De grote ontslaggolf in de VS: waarom zeggen zo veel mensen hun baan op?

Maar liefst 4,4 miljoen Amerikanen – 3 procent van de werkende bevolking – namen in september uit vrije wil ontslag. Daarmee bereikte de zogenoemde Great Resignation of Big Quit, die deze lente op gang kwam, een voorlopig hoogtepunt. Amerikacorrespondent Rudi Rotthier trok naar Iowa om bij de stakende arbeiders van tractorfabrikant John Deere de temperatuur te meten.

De stakersposten bij de fabriek van tractorproducent John Deere in Waterloo, Iowa, zijn dun bezet. De staking gaat haar 33e dag in. Aan de eerste post wil niemand praten. Vakbond en directie van John Deere hebben beslist geen verklaringen af te leggen, en de stakers kregen de opdracht om de lippen stijf op elkaar te houden.

Aan een tweede post willen de drie aanwezigen wel praten en gefotografeerd worden, als het maar zonder naam en toenaam gebeurt. Ze warmen zich aan een vuurtje in een leeg olievat. ‘Het is minder koud dan de voorbije dagen’, zegt de meest spraakzame van de drie, een vrouw van rond de veertig.

Ze is niet de eerste in haar familie die voor John Deere werkt. Haar vader is in 2002 met pensioen gegaan. Hij verdiende toen meer dan zij nu, zegt ze: 21 dollar per uur, tegen 20 dollar voor haar. En daar houdt het verschil niet op. Hij kreeg een levenslange ziekteverzekering van het bedrijf, voor zichzelf en voor haar moeder. Zijzelf – laten we haar Ivy noemen – is tegen ziekte verzekerd voor de periode dat ze werkt, en alleen voor zichzelf. ‘Als je inflatie en voordelen meerekent, verdien ik ongeveer de helft van wat mijn vader had.’ Voor min of meer hetzelfde werk.

Een mannelijke collega klaagt over het dubbele systeem dat sinds 1997 bij John Deere van kracht is. Wie eerder in dienst werd genomen, heeft goede sociale rechten. Wie er later bijkwam, moest het met een pak minder voordelen en minder loon stellen. ‘Ik vond dat vooral in het begin enorm lastig: je staat naast iemand aan de band die net hetzelfde doet als jij, maar stukken meer verdient.’

En dat dubbele systeem, zegt Ivy, staat niet eens ter discussie in de huidige onderhandelingen.

Hij: ‘De vakbond staat voor gelijkheid en rechtvaardigheid, maar wat is er onrechtvaardiger dan ongelijk loon voor gelijk werk?’

De derde aanwezige, een man die een stuk jonger is dan de andere twee, werkt ook voor 20 dollar per uur. ‘Ik wacht af’, zegt hij. ‘Dit is een bedrijf met veel loonschalen en voordeelstructuren. Als er een akkoord wordt goedgekeurd, zal ik laten berekenen wat het in mijn geval oplevert. Daarna beslis ik of ik blijf, of naar Target overstap.’ Target, een wat stijlvollere tegenhanger van Walmart, betaalt werknemers in Waterloo iets meer dan 20 dollar, en biedt meer sociale voordelen dan hij krijgt bij Deere.

Ivy: ‘Zover is het gekomen. Vroeger droomde je ervan om voor John Deere te werken. Dat betekende zekerheid en welstand voor het leven. Tegenwoordig zien werknemers van Deere hun toekomst elders, in een winkel.’

Recordwinst

John Deere, bekend om zijn groene tractoren, is een bedrijf dat niet vaak werkonderbrekingen kent. De recentste staking dateert van 1986. De grote hervorming van 1997 is zonder staking gepasseerd, en ook de daaropvolgende zesjaarlijkse cao’s, waarbij het personeel telkens moest inleveren, raakten zonder actie goedgekeurd.

Waarom wordt er nu dan wel gestaakt?

‘We hebben over meerdere cao’s braafjes bespaard en op onze rechten gekort,’ zegt de oudere man, ‘maar net toen de onderhandelingen over de nieuwe cao op gang kwamen, maakte de directie recordwinsten bekend: 5,9 miljard dollar voor het lopende jaar. We wisten ook dat onze ceo zichzelf vorig jaar een loonsverhoging van 160 procent had toegekend.’ Hij verdiende in 2020 14,8 miljoen dollar. ‘Het idee was: nu is het aan ons. Niemand kan dit keer beweren dat er geen geld is.’

Ivy: ‘De directie kwam met een lamentabel voorstel: 5 procent loonsverhoging. In mijn geval betekent dat één dollar per uur meer. We beschouwden het als een slag in ons gezicht. Je moet weten: wij zijn opgevorderd tijdens de pandemie als essentiële werknemers. De ceo en de directie konden thuiswerken, maar tractoren maak je niet op afstand. Collega’s zijn besmet geraakt, enkele zijn gestorven aan covid-19. En voor al die inspanningen belonen ze ons met één dollar per uur?’

De oudere man: ‘Een topman van de nationale vakbond zei dat dit een goed, eerbaar voorstel was. Ik kon mijn oren niet geloven.’

90 procent van de 10.100 betrokken werknemers van John Deere stemde tegen het voorstel, en zo begon de staking. De stakers waren verdeeld over drie staten en elf fabrieken, waarvan er zich vier in Waterloo bevinden.

