Over de 22e Olympische Winterspelen in het Russische Sotsji is al heel wat inkt gevloeid. Helaas stroomt die inkt eerder naar de kleine en grote schandalen die rond het evenement hangen dan naar het sportieve aspect ervan.
Na twee geweigerde kandidaturen in 1994 en 1998, rijfde Sotsji in 2007 eindelijk de titel van gaststad voor de Olympische Winterspelen van 2014 binnen. En dat tot grote vreugde van Vladimir Poetin. Sotsji is immers heel geliefd bij de president van de Russische Federatie, die er een luxueus zomerverblijf heeft. De Spelen moeten de komende twee weken dan ook het Russische uithangbord worden van Poetins pracht en praal. Een schandaal meer of minder kan hem dan ook niet deren.
1. Winterspelen in subtropisch klimaat
De Olympische Winterspelen vinden deze keer plaats in de Russische stad Sotsji, een badplaats aan de Zwarte Zee. De stad kent een vochtig subtropisch klimaat en ligt op dezelfde breedtegraad als het Franse Nice. De zomers zijn er warm en ook in de winter daalt het kwik zelden onder het vriespunt. De gemiddelde temperatuur in februari is 6 graden. Niet meteen de meest ideale plaats voor de organisatie van de Winterspelen zou men denken. Maar nee, Rusland wil koste wat het kost zijn macht tegen natuurlijke obstakels laten zien en liet tonnen kunstsneeuw aanrukken om de pistes mee te vullen.
2. Duurste Olympische Spelen aller tijden
De Winterspelen in Sotsji zullen de duurste Olympische Spelen ooit zijn, Zomerspelen inbegrepen. De kostprijs lag uiteindelijk vijf keer hoger dan voorzien. Het budget ging van de in 2007 geplande 8,8 miljard euro naar 36 miljard euro vandaag. In augustus 2010 was het budget al opgelopen tot dat van de Winterspelen in Nagano (1998), Salt Lake City (2002) en Turijn (2006) samen.
Het gigantische bedrag ging naar de bouw van elf stadions en skistations, twee olympische dorpen en een ijsbaan. Het gloednieuwe Fisht Olympic Stadium alleen al kostte 500 miljoen euro. Bovendien is de verouderde infrastructuur van de stad, die nog uit het Sovjet-tijdperk dateerde, gerenoveerd en werd de ‘duurste snelweg ter wereld’ aangelegd (geschatte kostprijs: 6 miljard euro). Daarnaast is een nieuwe spoorlijn aangelegd tussen de olympische dorpen en zijn een nieuwe nationale luchthaven, een commerciële haven en elektriciteitscentrales gebouwd.
De voorziene kosten voor Olympische Spelen worden altijd overschreden, zo stelde Wladimir Andreff, sporteconoom en professor aan de Sorbonne, vast. Hij wijt dat aan de huidige manier waarop het Internationale Olympische Comité (IOC) de Spelen toekent. ‘Iedere vier jaar doet het IOC een oproep tot kandidaturen. De leden van het comité kunnen stemmen voor het meest buitengewone project door de kosten aan de organiserende stad over te laten, aangezien ze de financiering van de niet-sportieve infrastructuur niet voor hun rekening nemen. Algemeen selecteren ze het duurste’, aldus Andreff.
Voor Poetin is het budget evenwel van secundair belang, zo oordeelt Xavier Follebouckt, expert in de Russische politiek bij de UCL. Poetin wil vooral het beeld van een sterk land en een solide partner tonen, ‘een beeld dat alle investeringen waard is’. ‘Met de Olympische Spelen in Sotsji wil de Russische president de terugkeer van Rusland op het internationale toneel markeren, in navolging van Peking dat een flamboyant en zelfzeker China kon tonen’, legt Follebouckt uit.
3. Grootschalige corruptie
Niet alleen het kostenplaatje, maar ook de geruchten over corruptie op grote schaal wegen op de organisatie. De ex-premier en tegenstander van Poetin, Boris Nemtsov, stelt dat 20 miljard euro is verduisterd, ten voordele van drie investeringsmaatschappijen: de staatsmaatschappij Olympstroy, de maatschappijen van de groep van de gebroeders Rotenberg en de Russische spoorwegmaatschappij, waarvan de topman een kennis van de president is. De stellingen van Nemtsov, co-schrijver van het verslag De Winterspelen in de Subtropen, zijn wel moeilijk te verifiëren, maar het is geen geheim dat het merendeel van de aanbestedingen door naasten van Vladimir Poetin zijn binnengehaald.
