De G7-top in Frankrijk: een verdeeld succes?

De G7 in de Franse badplaats Biarritz is na drie woelige dagen afgelopen. Was de top een succes? Of is het opzet stilaan zinloos geworden?

Maandagavond werd de G7-top in de Franse badplaats Biarritz voor de eerste keer sinds 1975 zonder gemeenschappelijke verklaring van de aanwezige leiders afgesloten. Op die manier wilde Frans president Emmanuel Macron het scenario van vorig jaar op de G7-top in Canada voorkomen. Toen verliet Amerikaans president Donald Trump het pleit vroegtijdig en trok zijn steun voor de slotverklaring vanop het vliegtuig in.

De slotverklaring was niet het enige dat ontbrak. Ook een gemeenschappelijke agenda of een actieplan viel nergens te bespeuren. De top leek af te stevenen op de illustratie van wat onder meer de Amerikaanse politicoloog Ian Bremmer een G-zero-wereld noemt. Bremmer ontwaarde in 2011 een globale stand van zaken waarin geen enkel land of groep van landen op het internationale toneel de politieke of economische leiderschapsrol meer wil of kan opnemen. Volgens Bremmer leidt dat machtsvacuüm tot meer competitie waarbij oplossingen voor grensoverschrijdende uitdagingen zullen uitblijven. Met alle gevolgen van dien.

Emmanuel Macron lijkt zich bij die situatie niet te willen neerleggen. Op de G7-top stelde de Franse president met wisselend succes alles in het werk om concrete resultaten te boeken. Hoewel op verscheidene beleidsgebieden nogmaals duidelijk werd dat de kloof tussen de deelnemers voorlopig onoverbrugbaar blijft, werden er toch enkele voorzichtige successen geboekt. Een overzicht.

Rusland

In maart 2014 annuleerden de landen van de G7 de aanstaande G8-top in Sotsji nadat Rusland het Oekraïense schiereiland Krim had geannexeerd en de pro-Russische rebellen in het Donetsbekken militair ondersteunde. Sindsdien is Russisch president Vladimir Poetin niet meer welkom om de jaarlijkse bijeenkomst. Ondanks de Europese sancties en de Minsk-akkoorden woedt de oorlog nog steeds, zonder enig perspectief op nakend beterschap. Een half jaar geleden nam Rusland enkele Oekraïense schepen in beslag en de bemanning gevangen bij de Straat van Kertsj in de Zee van Azov. Bovendien stelt Rusland zich in de internationale context erg assertief op. Denk bijvoorbeeld aan de Russische rol in Syrië of de recente moordpoging met zenuwgas op Russische dissidenten in het Engelse stadje Salisbury.

Een tweede kans zal Poetin er niet toe nopen om zich plots soepeler op te stellen.

Toch oppert Donald Trump al enkele jaren om Rusland opnieuw op de ontmoeting uit te nodigen. Trump liet zich daarbij ontvallen dat de manoeuvres van Rusland deels gerechtvaardigd waren en sommeerde de andere leden om zich neer te leggen bij de situatie. Omdat de Verenigde Staten volgend jaar de top voorzitten, liet Trump op de G7 in het ongewisse of hij Poetin al dan niet zal uitnodigen. Volgens Trump kunnen er enkel oplossingen gevonden worden voor nijpende kwesties als Iran, Syrië en Noord-Korea als Rusland mee aanschuift. Die redenering is niet onjuist, al zou in dat geval ook China een uitnodigingskaartje mogen verwachten.

Nadat hij zijn Russische ambtgenoot verleden week had uitgenodigd in zijn vakantiehuis liet ook Macron de deur op een kier om Rusland opnieuw te aanvaarden. Macron benadrukte wel dat zoiets enkel bij consensus kan gebeuren. Onder meer Duitsland, het Verenigd Koninkrijk en de Europese Unie staan momenteel nog niet te springen om Rusland opnieuw onvoorwaardelijk toe te laten zolang Moskou het internationaal recht weigert te respecteren. Bovendien is het hoogst ondenkbaar dat Rusland zich minder assertief zal opstellen wanneer het opnieuw tot de G8 wordt toegelaten. Het lidmaatschap weerhield Rusland er in het verleden niet van om Oekraïne binnen te vallen. Een tweede kans zal Moskou er ook niet toe nopen om zich plots soepeler op te stellen. Wel integendeel, het zou de indruk wekken dat de G7 de situatie als een status-quo beschouwt en Oekraïne in de steek laten.

