De Chilenen steken hun economisch model in brand: ‘Dit moest ooit ontploffen’

Betogers in de Chileense hoofdstad Santiago steken een pop van president Sebastián Piñera in brand tijdens betoging © Reuters
Arthur Debruyne
Arthur Debruyne Medewerker Knack.be

Sinds twee weken protesteert het meest welvarende land van Latijns-Amerika tegen onderhuidse socio-economische malaise. Plunderaars viseren symbolen van de consumptiemaatschappij. Een reportage uit Santiago.

De indringende prikkeling van traangas in de lucht is inmiddels een constante in het hart van de Chileense hoofdstad Santiago. Het meest welvarende en stabiele land van Latijns-Amerika is sinds twee weken het toneel van brede en bijwijlen gewelddadige protesten tegen het beleid van president Sebastián Piñera en wat velen als onderhuidse socio-economische malaise aanvoelen.

Langs de Alameda, de brede laan voor het imposante presidentiële paleis, zijn de meeste handelszaken dichtgetimmerd, geplunderd of in de as gelegd. Dagelijks komen betogers er in aanvaring met oproerpolitie die hen hardhandig terugdrijft met waterkanonnen, traangas en rubberkogels. Her en der roken brandstapels. ‘Chili is ontwaakt’, zingen betogers.

Vorige week kwamen in Santiago op één dag meer dan een miljoen mensen op de been. Inmiddels zijn in verschillende steden minstens 20 doden en 1305 gewonden gevallen en meer dan 4000 mensen gearresteerd. Ook na toegevingen door de regering houdt de onrust aan.

Chileens model

De Chileense opstand begon met jongerenprotest tegen een verhoging met 3,7 procent van de prijs van een metrokaartje in Santiago. De onvrede over het hardhandige optreden van de autoriteiten is de vonk die een kruitvat opgekropte woede over ongelijkheid en sociale onrechtvaardigheid doet ontploffen. Vandaag komen zowel vredig betogende gezinnen op straat als relschoppers die winkels, mediabedrijven en overheidsgebouwen plunderen en soms in brand steken.

Bij betogingen de voorbije twee weken in Chili is in verschillende steden brand gesticht en geplunderd
Bij betogingen de voorbije twee weken in Chili is in verschillende steden brand gesticht en geplunderd© Reuters

Verpleegster Laura Méndez (40) is afgelopen week met een veertigtal collega’s vanuit het stadje San José de Maipo naar Santiago gereisd om verwaarlozing in openbare ziekenhuizen aan te klagen. ‘Eenvoudige basisbenodigdheden ontbreken vaak en patiënten moeten ellenlang wachten op behandeling’, zegt Méndez. ‘Grote bedrijven betalen ondertussen de prijs van een ijsje aan belastingen. Zij schrokken de hele taart op en wij moeten overleven met de kruimels.’

Patricio Tello (56) tekent een opmerkelijke figuur in een wolk traangas met stofmasker voor de mond en aktetas in de hand. De beambte bij de overheidsdienst voor pensioenen weet dat het gemiddelde maandelijkse pensioen van 350 dollar ver onder het bestaansminimum ligt. Daarom steunt hij de vraag naar hoger rustgeld, een hoofdeis van betogers. ‘Dit moest ooit ontploffen. Het gaat om waardigheid.’ Rondom hem scanderen studenten dat studiegeld onbetaalbaar is en leraars dat ze onderbetaald worden.

Andere Chilenen zijn dan weer verontwaardigd over de enorme vernieling die is aangericht de voorbije weken. Lino Ruiz (48), eigenaar van een winkel voor muziekinstrumenten aan de Alameda, smeekt plunderaars dagelijks dat ze hun woede bekoelen op grote ketens, niet tegen kleine familiezaken zoals de zijne.