Olympstroy, opgericht in november 2007, beheert bijvoorbeeld de private en openbare investeringen in de ontwikkeling van Sotsji en de constructie van de olympische en paralympische infrastructuur. In maart 2013 stelde het Russische Rekenhof dat de maatschappij 388 miljoen euro aan ongerechtvaardigde meerkosten had aangerekend. Tientallen corruptieonderzoeken zijn geopend naar de publieke structuren en bedrijven van Sotsji. Vele van die onderzoeken betreffen Olympstroy.
De Russische autoriteiten leggen de verhoging van het budget uit door de financiële crisis van 2008, die een ‘verhoging van de constructiekosten en een daling van de interesse bij potentiële investeerders’ met zich meebracht.
4. Homofoob geweld
De situatie van lesbiennes, homo’s, biseksuelen en transgenders in Rusland is dramatisch, zegt de organisatie Human Rights Watch (HRW) die video’s verspreidde van Russische homo’s die geslagen, mishandeld en vernederd worden. De politie grijpt vaak niet in tegen homofoob geweld.
Je kan jouw keuzes op elk moment wijzigen door onderaan de site op "Cookie-instellingen" te klikken."
In 2013 werden in Rusland verschillende antihomowetten voorgesteld of aangenomen. Een van die wetten is het verbod om homoseksualiteit bij minderjarigen te promoten. ‘Door haatvol homofoob geweld alsook die retoriek te negeren, sturen de Russische autoriteiten, nu de wereld aan het toestromen is voor de Olympische Spelen, de gevaarlijke boodschap uit dat er niets mis is met geweld tegen homo’s’, zegt Tanya Cooper, die Rusland volgt voor HRW. HRW wijst er nog op dat het principe van non-discriminatie een kernelement van het Olympische charter is.
Het zal Vladimir Poetin allemaal een worst wezen. ‘De vragen over corruptie, mensenrechten,… komen altijd terug. Maar voor commerciële partners zoals de opkomende landen, zijn die onbelangrijk’, aldus Follebouckt van de UCL. ‘Belangrijker is het beeld van een sterk land en een solide partner.’
5. Journalisten klagen over censuur
Journalisten die over de schendingen van de mensenrechten en andere heikele punten in Rusland willen schrijven, hebben het niet makkelijk in aanloop naar de Winterspelen. Het Committee to Protect Journalists (CPJ) publiceerde een verslag over vermoedelijke obstructie door de autoriteiten en zelfcensuur door Russische journalisten uit angst voor vergelding.
Kwesties zoals de uitbuiting van migranten in de constructie van infrastructuur voor de Olympische Winterspelen, corruptie, schade aan het milieu en de onteigening van lokale inwoners zijn amper belicht in de Russische media, aldus CPJ.
Ook buitenlandse journalisten worden lastiggevallen en internationale Kremlinkritische journalisten die naar Rusland willen afreizen, krijgen geen visum.
6. Staatsleiders blijven weg
Ook al gaan staatsleiders traditioneel niet naar Winterspelen, toch hebben verschillende Westerse politici duidelijk aangekondigd de verplaatsing naar Rusland voor de openingsceremonie op 7 februari niet te zullen maken. Onder die leiders die – vaak onder druk van de media – zijn de Belgische premier Elio Di Rupo, de Franse president François Hollande, de Duitse bondskanselier Angela Merkel, Duits bondspresident Joachim Gauck en de Amerikaanse president Barack Obama.
De Russische autoriteiten minimaliseren hun afwezigheid ‘door de komst van talrijke andere persoonlijkheden naar de ceremonie’, aldus politicologe Nina Bachkatov, gespecialiseerd in het Russische beleid, van de Luikse universiteit ULg. ‘De Olympische Spelen richten zich niet alleen tot het Westen maar tot leiders uit de hele wereld. Het doel van Poetin is tonen dat Rusland een commerciële en politiek sterke partner is op het internationaal schaakbord.’