Om een doorbraak te forceren werd ten slotte besloten om de gesprekken tussen Oekraïne en Rusland op te drijven. In juni kwamen in Parijs adviseurs van beide landen samen om de violen al een keer te stemmen. Aanleiding was de verkiezing van nieuwbaken Oekraïens president Volodymyr Zelensky, die al heeft aangegeven dat hij opnieuw met Rusland wil samenzitten. Op de G7-top werd afgesproken dat er in september een nieuwe ontmoeting moet plaatsvinden in het kader van het zogenaamde Normandiëformaat. Daarbij vormen Berlijn en Parijs afwisselend het decor voor gesprekken tussen Rusland en Oekraïne. De laatste ontmoeting dateert al van 2016, wanneer beide kampen elkaar in Berlijn troffen.

Brexit

Ruim twee maanden voor het Verenigd Koninkrijk de Europese Unie verlaat, bood de G7-top voor Boris Johnson een nieuwe gelegenheid om nieuwe gesprekken te voeren over de brexit. Na de ontmoetingen met bondskanselier Angela Merkel en Frans president Emmanuel Macron ligt de bal in het kamp van Johnson om de komende weken inhoudelijke voorstellen te presenteren die ook voor de Unie aanvaardbaar zijn. Die voorstellen kwamen er in Biarritz vooralsnog niet.

Wel had Johnson voor de eerste keer een persoonlijk gesprek met zijn collega Donald Trump. De Amerikaanse president benadrukte tijdens een bilaterale ontmoeting meteen dat Johnson ‘de juiste man op de juiste plaats’ was om het Verenigd Koninkrijk uit de Europese Unie te loodsen. Bij de gesprekken stond een reeks sectorale vrijhandelsakkoorden die beide landen vanaf 1 november kunnen ondertekenen centraal. Vooral de brexiteers zijn ervan overtuigd dat de zogenaamde speciale verhouding tussen Londen en Washington een geloofwaardig alternatief kan bieden voor de economische voordelen die het Europese lidmaatschap bieden.

Een Amerikaans-Brits handelsakkoord moet de kers op de taart vormen. Toch blijkt uit een gelekt document van de Britse regering dat zo’n overeenkomst slechts een positieve impact van 0,2 procentpunt ten opzicht van het Britse bruto binnenlands product zou hebben. Ter vergelijking: de Britse Centrale Bank berekende dat de totale kosten van de brexit in het slechtste geval een verlies van acht procentpunt ten opzichte van het bbp zouden bedragen. Meer realistische scenario’s voorspellen een totaal van drie tot vier procentpunten. Dat verlies zou het Verenigd Koninkrijk in een zwakkere positie plaatsen waarin het de eisen van Washington tijdens de onderhandelingen moet inwilligen.

Ook voor de Verenigde Staten is het afwachten met welke alternatieve voorstellen Johnson de komende maand op de proppen komt.

In die context gaat veel aandacht naar de eventuele Amerikaanse eis dat de Britse sociale zekerheid (NHS) in het vrijhandelsakkoord moet worden vervat. Twee maanden geleden zinspeelde Trump tijdens een persconferentie op die voorwaarde, wat de Britse Labourpartij meteen in het verkeerde keelgat schoot. Zondag verklaarde Johnson in het bijzijn van Trump echter dat er eensgezindheid is over het feit dat de NHS toch geen deel zal uitmaken van de overeenkomst.

