Lange tijd golden Bezalel Smotrich en Itamar Ben-Gvir als halfcriminele haatzaaiers in de marge. Eind 2022 traden ze toe tot de Israëlische regering. Een dubbelportret van de ‘boosaardige tweeling’ die het taboe op annexatie in de Israëlische politiek heeft gesloopt.
Soms hoef je niet de grootste te zijn om de grootste invloed te hebben. Op 1 november 2022 behalen de Religieuze Zionistische Partij (RZP) en Otzma Yehudit, die samen een lijst hebben ingediend, 14 van de 120 zetels in de Knesset. Beide partijtjes komen uit de politieke marge, maar vormen nu de derde fractie in het Israëlische parlement. Het is dan al duidelijk dat de partijleiders, respectievelijk Bezalel Smotrich en Itamar Ben-Gvir, elkaar niet mogen. De verkiezingsoverwinning wordt op verschillende locaties gevierd.
Ruim drie jaar later is het duidelijk dat Ben-Gvir en Smotrich Israël fundamenteel veranderd hebben. De ‘boosaardige tweeling’, zoals veel Israëli’s hen noemen, is met de sloopkogel door de Israëlische instellingen gegaan. Ze hebben Israëlische soldaten aangemoedigd om wraak te nemen voor de Hamasaanval van 7 oktober 2023. Wanneer Israël onder Amerikaanse druk (althans officieel) de vijandelijkheden staakt, stampvoetten beide leiders dat het werk nog niet klaar is. Het is de taak van Israël om te ‘veroveren, verpletteren en overwinnen’, zal Ben-Gvir kort na het akkoord uitroepen. In verschillende westerse landen, waaronder het Verenigd Koninkrijk, is het tweetal ondertussen persona non grata.
Creatie van Netanyahu
Opmerkelijk genoeg is het verbond tussen Smotrich en Ben-Gvir een creatie van Benjamin Netanyahu. Hij overtuigt hen in augustus 2022 om samen deel te nemen aan de verkiezingen. Daardoor zouden beide partijen zeker boven de kiesdrempel van 3,25 procent raken. Netanyahu’s Likoedpartij bleek bovendien bereid om een handje te helpen. Sinds 2021 heeft ze een stemdeelakkoord, waardoor RZP-Otzma Jehudit de ‘overtollige’ Likoedstemmen krijgt.
Netanyahu’s zet is geboren uit hoge nood. Hij is sinds 2019 verwikkeld in een corruptiedossier en moet zijn machtspositie behouden om uit de greep van het gerecht te blijven. Het is de vijfde verkiezing in drie jaar tijd. Het politieke centrum en de linkerzijde willen niet meer met hem regeren, maar zijn niet groot genoeg om een stabiele coalitie zonder Likoed te bouwen. En dus sluit Netanyahu eind 2022 een onuitgegeven verbond met de ultraorthodoxe partijen en met de religieuze zionisten. Met nauwelijks vier zetels op overschot kan elke partij de coalitie kelderen.
Beestenparade
Zowel Smotrich als Ben-Gvir komt uit de kolonistenbeweging. Het zijn allebei religieuze zionisten, die de staat Israël zien als een religieus project – zeg maar: als de wil van God. Hun stemmen halen ze voornamelijk in de door Israël bezette gebieden op de Westelijke Jordaanoever.
Beider politieke carrière leest als een aaneenschakeling van controverses, provocaties en bijwijlen ronduit crimineel gedrag. Smotrich werd in 2005 drie weken vastgehouden door de Israëlische inlichtingendienst Shin Bet, omdat hij van plan was een aanslag te plegen uit protest tegen de Israëlische terugtrekking uit Gaza. In 2006 organiseert hij een ‘beestenparade’ uit protest tegen de Gay Pride die dat jaar in Jeruzalem plaatsvond. In 2016 eiste Smotrich om aparte kraamafdelingen in te richten voor Joodse en Arabische moeders. Hij is de auteur van de regularisatiewet uit 2017, waarbij onder andere zijn eigen huis in een illegale nederzetting wordt geregulariseerd.
Smotrich en Ben-Gvir zijn allebei religieuze zionisten, die de staat Israël zien als een religieus project – zeg maar: als de wil van God.
Itamar Ben-Gvirs verleden is zo mogelijk nóg fouter. Ben-Gvir is een aanhanger van de extreemrechtse rabbijn Meir Kahane. Kahane was de ideoloog van Kach, een obscure beweging die Joden als raciaal superieur acht, van Israël een theocratie wil maken en niet-Joden met geweld wil verdrijven. In 2007 wordt Ben-Gvir nog veroordeeld voor lidmaatschap van een terreurbeweging. Hij maakt carrière als de advocaat die met groot genoegen kolonisten verdedigt die Palestijnen op de Westelijke Jordaanoever vermoorden. Zo verdedigde hij in 2016 twee Joodse tieners die een Palestijns gezin met hun 18 maanden oude kind in brand hadden gestoken.