‘Enkele staats- en regeringsleiders hebben absoluut niet de gewoonte naar de opening van Olympische Spelen te gaan’, relativeerde Poetin in een televisie-interview midden januari. ‘Ik wil sport en politiek niet door elkaar halen’, klonk het. ‘De Olympische Spelen zijn geen competitie van politici.’
7. Gebukt onder terroristische dreiging
Sotsji ligt tussen de Zwarte Zee en Abchazië, een regio in de Kaukasus die al geruime tijd een twistpunt tussen Rusland en Georgië vormt. Moslimstrijders in de Kaukasische regio dreigden met aanslagen. Zo had de leider van de islamitische rebellie in de Kaukasus, Dokoe Oemarov, opgeroepen de Winterspelen ‘op alle mogelijke manieren’ te verhinderen. Eind vorige maand werden 34 mensen gedood bij twee zelfmoordaanslagen in de Russische stad Volgograd, ongeveer 700 kilometer ten noorden van Sotsji. In de naburige, onrustige deelrepublieken als Dagestan, Ingoesjetië en Tsjetsjenië zijn explosies en aanslagen bijna dagelijkse kost.
‘Als er aanslagen zijn, zullen ze eerder plaatsvinden in de omgeving van de stad, want alle aandacht zal op Sotsji zijn gevestigd. Die steden zijn mogelijke doelwitten door hun nabijheid met Sotsji’, aldus Xavier Follebouckt van de UCL
Het is echter niet de eerste keer dat de Olympische Spelen gebukt gaan onder terreurdreiging. Ook in Peking werd er gevreesd voor terreur en in Atlanta 1996 vond er zelfs een bomaanslag plaats.
8. Nooit geziene veiligheidsmaatregelen
Door de heersende terreurdreiging is Sotsji veranderd in een versterkte burcht. Sinds 7 januari is een ongezien veiligheidsplan van kracht, dat van Sotsji volgens experts de ‘veiligste stad van Rusland’ maakt. Een nooit eerder geziene veiligheidsmacht van 37.000 politieagenten en militairen moet ervoor zorgen dat alle evenementen vlekkeloos kunnen verlopen. Een belangrijke rol is hierbij weggelegd voor de Speznas-troepen, de legendarische elite-eenheden van het leger, de geheime diensten en het ministerie van Binnenlandse Zaken. De manschappen beschouwen zichzelf als de tegenhangers van de Britse Special Air Service (SAS) en de Amerikaanse Navy Seals, die in 2011 Al-Qaedaleider Osama Bin Laden doodschoten op zijn Pakistaanse onderduikadres.
9. Gebrekkig accommodatie en vreemde toiletten
Sotsji is vergelijkbaar met de voornaamste Russische steden Sint-Petersburg en Moskou op vlak van prestige. Maar bij de val van het communisme en de opening van de grenzen, verloor de badstad zijn glans. De stadsinfrastructuur was verouderd en het elektriciteits- en waternet is bijvoorbeeld niet meer gemoderniseerd sinds de jaren 1970. De werken geraakten maar net op tijd klaar. In sommige gevallen net niet. Nu de internationale pers in Sotsji toestroomt, ontploft Twitter bijna met tweets over onafgewerkte hotels zonder vloeren, een gebrek aan stromend water, deurknoppen die in je hand blijven steken en de ondertussen wereldberoemde tweelingtoiletten in het biatloncentrum.
10. Verbod om te protesteren
De Russische overheid heeft alle demonstraties verboden in grote delen van Sotsji tot het einde van de Paralympics in maart. Er is weliswaar onder druk van het Internationale Olympische Comité een zogenaamde protestzone in een kleine stad op 15 kilometer van het Olympische dorp, maar wie daar naartoe wil heeft een vergunning van de Russische overheid en de Russische veiligheidsdienst FSB nodig.
‘Die zone kan niemand ervan overtuigen, behalve blijkbaar het IOC, dat Rusland de beloftes over vrijheid van meningsuiting nakomt’, zegt Jane Buchanan van HRW. ‘Deze restricties zijn excessief en kunnen op geen enkele manier verantwoord worden door veiligheidsaspecten.’