‘De EU kan imploderen’

Dit weekend gaat de nieuwe Europese Commissie van start. Het moment voor Martin Schulz, voorzitter van het Europees Parlement, om straffe taal te spreken. ‘Als deze Commissie niet slaagt, kan de Europese Unie imploderen. Niets is voor eeuwig verworven, ook de Unie niet.’

U was de socialistische kandidaat voor het voorzitterschap van de Europese Commissie. Het is uiteindelijk de christendemocraat Jean-Claude Juncker geworden. Hebt u vertrouwen in zijn aanpak?

Schulz: ‘Absoluut. Ik ken Juncker zeer goed. Hij is één van de meest ervaren politici in Europa. Hij is dan wel een man van de rechtervleugel, wat hij wil realiseren op economisch, sociaal en institutioneel vlak, sluit dicht aan bij mijn ideeën. Jobcreatie is prioriteit. Eigenlijk kun je stellen dat hij mijn programma heeft gestolen (lacht). Juncker begrijpt ook goed dat democratie in Europa niet werkt volgens het principe ’the winner takes it all’. Dat zie je aan de samenstelling van zijn Commissie. Europa moet een compromis zijn tussen links en rechts en tussen de lidstaten. Dat zorgt voor een breed draagvlak als je hervormingen wil doorvoeren.’

Marianne Thyssen moet het sociale gezicht vormen van de Commissie. Is zij de juiste vrouw op de juiste plaats?

Schulz: ‘Ik denk van wel. Zij behoort tot de aloude familie van sociaal verantwoordelijke katholieke conservatieven. Denk aan Jean Monnet, Konrad Adenauer en Alcide De Gasperi, de founding fathers van de Europese Unie. Het is jammer dat deze familie overal in Europa aan het uitsterven is.’

Wat moet haar prioriteit zijn?

Schulz: ‘Gelijkheid. De kloof tussen arm en rijk dichten. Wat is de situatie vandaag? De rijken worden rijker, de armen worden armer. En de middenklasse krimpt in. Dat is een groot probleem. West-Europa heeft zijn welvaart van na de Tweede Wereldoorlog te danken aan de brede middenklasse. Die moet nu opnieuw versterkt worden. Het zijn trouwens de mensen van de middenklasse, en niet de armen, die vandaag stemmen voor radicale, populistische partijen. Ze voelen zich bedreigd in hun voortbestaan.’

Dat is de theorie. Heeft Thyssen ook instrumenten in handen om iets te doen? Is sociaal beleid niet voornamelijk een bevoegdheid van de lidstaten?

Schulz: ‘Dat klopt. Dat is trouwens de blamegame in Europa. De lidstaten verwijten Europa te weinig werk te maken van sociale cohesie, terwijl zij zelf hun verantwoordelijkheid ontlopen. Marianne Thyssen moet in de eerste plaats lidstaten aanmoedigen om maatregelen te nemen, bijvoorbeeld om een minimumloon in te voeren.

Volgens Juncker is dit “de Commissie van de laatste kans: ofwel brengen we de burger dichter bij Europa, ofwel mislukken we.”

Schulz: ‘ Hij heeft volledig gelijk. Werd Europa vroeger gezien als een garantie voor veiligheid, vrede, rijkdom en jobs, dan wordt het vandaag gezien als de oorzaak van alle problemen. Of dat nu klopt of niet, dat is wel de perceptie. Iemand als David Cameron (Britse premier, nvdr) is daar sterk in. In Brussel akkoord gaan met de regels, maar in eigen land met een beschuldigende vinger wijzen naar Brussel. Tenzij een maatregel succesvol is. Dan klopt hij zichzelf op de borst. Veel staats- en regeringsleiders gedragen zich zoals Cameron. Dat spelletje, die blamegame zoals ik het noem, is nu al twintig jaar aan de gang. De burgers zijn echt gaan geloven dat succes nationaal is en mislukking Europees. (zucht diep) Dat is vernietigend voor het imago van Europa. Als we die perceptie de komende vijf jaar niet kunnen omkeren, dan kan de Europese Unie falen. Imploderen. Niets is voor eeuwig verworven, ook de Unie niet. En die perceptie kunnen we alleen omkeren door oplossingen aan te reiken, en die gezamenlijk te verdedigen, het Parlement, de Commissie én de lidstaten.’

Wat als de Unie faalt?

Schulz: ‘De demonen van begin vorige eeuw zouden wel eens sneller terug kunnen zijn dan we denken. Luister naar de retoriek van zij die de Europese structuren willen vernietigen: nationalisme, xenofobie, antisemitisme, racisme. Je vindt ze in alle landen. (feller) Dat is de retoriek van de eerste helft van de twintigste eeuw. En wat is de balans van die periode? Groeiende fascistische en bolsjewistische bewegingen, de Weimarrepubliek, de Spaanse burgeroorlog, twee wereldoorlogen en Auschwitz, een fabriek om mensen te doden, als absoluut dieptepunt. (zucht) En dan de tweede helft van de vorige eeuw. De Europese integratie zorgt ervoor dat het continent zijn langste periode ooit van vrede en welvaart ingaat. Maar let op: de structuren zijn veranderd, de mensen niet. De Europese Unie is een immuniteitssysteem tegen oorlog. De structuren verplichten de landen om samen te werken. Breek die af, en de gevolgen zijn mogelijk rampzalig.’