‘Netanyahu heeft Ben-Gvir het grootst mogelijke politieke cadeau gedaan’, zegt Ferit Belder, Israëlkenner aan de Marmara-universiteit in Istanbul. ‘Hij heeft hem politieke legitimiteit gegeven. Lange tijd was hij een politieke paria, die een racistische ideologie promootte die zelfs voor veel kolonisten te ver ging. Vandaag is hij regeringsminister. Daarmee is ook zijn gedachtegoed in belangrijke mate genormaliseerd.’
Door het lint
Ondanks hun electorale verbond zijn Ben-Gvir en Smotrich allesbehalve vrienden. Qua stijl zijn ze tegengestelden: Smotrich is een geslepen papiervreter, Ben-Gvir is een grofgebekte clown die uitpakt met zijn vulgariteit en onwetendheid. ‘Smotrich is een bouwer’, zegt Yair Wallach, Israëlkenner aan de Universiteit van Londen. ‘Hij probeert de totstandkoming van een Palestijnse staat te voorkomen door nederzettingen te bouwen en voldongen feiten te creëren. Ben-Gvir is vooral geïnteresseerd in vernietiging en geweld. Hij wil tonen aan zijn achterban dat Joden de Arabische bevolking op elk mogelijke manier domineren.’
Naast de ministerpost voor Financiën krijgt Smotrich de leiding over de bezette gebieden op de Westelijke Jordaanoever. Hij stelt extra financiering voor nieuwe Joodse nederzettingen veilig. Afgelopen september kondigde Smotrich een plan aan om een nieuwe nederzettingengordel te bouwen tussen Jeruzalem en de Jordaanse grens. ‘Daarmee zou Israël de Westelijke Jordaanoever, die eigenlijk aan de Palestijnen behoort, in tweeën splitsen’, zegt Peter Malcontent, Israëlkenner aan de Universiteit Utrecht. ‘Als dat gebeurt, komt er nooit een onafhankelijke Palestijnse staat. Als ook de Westelijke Jordaanoever in tweeën wordt gedeeld, schiet er voor de Palestijnen bijna geen land meer over.’
Smotrich is een geslepen papiervreter, Ben-Gvir is een grofgebekte clown die uitpakt met zijn vulgariteit en onwetendheid.
Ben-Gvir krijgt als minister van Nationale Veiligheid onder andere de Israëlische politie onder zijn hoede. Nauwelijks twee weken na zijn aantreden wordt een nieuwe politiewet ingevoerd, die Ben-Gvir directe politieke invloed geeft. Hij moedigt Joodse Israëli’s aan om zich massaal te bewapenen, laat zich graag filmen terwijl hij Palestijnse gevangenen vernedert en beslist om misdaadbestrijding in Arabisch-Israëlische gemeenschappen af te bouwen. Niet-Joodse gemeenschappen bijt hij toe dat hij ‘de huisbaas’ is. ‘Ben-Gvir heeft de politie omgevormd tot een soort privémilitie’, zegt Wallach. ‘Een groot deel van de Israëlische politie treedt op alsof ze in een autoritair land opereert. Ze arresteren betogers die tegen de regering protesteren.’ Hij wil de doodstraf invoeren voor terroristen – een term die hij toepast op elke Palestijn die betoogt tegen de Israëlische bezetting op de Westelijke Jordaanoever.
Wraak
Op 7 oktober 2023 blijkt die harde lijn evenwel desastreuze gevolgen te hebben. Mede door de overdadige focus die de nieuwe regering op de Westelijke Jordaanoever legt, negeren de militaire inlichtingendiensten de tekenen dat Hamas een grootschalige aanval voorbereidt. Bij de Hamasaanval komen 1195 Israëlische burgers om het leven en worden 250 Israëli’s als gijzelaar meegenomen. Het imago van Netanyahu als Mister Security ligt aan diggelen. De coalitie blijkt bovendien volslagen incompetent in het organiseren van noodhulp voor de duizenden Israëli’s die gevlucht zijn.
Toch blijkt de Hamasaanval het onverhoopt cement voor de kwakkelende coalitie van Netanyahu. De premier vreest zijn politieke einde en snapt dat hij enkel door zich halsstarrig aan de macht vast te klampen zijn hachje kan redden. Smotrich en Ben-Gvir beseffen al snel dat ze Netanyahu’s lot in hun handen hebben. Voortdurend zullen ze dreigen om de coalitie te verlaten.
Hoewel geen van beiden wordt opgenomen in het oorlogskabinet, slopen Ben-Gvir en Smotrich een politiek taboe: de Israëlische gijzelaars die vast zitten in Gaza zijn niet de prioriteit van de Israëlische regering. ‘Ben-Gvir heeft altijd elke verantwoordelijkheid afgewezen voor de gijzelaars’, zegt Belder. ‘Hij heeft maar één echt doel geformuleerd: een ravage aanrichten in Gaza, en wraak nemen voor de aanval.’
Beiden koesteren een bijna sardonisch jolijt in de humanitaire catastrofe die Israël in de Gazastrook aanricht.
