Congolezen kiezen opvolger Kabila met twee jaar vertraging

Met meer dan twee jaar vertraging kunnen de Congolezen zondag dan toch naar de stembus. Ze kiezen niet alleen een nieuwe president, maar ook een nieuw nationaal parlement en een nieuwe provincieraad. Het wordt uitkijken of de verkiezingen eerlijk verlopen.

De stembusgang gebeurt met Zuid-Koreaanse stemmachines, maar er bestaat maar weinig vertrouwen dat die stemmachines eerlijke verkiezingen opleveren. Ook andere voorwaarden tot een eerlijk verloop van de verkiezingen lijken niet bepaald ingelost te zijn. Omdat de kiescommissie niet tijdig klaar was, werden de verkiezingen vorige week met een week uitgesteld. Bovendien worden in drie steden waar de oppositie sterk staat pas in maart verkiezingen gehouden – de nieuwe president wordt wel in januari ingezworen.

De presidentsverkiezingen kapen alle aandacht weg, omdat die voor het eerst sinds de onafhankelijkheid van België in 1960 tot een democratische machtswissel moeten leiden. De partij van uittredend president Joseph Kabila duidde Emmanuel Ramazani Shadary aan als haar kandidaat, en die zal het moeten opnemen tegen een twintigtal andere kandidaten. De belangrijksten zijn Martin Fayulu, die gesteund wordt door de zwaargewichten Moïse Katumbi en oud-vicepresident Jean-Pierre Bemba, en de gezamenlijke kandidatuur van Felix Tshisekedi en Vital Kamerhe. Die eerste, zoon van de begin 2017 in Brussel overleden oppositieleider Etienne, is kandidaat-president, de tweede is kandidaat-premier.

Kabila geen kandidaat

Zoals bekend is Kabila niet opnieuw kandidaat: hij heeft er al twee termijnen opzitten. Die tweede termijn liep eind 2016 af, en het kamp-Kabila deed er de afgelopen jaren alles aan om de verkiezingen op de lange baan te schuiven. De afgelopen maanden is dat gekeerd, en lijkt de partij kost wat het kost naar verkiezingen te willen gaan, zonder zich af te vragen of alle logistieke en organisatorische kwesties uitgeklaard zijn.

Dat niet alles rond was, moest de kiescommissie vorige week donderdag zelf toegeven: drie dagen voor de verkiezingen georganiseerd zouden worden, werd een uitstel met een week aangekondigd. Er werd daarvoor onder meer verwezen naar een brand in een magazijn van de Céni, waarbij 8.000 stemcomputers beschadigd raakten. De ware toedracht van die brand is echter nog niet opgehelderd.

Net als in 2011 is er ook nu weer geen tweede ronde voor de presidentsverkiezingen, zodat de kandidaat met de meeste stemmen de nieuwe president wordt, zelfs al haalt die geen meerderheid. Volgens de oppositie maakt dat het voor het regime makkelijker zijn kandidaat verkozen te krijgen.

40 miljoen kiezers

Volgens de onafhankelijke kiescommissie Céni hebben zowat 40 miljoen Congolezen zich als kiezer geregistreerd. Zij kunnen echter niet allemaal zondag al gaan stemmen: ruim 1 miljoen kiezers uit de oostelijke steden Beni en Butembo en de westelijke stad Yumbi moeten nog tot maart wachten, volgens de Céni vanwege de onveiligheid en de ebola-epidemie in die streken.

Waarnemers zien er echter een manoeuvre van Kinshasa in om de populaire oppositiekandidaat Fayulu de pas af te snijden. Bovendien bleek uit een audit van de Francophonie naar de kiezerslijsten dat aan goed 7 miljoen van de 40 miljoen namen op de kiezerslijsten geen vingerafdruk gekoppeld is. Waarnemers vrezen dat dat de deur wagenwijd openzet voor fraude, maar de kiescommissie had geen oren naar dat bezwaar.

De stemgerechtigden zullen terecht kunnen in zowat 75.000 stembureaus. Meer dan 100.000 stemmachines werden verdeeld over het hele land, al zijn er veel vragen over hoe dat in de praktijk zal werken in sommige afgelegen gebieden, of voor Congolezen die nooit eerder een computer gebruikten.

De machines werden gebouwd door het Zuid-Koreaanse Miru Systems, maar de Zuid-Koreaanse ambassade in Kinshasa waarschuwde eerder al voor de fabrikant. Dat was koren op de molen van de oppositie, die hierin een nieuw argument zag tegen deze ‘valsspeelmachines’. Uiteindelijk sloot ze zich met grote tegenzin toch aan, omdat ze bij een echte boycot van de verkiezingen sowieso verliest.

Waarnemers geweigerd

Europese en Amerikaanse waarnemers zijn geweigerd door de autoriteiten, met het argument dat Congo een soeverein land is en dus geen pottenkijkers nodig heeft. De Afrikaanse Unie en andere Afrikaanse landenorganisaties sturen samen wel zowat 200 waarnemers.

Daarnaast hebben de Congolese bisschoppen 40.000 Congolezen opgeleid tot waarnemer. Zij moeten, net als getuigen van de verschillende partijen, nagaan of de verkiezingen inderdaad eerlijk zullen verlopen. Werd ook geweigerd door Kinshasa: financiële steun uit het buitenland. De kost van deze stembusgang wordt op 500 miljoen dollar geraamd, of 10 pct van de Congolese begroting.

Naast een twintigtal kandidaat-presidenten zijn er ook meer dan 15.000 kandidaten die een van de 500 zitjes in het nationale parlement ambiëren, en voor de 715 zitjes in de 26 provincieraden zijn er bijna 20.000 kandidaten. De laatste verkiezingen voor de provincieraden werden in 2006 gehouden. Sindsdien werden de 11 provincies opgesplitst in 26 nieuwe provincies. De vertegenwoordigers in die provincieraden werden aangeduid, en niet verkozen.

Eerlijke verkiezingen

Als alles de komende dagen en weken blijft verlopen volgens de Céni-planning, dan worden op 15 januari de definitieve resultaten van de presidentsverkiezingen aangekondigd. De nieuwe president wordt dan op 18 januari ingezworen. De gebeurtenissen van de voorbije dagen wijzen er alvast op dat nog niet zeker is dat alles zo gesmeerd zal lopen.

Hoe de straat zal reageren op verkiezingen die oneerlijk verliepen, is afwachten. Als de bevolking de straat op trekt, mag gevreesd worden voor een bloedige repressie door de autoriteiten.