Kan de EU verder met de Britten als zij hun facturen niet meer betalen of geen reddingsmissies op de Middellandse Zee willen ondersteunen?

Schulz: ‘David Cameron voert een electorale campagne op de kap van Europa. Dat moet zijn binnenlandse problemen verdoezelen. Hij heeft wat wij in Duitsland ‘een grote muil’ noemen. Ik geloof niet dat hij spreekt voor de meerderheid van de Britten. Zolang hij vaag blijft, ga ik niet reageren. Hij moet concreet zeggen wat hij wil.’

Heeft Herman Van Rompuy, de uittredende voorzitter van de Europese Raad, gefaald als het gaat om enthousiasme opwekken voor het Europese project?

Schulz: ‘Neen. Ik stond aanvankelijk sceptisch tegenover zijn aanstelling. Maar ik moet toegeven dat hij een mission impossible tot een goed einde gebracht heeft: hij is er telkens weer in geslaagd een heterogene groep van 28 staats- en regeringsleiders te verzoenen, ook al ging het geregeld om een minimaal compromis. Zijn grote kwaliteit is zijn legendarisch vermogen om geduld op te brengen.’

U bent op 1 juli herverkozen als voorzitter van het Europees Parlement. Er zaten nooit zoveel populisten en anti-EU-stemmen in het halfrond als nu. Dat wordt geen gemakkelijke klus?

Schulz: ‘Dat moet niet overroepen worden. De populisten stegen qua zetels van 8 naar 13 procent. De show die ze opvoeren in de plenaire zitting, kan ik wel aan. En in het echte werk participeren zij toch niet.’

Zij staan wel gekend om straffe uitspraken. Het Britse europarlementslid Nigel Farage vergeleek Herman Van Rompuy eens met een natte dweil. Een andere Brit Godfrey Bloom schold u uit voor fascist. Hoe ver reikt vrijheid van meningsuiting voor u?

Schulz: ‘Dergelijke uitspraken zijn ontoelaatbaar. Farage bijvoorbeeld had het lef om België in volle zitting een non-country te noemen. Hij speelt een gevaarlijk spel met nationalistische gevoelens. De Fransman Jean-Marie Le Pen (extreemrechts europarlementslid, nvdr) zei ooit eens dat ik leek op Lenin en sprak als Hitler. (zwijgt even) Of we dat nu graag hebben of niet, Hitler sprak Duits. En ik ook. Ik ben me ervan bewust dat mijn stijl en taal gelijkenissen kunnen oproepen. Maar ik ben heel voorzichtig wat de inhoud van mijn toespraken betreft.

Silvio Berlusconi zei eens dat u geschikt zou zijn voor de rol van kapo (nazi-gevangene die moest toezien op de andere gevangenen). Wat doen al die vergelijkingen met een Duitser?

Schulz: ‘Dat is een interessante vraag. Weet u, ik voel mij normaal niet aangevallen. Ernstige mensen zeggen zoiets niet. Populisten doen dat als ze zich in een hoekje gedrumd voelen. Berlusconi zat in dat geval. Ik had hem moeilijke vragen gesteld over zijn machtspositie in eigen land. Die verwijten moeten we dus niet serieus nemen. Anderzijds, veel Duitsers vinden dat er intussen wel genoeg gesproken is over dat verleden. Ik vind dat niet. Duitsland mag zijn verleden niet negeren. De Tweede Wereldoorlog, dat was nu eenmaal de verantwoordelijkheid van de Duitsers. Wij mogen amper zeventig jaar na Auschwitz niet verwachten dat niemand nog spreekt over Hitler en de nazi’s. Tot op vandaag spreekt men over Dzjengis Khan en Julius Caesar. Dit zal dus nog honderden jaren . duren.

U zetelt nu twintig jaar in het EP. Voordien had u een eigen boekhandel. Is literatuur uw ware passie?

Schulz: ‘Absoluut. Ik ben gefascineerd door schrijvers zoals John Steinbeck. ‘East of Eden’ is één van mijn meest geliefde romans. Ik hou ook van ‘Het Verdriet van België’ van Hugo Claus. Maar Europa was eveneens een grote passie toen ik jong was. Ik ben geboren in de driehoek tussen Maastricht, Aken en Luik, een meer geëuropeaniseerde regio vind je niet. (kijkt op zijn gsm) En nu moet ik afronden. Ik heb de voorbije twintig jaar nooit zo’n uitgebreid interview gegeven (lacht). (De Zondag/ Paul Cobbaert)