Ruiz woonde lang in Venezuela en is als de dood voor linkse regeringen die geld over de balk gooien. Daarom blijft hij Piñera steunen. ‘Akkoord, Chili heeft een zekere koerswijziging nodig. Maar het andere extreem invoeren, zoals de betogers eisen, leidt ons naar de afgrond.’

De Plaza Italia in de Chileense hoofdstad Santiago, epicentrum van hevige betogingen tegen de regering.
De Plaza Italia in de Chileense hoofdstad Santiago, epicentrum van hevige betogingen tegen de regering. © Reuters

Inzet van de politieke crisis is het zogenaamde Chileense model: een doorgedreven vrijemarktbeleid dat werd ingevoerd onder dictator Augusto Pinochet en vastligt in de grondwet. Een succes ervan, zo benadrukken verdedigers, is dat sinds 1990, het begin van de democratie in Chili, armoede werd teruggedrongen van meer dan 40 procent van de bevolking tot 10 procent. Het land presteert bovendien economisch beter dan het Latijns-Amerikaanse gemiddelde.

Tegelijk geeft het land van 19 miljoen inwoners slechts 11 procent van het bnp uit aan onderwijs, gezondheidszorg en pensioenen, veel minder dan het gemiddelde van Oeso-landen, de club van rijke economieën. Voor veel Chilenen is de vrije markt er niet in geslaagd welvaart gelijk te verdelen.

Doorsnee Chilenen zijn ondertussen bang om oud te worden omdat pensioenen zo pover zijn.

Claudia Sanhueza

Voor Claudia Sanhueza, directrice van economisch onderzoekscentrum CEAS in Santiago en lid van de studiedienst van de linkse politieke partij Revolución Democrática, is het model aan een grondige verandering toe. ‘Welvaart is geconcentreerd bij de grootste kapitalen. Doorsnee Chilenen zijn ondertussen bang om oud te worden omdat pensioenen zo pover zijn. Dat is onhoudbaar.’

Politieke plunderingen

Tijdens de betogingen zijn verschillende honderden winkels en shoppingcentra geplunderd en in brand gestoken. Soms gaan plunderaars aan de haal met televisietoestellen of elektronica, vaak wordt de buit gewoon op een stapel gegooid en verbrand.

‘In dat laatste geval gaat het ongetwijfeld om politieke plunderingen’, zegt socioloog Pablo Pérez van de Universidad Alberto Hurtado. ‘Zo worden specifiek apothekersketens geviseerd die recent in opspraak waren gekomen na een schandaal rond prijsafspraken. In andere gevallen gaat het om ongedefinieerde woede tegen uitsluiting en marginalisering.’

Ook in de Chileense privésector roepen stemmen tot verandering op. Zo liet de voorzitter van een industriële koepelorganisatie afgelopen week optekenen dat bedrijfsleiders ‘in de buidel zullen moeten tasten.’

Andrónico Luksic, baas van een belangrijk industrieel conglomeraat, kondigde een loonsverhoging aan voor zijn minst verdienende werknemers. ‘Crisissen los je op met concrete acties’, twitterde hij.

Volgens de Chileense mensenrechtenorganisatie InDH zijn bij betogingen in het land al minstens vijf mensen omgekomen door buitensporig politiegeweld.
Volgens de Chileense mensenrechtenorganisatie InDH zijn bij betogingen in het land al minstens vijf mensen omgekomen door buitensporig politiegeweld. © Reuters

Piñera asesino

Piñera asesino! Piñera asesino!’ Betogers aan het kantoor van Sebastián Piñera schreeuwen hun president dagelijks toe dat hij een moordenaar is. De centrumrechtse Piñera, herverkozen in 2018, had de onvrede beslist niet zien aankomen. ‘Een ware oase in een onrustige regio’, noemde hij Chili recent. De president wist jaar na jaar fraaie groeicijfers voor te leggen. Ontevredenheid over doorgedreven liberalisering wuifde hij weg.

