Na de topontmoeting van maandag over de oorlog in Oekraïne tussen de Amerikaanse president Donald Trump en acht Europese leiders, weerklinkt bij die laatsten voorzichtig optimisme. Dat lijkt voorlopig hoogst voorbarig.
‘Een ontmoeting die mijn verwachtingen heeft overtroffen.’ Het bezoek van acht Europese leiders aan de Amerikaanse president Donald Trump maandagavond stemde de Duitse bondskanselier Friedrich Merz bijzonder tevreden. De zorgwekkende ontmoeting tussen Trump en het Russische staatshoofd Vladimir Poetin in Alaska afgelopen vrijdag had in Europa alle alarmbellen doen rinkelen. De vrees leefde dat Trump en Poetin het op een onderling akkoord zouden gooien waarbij Oekraïne – en bij uitbreiding Europa – op de menukaart zou staan. Dat de persconferentie tussen de Oekraïense president Volodymr Zelensky en Trump maandag niet op een fiasco uitdraaide, zoals dat in februari wel het geval was, was al een opluchting.
Melania Trump
Positief is ook dat de Europese leiders – ondanks hun uiteenlopende afkomst en politieke kleur – gisteren overtuigd en in koor aan hetzelfde zeel trokken. NAVO-secretaris-generaal Mark Rutte likte Trumps hielen, en ondertussen benadrukten Merz, Zelensky, de Franse president Emmanuel Macron en de Italiaanse premier Giorgia Meloni dat Poetin akkoord moet gaan met een staakt-het-vuren, dat ook Europa vroeg of laat bij de onderhandelingen aan tafel moet zitten en dat Oekraïne veiligheidswaarborgen moet krijgen. Ook Commissievoorzitter Ursula von der Leyen speelde het handig, door te verwijzen naar de zowat 20.000 Oekraïense kinderen die Rusland ontvoerd heeft – een kwestie die vooral Melania Trump, vrouw van, na aan het hart ligt.
Meer nog: Trump sprak opvallend vleiende taal tegen zijn Europese genodigden. Trump is, althans zo zei hij maandagnamiddag aan de zijde van Zelensky en co., niet meer resoluut gekant tegen het idee van Amerikaanse ruggesteun als er een vredesbestand tussen Moskou en Kiev gevonden is. Wat later klonk het, ook langs Europese zijde, dat Oekraïne de eerste verdedigingslinie moet verzorgen, Europa de tweede, en dat er bij een nieuwe Russische inval zal worden gecoördineerd met de VS. Wat die coördinatie precies inhoudt, moet volgens de Amerikaanse buitenlandminister Marco Rubio de komende weken worden uitgedokterd, wel willen de VS geen Amerikaanse troepen op Oekraïens grondgebied.
Ook meent Trump dat Poetin bereid is om Zelensky één-op-één te spreken, waarna – als Moskou én Kiev dat zien zitten – er een ontmoeting kan volgen met Trump erbij. Merz bevestigde dat maandagnacht. Maar is dat echt zo óf wil de Duitse bondskanselier op die manier vooral de druk op Poetin verhogen – dat blijft de vraag. Sinds het begin van de grootschalige Russische invasie heeft Poetin steeds geweigerd om Zelensky te ontmoeten. Volgens persagentschap AFP zou Poetin alvast bereid zijn Zelensky te spreken, maar wel in Moskou – Rusland probeerde Zelensky naar verluidt al meermaals om te brengen
Onenigheid
Tot zover het voorzichtig positieve nieuws. Want er bestaat ook enige trans-Atlantische onenigheid over het stappenplan richting vrede. Tot ergernis van Europa ziet Trump een staakt-het-vuren niet langer als een noodzakelijke stap voor vrede. Recent nog stelde hij Poetin voor een ultimatum en dreigde hij met sancties als de Rus de wapens niet doet zwijgen. Maar die dreigementen heeft Trump intussen opgeborgen. Dat is niet naar de zin van Europa, omdat Rusland terrein wint en zijn luchtaanvallen op Oekraïense steden voortzet. Dat is voor Moskou een hefboom om toegevingen te eisen. Reden genoeg voor Merz om te benadrukken dat een staakt-het-vuren een onontbeerlijke voorwaarde is voor gesprekken – voorlopig tevergeefs.
‘Hij heeft nu al gewonnen’: kan Donald Trump de verleiding van Vladimir Poetin weerstaan?
Het blijft ook nog de vraag hoe de aangekondigde veiligheidsgaranties er concreet moeten uitzien. De Italiaanse premier Meloni sprak over een regeling die lijkt op artikel 5 van de NAVO – de afspraak dat NAVO-bondgenoten elkaar te hulp schieten wanneer één lidstaat wordt aangevallen. Dat impliceert dat Europese landen, België incluis, bereid moeten zijn om hun soldaten op Oekraïens territorium te laten strijden tegen Rusland. Het zou een fikse opwaardering betekenen van het veiligheidsakkoord dat België en Oekraïne vorig jaar sloten, waarin alleen staat dat België bij een nieuwe Russische aanval ‘binnen zijn mogelijkheden’ zal handelen.
