Hoe moet het verder nadat de VS afgelopen weekend nucleaire sites in Iran hebben gebombardeerd? ‘Ik weet niet of het slim is om de Amerikanen verder te treiteren’, zegt Tom Sauer, professor Internationale Politiek aan de Universiteit Antwerpen. ‘Maar ik denk wel dat Iran Israël nog een paar keer zal proberen te pakken.’
Hoever stond Iran met zijn kernwapenprogramma toen Israël de nucleaire sites tien dagen geleden begon te bombarderen?
Tom Sauer: Voor nucleaire capaciteit zijn drie elementen van belang. Ten eerste moet je voldoende splijtbaar materiaal verwerven – dat is misschien wel de moeilijkste horde. Maar met dat materiaal op zich ben je niets, je hebt ook een wapen nodig. En in een derde stap – de verspreiding – moet je dat wapen ook nog eens ter plekke kunnen krijgen, bijvoorbeeld via een raket.
Hoever was Teheran gevorderd in dat proces?
Sauer: Iran zat bijna aan het einde van de eerste stap. Het beschikt over voldoende hoog verrijkt uranium voor 9 tot 10 kernkoppen. Opgelet: dat uranium is 60 procent verrijkt. Maar in enkele weken tijd zou je het verder kunnen verrijken tot 90 procent.
Op het vlak van de tweede (het wapen zelf) en derde stap (de verspreiding ervan) weten we niet hoever de Iraniërs staan. Volgens de Amerikaanse inlichtingendiensten is het niet zo dat zij daar klaar mee zijn. Het is dus niet zo dat Iran op het punt stond om kernwapens te hebben. Het klopt niet wat de Israëlische premier Benjamin Netanyahu daarover zei.
Al in 2010 liet Israël het beruchte Stuxnet-computervirus los op Iraanse centrifuges omdat Iran toen op het punt zou hebben gestaan een kernbom te ontwikkelen. Dat was 15 jaar geleden.
Sauer: En ook tijdens de Algemene Vergadering van de VN in 2012 herhaalde Netanyahu, met een eenvoudige tekening in de hand, dat Iran op het punt stond kernwapens te produceren. Maar als men dat al jaren beweert, en Iran heeft ondertussen nog altijd geen kernwapens, dan klopt er toch iets niet in die redenering?
Iran heeft natuurlijk wel alles in gereedheid gebracht om vrij snel een kernwapen te kunnen ontwikkelen – mocht die beslissing genomen worden. Maar die politieke beslissing is voor zover bekend nooit genomen door de Opperste Leider van Iran, ayatollah Ali Khamenei.
Trump dacht dat hij een betere deal met Iran kon sluiten. De VS en Iran waren opnieuw aan het onderhandelen. Maar Israël heeft de VS nu meegesleurd.
De internationale gemeenschap sloot in 2015 al een deal met Iran om te voorkomen dat het verder kerncapaciteit zou ontwikkelen. Wat is daar fout gelopen?
Sauer: Dat was een deal tussen Iran en de rest van de wereld, maar in concreto was hij onderhandeld met de EU, de VS onder president Barack Obama, en Rusland en China. In mijn ogen, en in die van veel andere waarnemers, was dat een goede deal. Iran zou zijn programma beperken, waardoor het niet snel naar een nucleair wapen zou kunnen overstappen. En de internationale gemeenschap zou voldoende tijd hebben om alles te controleren. Voordeel voor Iran was dat de economische sancties tegen het land opgeschort zouden worden.
Maar in 2018 is Donald Trump uit die deal gestapt. Iran heeft eerst nog een jaar geduld gehad, maar is vervolgens gestopt de regels te volgen. Waardoor het nu dus al heel wat verrijkt uranium heeft. Meer dan voor de deal.
Waarom is Trump er toen uitgestapt?
Sauer: Zijn kritiek was onder meer dat het slechts tijdelijke afspraken waren, en dat er niet werd gesproken over ballistische raketten of bevriende strijdgroepen van Iran. Trump dacht dat hij een betere deal zou kunnen sluiten. De VS en Iran waren opnieuw aan het onderhandelen. Maar Israël heeft de tijd niet gegeven aan die onderhandelingen en heeft de VS nu meegesleurd.
Sinds wanneer probeert Iran een nucleair wapen te ontwikkelen?
Sauer: Naar verluidt had de Iraanse sjah in de jaren zeventig al interesse. Het Iraanse nucleair programma dateert al van die tijd. De ayatollahs die in 1979 in Iran aan de macht kwamen, hebben het programma aanvankelijk eerst stopgezet. Ze waren er niet in geïnteresseerd. Maar daarna volgde de oorlog tussen Irak en Iran, en heeft Iran het programma opnieuw opgestart.