Trump is er alvast gerust op dat een vrijhandelsakkoord zeer snel kan worden afgerond, al gaf Johnson te kennen dat er nog enkele obstakels overwonnen moeten worden. De Britse premier doelde daarmee naar alle waarschijnlijkheid op de overeenstemming tussen de Republikeinen en de Democraten in het Amerikaanse Congres. Afgevaardigden van beide partijen eisen namelijk dat een vrijhandelsovereenkomst enkel kan doorgaan indien de bepalingen van het Goedevrijdagakkoord tussen het Verenigd Koninkrijk en Ierland gerespecteerd blijven. Met andere woorden is het ook voor de Verenigde Staten afwachten met welke alternatieve voorstellen Johnson de komende maand op de proppen komt.

Iran

Na de recente incidenten in de straat van Hormuz en de annexatie van een Iraanse tanker voor de kust van Gibraltar stond de Iran-kwestie bovenaan de agenda in Biarritz. Washington trok zich in mei 2018 unilateraal terug uit het nucleair akkoord en voerde economische de sancties tegen Teheran en haar regering opnieuw op. Na ruim twee jaar presidentschap lijkt er een patroon te zitten in de buitenlandpolitiek van Donald Trump: eerst de druk opvoeren om vervolgens na intensieve toenadering een beter akkoord te willen sluiten. Vooralsnog heeft die strategie nog maar weinig resultaat opgeleverd.

In reactie verhoogde Iran de productie van verrijkt uranium waarmee het eventueel kernwapens zou kunnen produceren, wat in strijd is met de bepalingen van het nucleaire akkoord. De Europese Unie, het Verenigd Koninkrijk, Duitsland en Frankrijk, de medeondertekenaars van het akkoord, zitten daarom in een lastig parket. Als Europese bedrijven handel blijven drijven met Iran om de economische impact van de Amerikaanse sancties te verzachten, mogen diezelfde bedrijven geen handel meer drijven op de veel grotere Amerikaanse markt. Ofwel is het bedrijfsleven de klos, ofwel dreigt het nucleair akkoord in het zware water te vallen.

Probleem is dat Rohani en Trump er een andere interpretatie van die regels op nahouden.

Om de impasse te doorbreken nodigde de Franse president de Iraanse minister van Buitenlandse Zaken Javad Zarif onverwachts uit in de marge van de G7-top. Om de goede vrede te bewaren had Macron zijn Amerikaanse collega op voorhand geïnformeerd over de plannen, te meer omdat de Verenigde Staten begin augustus persoonlijke sancties tegen Zarif hebben uitgevaardigd. Volgens Macron heeft hij zijn Amerikaanse ambtgenoot op voorhand over zijn plannen ingelicht, al deed de Franse president dat naar eigen zeggen zonder zijn expliciete toestemming te vragen.

De branie van Macron lijkt alleszins bescheiden vruchten af te werpen. Door zijn manoeuvre lijkt het politiek niet langer onmogelijk dat Donald Trump en de gematigde Iraanse president Hassan Rohani elkaar de komende weken in levende lijve zullen treffen. Toch betekent de diplomatieke opening niet noodzakelijk dat het zover komt. ‘Enkel op voorwaarde dat Iran de regels blijft respecteren’, benadrukte Donald Trump bij het afsluiten van de G7-top.

Probleem is dat Rohani en Trump er een andere interpretatie van die regels op nahouden. Voor Iran staan die vervat in het nucleair akkoord, terwijl Trump eist dat de einddatum van het akkoord wordt verlengd en dat het toepassingsgebied wordt uitgebreid voor niet-nucleaire ballistische raketten. Bovendien verwachten zowel Macron als Trump dat Iran de stabiliteit in het Midden-Oosten niet langer in het gevaar mag brengen.

Of Iran zich daarnaar zal schikken, blijft voorlopig koffiedik kijken. Intussen heeft Rohani aangekondigd dat hij Trump effectief wil ontmoeten indien de Verenigde Staten de sancties tegern Iran opschorten. De kans op ontspanning tussen beide kampen is daarmee al een fors stuk kleiner geworden.