Op één van de eerste avonden dat gewelddadige protesten uitbraken, ging een foto viraal waarop Piñera te zien is in een duur restaurant in Santiago. Het schept de perceptie dat de president, een 69-jarige zakenman met een geschat vermogen van 2,8 miljard dollar, wereldvreemd is. Kort nadien zei hij dat het land ‘in oorlog’ is met betogers.

Uiteindelijk stuurde hij acht van zijn ministers uit de laan. Ook beloofde hij meer geld voor pensioenen en gezondheidszorg, een hoger minimuloon en goedkopere elektriciteit. Ten slotte ging hij luisteren naar zijn landgenoten tijdens samenkomsten, in navolging van de Franse president Emmanuel Macron en zijn antwoord op het protest door de zogenaamde ‘gele hejes.’

Maar de onvrede houdt aan. Slechts 14 procent van de Chilenen steunt de president nog, blijkt uit peilingen. En nu begint de oppositie allicht een impeachmentprocedure. Afgelopen week annuleerde Piñera bovendien de jaarlijkse bijeenkomst van Apec-landen en de VN-klimaatconferentie COP 25 die dit jaar in Santiago zou plaatsvinden – signalen dat de druk op het staatshoofd toeneemt.

Lees een opinie van 11.11.11-directrice Els Hertogen

‘De afgelasting van de klimaattop in Chili staat bol van de ironie’

Geweld

Talloze Chilenen zijn ontzet door de aanhoudende hardhandige reactie van ordediensten. Het nationale mensenrechteninstituut InDH becijfert dat tot dusver 120 betogers het zicht verloren in één oog door kleine rubberkogels. Ook heeft het InDH klacht ingediend voor moord na vijf sterfgevallen waar het buitensporig geweld vermoedt.

‘Beleids- en opiniemakers zeggen: het is ofwel de openbare orde herstellen, ofwel mensenrechten respecteren’,aldus Consuelo Contreras, bestuurslid van het InDH. ‘Er zijn inderdaad misdaden gepleegd tijdens betogingen en rellen maar ordehandhaving kan wél met zorg voor mensenrechten. Willekeurig op betogers schieten valt daar niet onder.’

President Piñera liet aanvankelijk het leger uitrukken om orde te herstellen en decreteerde een avondklok. Dat gebeurde ook bij de recente opstand in Ecuador. ‘In een regio met een lange geschiedenis van militaire junta’s is het uitermate belangrijk dat democratische regeringen de macht van het leger inperken,’ zegt Javier Corrales, die autoritarisme in Latijns-Amerika onderzoekt aan de Amerikaanse Amherst-universiteit. ‘Het inzetten van militairen vergroot niet alleen hun invloed op besluitvorming, maar gooit ook olie op het vuur.’

De Chilenen steken hun economisch model in brand: 'Dit moest ooit ontploffen'
© Reuters

Ondertussen komen op vrije dagen in Santiago en elders in het land buurtbewoners bij elkaar in parken en op pleinen om de crisis te bespreken. Afgelopen donderdag vond zo’n volksvergadering plaats in het stadsdeel Providencia, één van de meest welvarende gemeentes van het land, dat ook gespaard is gebleven van de onrust in andere wijken.

In een mooi park verzamelen advocaten, academici, dokters: allen bezorgde, progressieve burgers. Architect Marcia Cuiza (61) houdt de notulen bij. ‘Vorige week raakten we het eens dat het neoliberale model schuld treft aan de crisis: privatisering, kapitaalconcentratie en algemeen economisch geweld. Bovendien zijn mensen vaak eenzaam.’

Verschillende deelnemers zeggen dat ze mee verantwoordelijk zijn voor de crisis. ‘Al die plunderende menigten komen uit een sociale klasse die pakt wat ze nooit kon krijgen’, zegt Cuiza. ‘Hoog tijd om de zaken te veranderen vooraleer zoiets uitbreidt.’

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content