Congo gaat naar de stembus: ‘Het regime organiseert deze verkiezingen om ze te winnen’

De Congolese presidentskandidaat Emmanuel Ramazani Shadary. © AFP

De Congolezen kunnen zondag, met twee jaar vertraging, dan toch een nieuwe president en een nieuw parlement verkiezen. Maar het is de vraag of de Congolezen echt een keuze zullen hebben.

Het regime organiseert de verkiezingen alleszins niet van harte, meent onafhankelijk Congo-expert Kris Berwouts. ‘Na twee jaar uitstel kunnen ze niet anders meer, en ze willen die verkiezingen per se winnen. Daarvoor gaan ze alle repressie, fraude en intimidatie ontplooien die ze daarvoor nodig achten.’

Zoals bekend is huidig president Joseph Kabila geen kandidaat meer, en het hele staatsapparaat schaart zich achter de kandidaat van het regime, Emmanuel Ramazani, ook al is het regime intern verdeeld. De grootste vraag wordt hoe de straat en de buurlanden de dag nadien zullen reageren.

Berwouts twijfelt er niet aan dat het regime alle middelen zal gebruiken om Ramazani op de troon te hijsen die nu nog wordt bezet door Kabila, twee jaar na het aflopen van zijn tweede en volgens de grondwet laatste mandaat. ‘Ramazani is niet populair, en is een onbekende vertegenwoordiger van een onpopulair regime’, analyseert Berwouts.

Om Ramazani toch verkozen te krijgen, kan het regime onder meer vertrouwen op kiezerslijsten waarmee gesjoemeld werd en controversiële stemmachines. Die zijn de verantwoordelijkheid van de onafhankelijke kiescommissie, maar dat orgaan wordt niet als onpartijdig gezien.

‘Ramazani beschikt over de nodige middelen’

Ook Nadia Nsayi, beleidsmedewerker Congo bij Broederlijk Delen en Pax Christi, denkt niet dat Ramazani een kans maakt als de verkiezingen eerlijk zouden verlopen. ‘Hij is inderdaad niet populair, en belangrijker nog: hij moet een bilan verdedigen dat de bevolking als negatief percipieert’, aldus Nsayi. ‘Kabila zal bijna 18 jaar aan de macht geweest zijn, maar de Congolezen vinden niet dat ze er al die tijd op vooruit zijn gegaan. Dat is het voornaamste punt waarvoor hij nu wordt afgestraft. De protesten die we voorbije jaren gezien hebben, die gaan over de slechte sociale situatie, eerder dan over het gebrek aan democratie.’

Wat los van de kiezerslijsten en de stemmachines ook in het voordeel van Ramazani spreekt, is dat hij als kandidaat van het regime vele stappen voor is op zijn tegenstanders. ‘Hij beschikt, dankzij de steun van de staat en de president, over de middelen die nodig zijn om campagne te voeren in een land zo groot als West-Europa’, zegt Nsayi. ‘Bovendien heeft het regime de afgelopen jaren een professioneel en efficiënt repressieapparaat ontwikkeld, en de mensen weten dat’, meent Berwouts. ‘Wie op straat komt, neemt een risico, en dat vermindert de mobilisatiekracht.’

Enkele dagen voor de verkiezingen is het dan ook nog koffiedik kijken hoe de straat zal reageren op een verkiezing van Ramazani in een stembusgang die velen als frauduleus zullen bestempelen – terecht, vinden zowel Berwouts als Nsayi. ‘Het valt nog te bezien of oppositieleiders Martin Fayulu en Felix Tshisekedi erin zullen slagen de onvrede die aan de basis bestaat tot een politieke agenda zullen kunnen transformeren’, zegt Berwouts. ‘En zal dat geweldloos zijn?’

Nsayi vreest dat het straatprotest bloedig neergeslagen zal worden, en wijst in dat verband op de rol die de machtige republikeinse garde kan spelen. ‘Deze troepenmacht, 15.000 man sterk, staat onder rechtstreeks bevel van de president en telt vooral Katangezen’, zegt Nsayi. ‘Ook Kabila wordt beschouwd als een Katangees, maar Ramazani is afkomstig uit Maniema. Gaat de garde, en de rest van het leger, zich achter Ramazani scharen, of verleggen ze hun loyauteit naar Fayulu? Zijn machtsbasis ligt weliswaar in Bandundu, maar hij wordt gesteund door de machtige oud-gouverneur van Katanga Moïse Katumbi, tot 2015 een partijgenoot van Kabila.’

De afgelopen jaren wonnen de buurlanden aan belang in de Congolese crisis, ten koste van het Westen. Voor Berwouts is het de verdienste van die buurlanden, en vooral Angola, dat Kabila zich geen derde keer kandidaat heeft gesteld. ‘Het is moeilijk hard te maken, maar ik denk dat Kabila was doorgegaan als het van hem afhing’, meent Berwouts. ‘Dat hij nu Ramazani heeft aangeduid, toont dat hij vatbaar is voor druk, maar door iemand te kiezen die op de EU-sanctielijst staat, steekt hij zijn middelvinger op aan het Westen.’

Hoe reageren buurlanden en het Westen?

De reactie uit de regio op de verkiezingen zal ook een impact hebben op het straatprotest. ‘Als de buurlanden de resultaten aanvaarden, dan is het gedaan’, zegt Nsayi. ‘Dat gaat mensen in Congo demotiveren.’

‘Voor de verschillende landen in de regio is een stabiel Congo belangrijk: niet omdat ze democratische verkiezingen zo belangrijk vinden, wel omdat ze een nieuwe implosie willen vermijden’, zegt Berwouts. ‘Ramazani aanduiden heeft daarom goodwill gecreëerd, en de regio vindt de oppositie ook een zootje ongeregeld. Als Kinshasa erin slaagt Ramazani te installeren, dan zal de regio daar genoegen mee nemen. Dat kan wel veranderen als de campagne verder ontspoort.’

Zal ook het Westen, dat de voorbije maanden en jaren hamerde op een vredige campagne en stembusgang, instemmen met het resultaat? ‘In het verleden is ook veel over democratie gepraat, maar toen is men toch ook ver gegaan in het aanvaarden van ondemocratische toestanden’, aldus Berwouts. ‘Het zou toch een stijlbreuk zijn mocht dat nu anders zijn.’

En als Ramazani inderdaad geïnstalleerd raakt, wat gaat Kabila dan doen? Zowel Berwouts als Nsayi zien voor hem nog een belangrijke rol in de coulissen weggelegd. ‘In enkele interviews de afgelopen weken zegt hij zelf dat hij niets uitsluit, ook een nieuwe kandidatuur in 2023 is mogelijk’, zegt Berwouts. ‘Ramazani staat heel dicht bij Kabila’, vult Nsayi aan. ‘Dat hij iemand kiest die op de sanctielijst staat, is een manier om hem te controleren. En hij staat bekend als loyaal, in tegenstelling tot andere figuren uit het kamp-Kabila.’

Berwouts wil niet zo ver gaan Ramazani als een marionet van Kabila te noemen. ‘Zeker, hij is loyaal, maar de voorbije twee jaar is hij gegroeid als politicus: hij heeft verantwoordelijkheden gekregen en genomen. Hij wordt zeker een machtsfactor.’

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content