Dinsdag bespreken de ruim dertig leden van de coalition of the willing alvast een eerste keer wie welke capaciteiten moet regelen om een toekomstige Russische aanval te voorkomen of om Oekraïne desgevallend bij te staan – binnen twee weken worden de eerste resultaten verwacht. ‘Voorlopig bestaat er nog veel onduidelijkheid, maar de veiligheidsgaranties moeten hoe dan ook bindend zijn, onderbouwd worden met een geloofwaardige troepenmacht én rugdekking krijgen van de Verenigde Staten’, aldus defensiespecialiste Michelle Haas (UGent). ‘Als dat laatste niet gebeurt, zal Poetin niet bepaald onder de indruk zijn en dreigt hij zijn veldtocht binnen afzienbare tijd voort te zetten.’
Kan Europa veiligheidsgaranties bieden aan Oekraïne?
De tijd speelt ook in Poetins voordeel – al is hij na Trump de oudste van de bende. De volgende Russische presidentsverkiezingen staan in 2030 gepland en het lijdt geen twijfel dat Poetin zichzelf een rol toedicht waarbij hij aan de touwtjes blijft trekken. Maar tegen 2030 is Macron met zekerheid van het toneel verdwenen, heeft Trump normaal gesproken baan moeten ruimen en moeten Merz, Meloni en hun Britse collega Keir Starmer verkiezingen overleven. Zullen hun mogelijke opvolgers even verbeten zijn over de veiligheidsgaranties van een eventueel vredesbestand?
Water bij de wijn
Bovendien lijkt ook Europa steeds meer water bij de wijn te willen doen – ten koste van de onderhandelingspositie van Oekraïne. Tot voor kort benadrukte Europa dat Poetins agressie niet met territoriumwinsten mag worden beloond, nu lijkt het er zich bij neer te leggen dat Oekraïne de gebiedsverliezen moet incasseren – zij het feitelijk, en niet juridisch. Een kwalijke zaak, zei de Litouwse ex-buitenlandminister Gabrielius Landsbergis na de top van gisteren. ‘Het is zorgwekkend hoe snel het normaal wordt dat Rusland Oekraïens territorium bezet – de huidige situatie wordt niet eens meer ter discussie gesteld. Voor Poetin is dat al een overwinning.’
Bovendien beloofde Zelensky maandag om voor zo’n 90 miljard euro Amerikaanse wapens te kopen – met Europees geld welteverstaan. In tegenstelling tot zijn voorganger Joe Biden wil Trump geen financiële en militaire steun meer bieden. En uit vrees de Verenigde Staten volledig verliezen, ziet Europa zich genoodzaakt Trump een smak geld over te maken. Tegen die achtergrond is het verre van ondenkbaar dat het dossier van de bevroren Russische tegoeden, die voornamelijk in België geparkeerd staan, weldra weer aan de oppervlakte komt omdat Europese lidstaten niet in hun eigen portemonnee willen tasten.
De miljarden van Vladimir Poetin: troefkaart voor België of tijdbom?
Het is ook onduidelijk of Europa, zelfs met die wapendeal, daadwerkelijk het oor heeft van de Amerikaanse president – Trump staat erom bekend zijn laatste gesprekspartner na te papegaaien. Niet het minst als de persoon in kwestie Vladimir Poetin heet en niet toevallig ontving vrijdag Trump een uitnodiging van Poetin om naar Rusland te komen. Het is dus verre van zeker dat Trump na maandag bijvoorbeeld nog akkoord gaat met het idee dat Oekraïne geen grondgebied moet afstaan dat Rusland nog niet heeft veroverd. Wie weet, zo zei de Amerikaanse Trump-kenner Michael Wolff in een podcast, wilde Trump met de recente ontmoetingen vooral de aandacht afleiden van zijn rol in het schandaal rond Jeffrey Epstein.
Europa deed het de voorbije dagen lang niet slecht, maar moest voor Trump wel erg diep door de knieën, besluit professor Europese politiek Steven Van Hecke (KU Leuven). ‘De Europese leiders leken wel leerlingen uit een lagereschoolkas die braaf moesten luisteren naar wat meester Trump achter zijn bureau te vertellen had. Vervolgens keerden ze met lege handen naar huis. Dat Europa, drieënhalf jaar na het begin van de oorlog en een half jaar na Trumps vernedering van Zelensky in het Witte Huis, acht leiders moest sturen om de Amerikaanse president om te praten, is erg genânt. Ik begrijp best dat ze de meubelen probeerden te redden, maar het bewijst nog maar eens dat Europa geen langetermijnstrategie heeft.’