Geen vetpot

Bijna drie weken later, op 2 november, konden de stakers zich uitspreken over een nieuw voorstel. Dit keer ging het om een loonsverhoging met 10 procent, een beginbonus van 8500 dollar per werknemer (waarop 42 procent belasting wordt geheven, aldus Ivy), twee verdere loonsverhogingen met 5 procent binnen de cao van zes jaar, indexaanpassingen, bonussen in de jaren dat er geen loonsverhoging bijkomt, een pensioenbonus en nog enkele dingen meer.

Directie én vakbonden dachten dat het een niet te weigeren aanbod was, maar de stemming verraste: het voorstel werd met 55 procent van de stemmen afgewezen. Ivy: ’10 procent loonsverhoging betekent in mijn geval 2 dollar per uur. Dat is nog altijd geen vetpot, en het is heel wat minder dan mijn vader verdiende. Ik ben geen rekenwonder, maar als je 5,7 miljard deelt door 10.000 werknemers kun je de lonen met meer dan 2 dollar per uur laten stijgen.’

Er volgde een derde voorstel, dat nauwelijks meer toegevingen bevatte dan het tweede. Dat ‘finale’ voorstel werd op de 35e stakingsdag, woensdag 17 november, door 61 procent van de actievoerders aanvaard. De staking werd meteen beëindigd, in sommige fabrieken ging de nachtploeg nog aan de slag.

De drie mensen aan de stakerspost hadden het einde van de actie voelen aankomen.

‘Het wordt hard’, zei Ivy. ‘Ik kan het tot het einde van het jaar uitzingen met de 275 dollar per week die de vakbond ons uitbetaalt. Maar jonge collega’s, mensen met kinderen of ouderen die op het punt staan met pensioen te gaan, hebben vaak geen reserves. Vijf weken is lang. Mensen vervelen zich. Dat werd ook een reden om de staking te beëindigen.’

Het gevoel van teleurstelling bij sommige werknemers stak schril af bij de juichcommuniqués van de directie én de vakbond. De directie was natuurlijk ook opgelucht dat het sociaal conflict afgevinkt kon worden in de week voor de grote aandeelhoudersvergadering.

Nieuwe maatstaf

De nieuwe cao bij John Deere wordt door velen als ‘de nieuwe maatstaf’ toegejuicht. Ook Paul Iverson, professor en arbeidsspecialist aan de Universiteit van Iowa, toont zich via de telefoon enthousiaster dan je van een academicus zou verwachten.

‘Er zijn drie winnaars’, zegt Iverson. ‘De werknemers, die zich eensgezind getoond hebben en die flink wat uit de brand gesleept hebben. Het bedrijf, dat een billijk voorstel heeft gedaan en ongetwijfeld gigantische winsten zal blijven maken. En de vestigingsplaatsen van de John Deerefabrieken, waar de solidariteit met de stakers opvallend groot was en waar de loonsverhogingen normgevend zullen zijn in andere onderhandelingen.’

De bevolking van Iowa, verre van een progressieve staat, heeft volgens peilingen van de krant The Des Moines Register de staking tot het einde in meerderheid ondersteund. Ook wie niet helemaal begreep waarom de werknemers van Deere niet toehapten bij het tweede voorstel, bleef de stakers het beste toewensen.

Michael Childers, specialist in sociale onderhandelingen aan de University of Wisconsin in Madison, valt Iverson bij: ‘Dit is een van de meest lucratieve deals die de voorbije dertig jaar in de VS zijn gesloten. Arbeiders moesten decennialang bij elke onderhandeling aanzienlijke toegevingen doen. Nu gaven de werknemers niets op en krijgen ze er heel wat bij. Maar ik begrijp dat ze geen gat in de lucht springen en vinden dat er meer uit te halen was. Het steekt als de ceo 160 procent meer krijgt en de werknemers 10 procent. Het principe moet zijn dat niemand in acht uur slapen meer verdient dan ik in een week werken. Hier verdient de ceo véél meer dan dat.

Is de nieuwe cao de aankondiging van een bredere ommekeer? Childers is voorzichtig: ‘Ik denk wel dat er meer stakingsacties zullen komen. Het aantal stakers is gestegen van gemiddeld 10.000 per maand naar 25.000 in oktober. Maar je moet altijd rekening houden met actie en reactie. Ik doceer over de naoorlogse tijd. Werknemers dachten toen, zoals nu, dat ze heel wat gepresteerd hadden en in aanmerking kwamen voor een beloning. Toen heeft het parlement ingegrepen en de vakbondsrechten aan banden gelegd.’

Iverson is optimistischer. Hij verwijst naar een andere periode uit de geschiedenis: de beurscrash van 1929 en de Grote Depressie die erop volgde. De vakbonden leken op sterven na dood. Maar enkele jaren later, na de New Deal, was collectieve actie weer populair. ‘Je kunt de toekomst niet voorspellen,’ zegt hij, ‘maar ik heb de indruk dat de pandemie een nieuwe fase heeft ingeluid. Zeker de afgelopen decennia zijn wij het land van het individualisme geweest. Over solidariteit en gemeenschappelijke actie werd vaak wat lacherig gedaan. Maar door de coronapandemie weten we weer dat we allemaal van elkaar afhankelijk zijn.’