In de tweede helft van de jaren negentig werd het nog versterkt – onder een gematigde president dan nog. En omstreeks 2003 achterhaalde het Internationaal Atoomenergieagentschap (IAEA) dat Iran installaties had die niet waren gedeclareerd. Vanuit de EU zijn toen onderhandelingen opgestart, die tot tijdelijke akkoorden hebben geleid. Onder druk van economische sancties is dan verder onderhandeld, en werd in 2015 een deal bezegeld.
Hoe zeker weten we dat Iran vandaag 400 kilo uranium heeft dat tot 60 procent is verrijkt?
Sauer: Dat is een zekerheid. En interessant is dat het moeilijker is om van 0 naar 20 procent te gaan, of van 20 naar 40 procent, dan van 60 naar 90 procent. Die laatste stap is eigenlijk niet zo moeilijk, dat kan in enkele weken tijd. Of Iran al een deel van het materiaal tot 90 procent heeft verrijkt, weten we niet.
Israël en de VS hebben recent drie nucleaire sites in Iran gebombardeerd: Fordo, Natanz en Isfahan. Wat gebeurde daar precies?
Sauer: Isfahan is een nucleair onderzoekscentrum, een beetje vergelijkbaar met het Studiecentrum voor Kernenergie (SCK) in Mol. Daar werken duizenden kernwetenschappers. In Natanz staan ondergronds duizenden centrifuges opgesteld – die daar zogezegd voor civiele doeleinden draaien. De gevoeligste faciliteit is die van Fordo, die zit ook het diepst verborgen in een berg. Daar vond waarschijnlijk de hoogste verrijking plaats. En het zou best kunnen dat Iran zijn uranium daar al had weggehaald voor de bommen vielen.
Wat is het effect van de bommen die de VS zondag op die drie sites dropten?
Sauer: Trump spreekt van een ‘gigantisch succes’, maar wie vertrouwt die man? Zelfs het Amerikaanse ministerie van Defensie zegt dat we het nog niet weten. Het IAEA heeft geen radioactiviteit gemeten. Niemand weet het. Als Iran geen IAEA-inspecteurs binnenlaat, kan het misschien nog lang duren vooraleer we werkelijk weten wat er precies is vernield en bewaard. Maar kennis kun je per definitie niet bombarderen. De kennis om uranium te verrijken, centrifuges te bouwen en een atoombom te maken, die hebben ze. Zelfs als alles vernield zou zijn, kunnen ze op ieder moment opnieuw beginnen.
‘Iran is de de afgelopen jaren verzwakt, maar het zou nog een duizendtal raketten hebben. Waarschijnlijk zal het op een asymmetrische, hybride manier reageren.’
Is de wereld vandaag veiliger of minder veilig dan voor dit weekend?
Sauer: In mijn ogen minder veilig. Ik denk dat velen in Iran nu de druk zullen opvoeren om toch snel naar een kernwapen te gaan – mochten ze nog over het materiaal beschikken. Verder valt af te wachten wat Trump nog van plan is. Wil hij een regimewissel in Iran? Dat lijkt mij onhaalbaar. Met bombardementen werp je geen regimes omver.
Heeft Trump nu een finale klap toegebracht aan het Iraanse kernprogramma, of is dit gewoon een kwestie van uitstel?
Sauer: Natuurlijk kan ik niet in de toekomst kijken. Maar belangrijk om te weten is dat niet iedereen in Iran op dezelfde lijn zit. Het land is geen dictatuur zoals Noord-Korea. Er zijn verschillende facties, mensen met verschillende ideeën, en er is nu een debat gaande. Uiteindelijk zal ayatollah Ali Khamenei de knoop moeten doorhakken. Ik weet niet of het slim is om de Amerikanen verder te treiteren. Maar ik denk wel dat ze Israël nog een paar keer zullen proberen te pakken.
Hoe zal Iran volgens u terugslaan?
Sauer: Teheran zal niet stilzitten. Iran is de afgelopen jaren weliswaar verzwakt, maar het zou nog een duizendtal raketten hebben. Waarschijnlijk zal Iran op een asymmetrische, hybride manier reageren. Anders kun je het immers niet halen tegen giganten zoals Amerika en Israël. Vraag is of ze het daadwerkelijk gaan riskeren om de Amerikanen nog verder uit te dagen. Misschien is het wijzer om dat niet te doen, en te focussen op Israël. Natuurlijk heeft Iran ook nog bondgenoten. Als die allemaal willen en onnozel beginnen te doen, kunnen ze het leven van Israël en Amerikaanse militairen in de regio nog zuur maken.