Als Israël vandaag beschuldigd wordt van genocide, is dat in niet geringe mate te danken aan de manier waarop Ben-Gvir en Smotrich openlijk hun fantasieën van geweld tegen de Palestijnen belijden. Beiden koesteren een bijna sardonisch jolijt in de humanitaire catastrofe die Israël in de Gazastrook aanricht. Smotrich riep meermaals op tot de ‘totale vernietiging’ van Gaza, waarbij de bevolking samengedreven moet worden op een minuscuul lapje land. Ben-Gvir riep dan weer op alle humanitaire hulp aan Gaza te blokkeren. Hij ziet de ‘vrijwillige migratie van Palestijnen’ uit Gaza als oplossing voor de humanitaire crisis – een nauwelijks verholen oproep tot etnische zuivering. In januari 2025 verliet Ben-Gvir zelfs tijdelijk de regering, uit onvrede met het toenmalige staakt-het-vuren in Gaza.
Ook tegenover de buurlanden bepleiten beiden de harde lijn. Volgens Ben-Gvir moet Israël tonen dat het bereid is om ‘door het lint te gaan’: zo buitensporig agressief te keer gaan dat geen vijand van Israël het ooit nog aandurft om enige actie te overwegen.
Taboe op annexatie weg
Smotrich en Ben-Gvir sloopten de voorbije jaren nog een tweede taboe in de Israëlische politiek: ze praten openlijk over annexatie van de Westelijke Jordaanoever, die Israël sinds 1967 bezet. ‘Israël heeft nooit willen annexeren, omdat het dan honderdduizenden Palestijnen Israëlisch staatsburgerschap had moeten geven’, zegt Malcontent. Die bekommernis is totaal verdwenen. ‘Ben-Gvir en Smotrich zeggen openlijk: we raken op een of andere manier wel van die Palestijnen af. Dat was een jaar of tien geleden ondenkbaar. Vandaag zeggen zelfs centrumpolitici in alle openheid dat ze de Westelijke Jordaanoever in tweeën willen delen.’
Het is de bittere paradox van de Hamasaanval van 7 oktober 2023. Hoewel net de hardliners in de Israëlische regering er niet in slaagden om de grootste slachting onder Joodse burgers sinds de Tweede Wereldoorlog te stoppen, is hun gedachtegoed erdoor gelegitimeerd. Toen kolonisten in maart 2023 het dorpje Huwara op de Westelijke Jordaanoever aanvielen en in brand staken, maakte Smotrich bezwaar. Volgens Smotrich was het niet aan een groep burgers om Huwara te vernietigen, maar hoorde de staat Israël dat te doen. In maart 2023 moest Smotrich na een storm van verontwaardiging nog afstand nemen van zijn uitspraken. ‘Vandaag gebeurt dit bijna elke dag in de Westelijke Jordaanoever, zonder dat één Israëli ertegen protesteert’, zegt Wallach.
Ook Donald Trump begon openlijk te fantaseren over het beruchte Mar-a-Gaza: een project waarbij Gaza een groot vastgoedproject zou worden en er voor Palestijnen geen plaats meer zou zijn.
Bovendien kregen Ben-Gvir en Smotrich bijval van niemand minder dan Donald Trump. Ook Donald Trump begon openlijk te fantaseren over het beruchte Mar-a-Gaza: een project waarbij Gaza een groot vastgoedproject zou worden en er voor Palestijnen geen plaats meer zou zijn. Wat ooit nog algemeen beschouwd werd als radicaal, is vandaag mainstream geworden binnen de Israëlische maatschappij. ‘Zowat de volledige Israëlische rechterzijde ziet vandaag de mogelijkheid om een Joodse staat van de rivier tot de zee te creëren’, zegt Wallach. ‘Eigenlijk willen ze de Palestijnen verdrijven en alles overnemen. En het grote probleem is dat de oppositie geen alternatief plan heeft. Als enkel extreemrechts een plan heeft, is het onvermijdelijk dat hun ideeën ingang vinden.’
Het einde van de tweeling?
Een van de weinige zekerheden in de Israëlische politiek is dat er volgend jaar opnieuw verkiezingen zijn. Uiterlijk op 27 oktober moet een nieuwe Knesset gekozen worden. Hoewel Netanyahu’s Likoedpartij in de meeste peilingen als de grootste partij naar voren komt, staat de huidige regeringscoalitie op verlies. Toch lijkt geen van beide blokken voldoende steun te krijgen om zonder extra partij een regering te vormen.
Was Ben-Gvir in 2022 nog de junior partner, die tijdens de kiescampagne vooral niet te veel in de kijker mocht lopen, dan peilt hij vandaag een stuk hoger dan Smotrich. Het ziet er voorlopig niet naar uit dat de partijen opnieuw samen naar de kiezer gaan, omdat ze op eigen kracht ook wel de kiesdrempel halen.
‘Vroeger was de Palestijnse kwestie een integraal deel van iedere verkiezingscampagne’, zegt Malcontent. ‘Het was iets waarmee Israëlische partijen zich van elkaar konden onderscheiden. Het was lange tijd het voornaamste onderscheid tussen de Likoedpartij van Netanyahu, en de toen nog machtige Arbeiderspartij. Dat thema is nu volledig verdwenen. Alle partijen denken er eigenlijk hetzelfde over: weg ermee.’
