De grootste uitdaging van de NAVO komt niet uit Rusland of China, maar van binnenuit

De NAVO wordt zeventig dit jaar. Hoog tijd om aan introspectie te doen, meent professor Jonathan Holslag (VUB). ‘We hebben een economische NAVO nodig, een bondgenootschap dat opkomt voor een échte vrije markt.’

De NAVO viert deze week haar zeventigste verjaardag met een topconferentie in Washington, de stad waar in 1949 het Noord-Atlantisch Verdrag werd getekend. Die verjaardag zou de bondgenoten moeten aanzetten tot introspectie. Er valt immers niet veel te vieren. Het bondgenootschap verzwakt en het verzwakt snel. De grootste uitdaging komt niet van Rusland of van een andere rivaal, maar van binnenuit. De lidstaten weten niet meer wat ze verdedigen en zijn nog amper vertrouwd met de stichtende waarden van het Verdrag van Washington. De NAVO wordt een lege huls: ze heeft nog steeds oorlogsschepen, soldaten en raketten, maar ze ontbeert toewijding aan de idealen die de stichters in gedachten hadden. De belangrijkste opdracht van de NAVO-leiders in Washington bestaat erin die idealen te herontdekken.

De NAVO is bij ons het best bekend voor recente operaties die niet altijd even succesvol waren: Afghanistan, Irak, Libië. Wat minder mensen zich herinneren, is hoe de alliantie decennialang de Sovjet-Unie weerwerk gaf. En wat nog minder mensen weten, is dat het Washingtonverdrag van 1949 vooral de verdediging van een samenlevingsmodel op het oog had: vrijheid, beschaving, democratie, welzijn en de rechtsstaat stonden daarbij voorop. Dat had alles te maken met het feit dat die generatie leiders wist wat het betekende om onder een dictatuur te leven en gruwelijke offers had gebracht om de vrijheid terug te winnen. Ze nam zich voor om dat in Europa nooit meer te laten gebeuren. De NAVO ging toen evenzeer om waarden als om macht.

President Dwight D. Eisenhower was een van de eersten om te waarschuwen dat de verdediging van die waarden niet zo makkelijk zou zijn. ‘De verlichte steun van het volk’, opperde hij, ‘is van vitaal belang om de eenheid en de doelgerichtheid van de organisatie te bestendigen’. Het is vooral die verlichte steun die afbrokkelt. Terwijl de toewijding aan de democratie langzaam erodeert in het Westen, rukt het autoritarisme op. Twee landen, Turkije en Hongarije, hebben de democratie al de rug toegekeerd, vele andere zijn het zelfvertrouwen kwijt. Demagogen in diverse landen gebruiken het nastreven van vrijheid als voorwendsel om de vrijheid te ondergraven. De NAVO zal de autoritaire tegenstanders in de toekomst niet tegenhouden als haar eigen leiders hen beginnen op te hemelen.

Gelukkig blijft een meerderheid loyaal aan de stichtende principes. Die meerderheid mag niet langer stil blijven. Ja, lidstaten moeten in hun defensie investeren. Het freeriden van landen als het onze is roekeloos. En we moeten ook investeren in onze mentale verdediging. Maar hoe kunnen we de Russische en Chinese informatieoorlogsvoering stoppen, als we onze eigen kinderen amper nog wat bijbrengen over de horror van de dictatuur?

Even belangrijk als de verdediging van onze welvaart is de verdediging van een andere prominente doelstelling van het Washingtonverdrag: ons welzijn. De stichters van de NAVO waren zich ervan bewust dat een samenleving zonder onzekerheid minder vatbaar zou zijn voor propaganda, populisme en autoritarisme. Vandaag kampen miljoenen burgers in de lidstaten met tanende koopkracht en grote sociale onzekerheid. Als we de vrijheid én het welzijn willen bestendigen, hebben we een vrije markt nodig die duidelijke voordelen oplevert voor alle burgers van goede wil, niet alleen voor een kleine elite en een handvol technomonopolisten die miljarden dollars naar belastingparadijzen hozen. En die liever toegeven aan de nukken van nieuwe dictators dan te luisteren naar de roep om sociale rechtvaardigheid in eigen land.

We hebben een economische NAVO nodig, een bondgenootschap dat opkomt voor een échte vrije markt, geen reservaat van flitskapitalisten en multinationale opportunisten, maar een plek die positief ondernemerschap een kans geeft. We kunnen het ons niet meer veroorloven te klagen over de Saudiërs, de Russen en de Chinezen, terwijl we verdomd goed weten dat zij hun macht deels aan ons economisch opportunisme te danken hebben. Het is die kortzichtigheid, die niet wederkerige openheid die onze rivalen sterk maakt. Een economische NAVO zou de interne cohesie ten goede komen en rivalen verhinderen ons te beconcurreren met onze eigen technologie en het geld dat ze aan de onevenwichtige handel met het Westen verdienen.

De NAVO gaat om veel meer dan om harde militaire macht. Het gaat ook om onze wijze van leven, over beschaving: niet om die op te leggen aan anderen, maar om onze eigen burgers in staat te stellen vrijheid om te zetten in welvaart en geluk. Macht in dat opzicht is niet bestendig zonder principes.