De presidentsverkiezingen van 7 oktober worden ‘de turbulentste in de geschiedenis van Brazilië’ genoemd. En dat is zacht uitgedrukt, schrijft Latijns-Amerika-correspondent Cees Zoon.
‘God is een Braziliaan’, zo luidt een oude Braziliaanse pseudowijsheid, bedoeld om de Brazilianen het gevoel te geven dat zij heel bijzonder zijn. Maar die opbeurende knipoog lijkt, als zoveel andere zaken in hun land, iets uit het verleden te zijn geworden. Want wat voor Braziliaan zou God dan wel zijn in 2018? Dader of slachtoffer?
Begin september stak een doorgedraaide malloot de extreemrechtse presidentskandidaat Jair Bolsonaro een mes in de buik op een verkiezingsbijeenkomst. Tegen de politie verklaarde de man: ‘God had me bevolen hem te doden.’
De politicus lag nauwelijks in het ziekenhuis of zijn zoon Flavio, zelf kandidaat voor een zetel in de Senaat, onthulde dat niemand minder dan God het mes van de aanvaller uit zijn beoogde koers had geslagen, waardoor het in de buik en niet in het hart van zijn vader was beland. De leiders van de steeds machtiger evangelische kerken namen die versie over en spraken van ‘een goddelijke beslissing’ om Bolsonaro het leven te redden. Kortom, een wonder. Wie nu bij de verkiezingen van 7 oktober niet op de extremist stemt, gaat rechtstreeks tegen Gods wil in – en kan het dus wel schudden.
Bolsonaro is voorstander van de doodstraf: ‘Ik heb nog nooit een dode opnieuw een misdaad zien begaan.
Het probleem is: als Bolsonaro, die de laatste militaire dictatuur in het land ophemelt en ze graag nog eens zou overdoen, onverhoopt de nieuwe president wordt, kunnen vrijwel álle Brazilianen het wel schudden. En die kans is groot, nu de gedoodverfde winnaar, de nog altijd razend populaire oud-president Lula, in de gevangenis zit, veroordeeld tot twaalf jaar voor een niet bewezen geval van corruptie. Het grootste land van Latijns-Amerika dreigt daardoor in handen te vallen van onvervalst fascistoïde militarisme.
Impeachment
Luiz Inácio Lula da Silva, kortweg Lula, was de populairste president van Brazilië aller tijden, niet in de laatste plaats omdat hij tijdens zijn mandaat, tussen 2003 en 2010, miljoenen landgenoten uit de armoede hielp klimmen. Hij was niet van plan ooit nog terug te komen, maar veranderde van mening toen zijn opvolgster en partijgenote Dilma Rousseff in 2016 via impeachment werd afgezet.
De hoogtijdagen van de economische boom waren voorbij, de corruptie ondermijnde het totale staatsbestel en Dilma’s populariteit was hard gedaald. Maar haar afzetting was niet minder dan een parlementaire staatsgreep. Curieus genoeg waren het de meest corrupte politici die Rousseff afzetten en de macht volledig naar zich toetrokken. En die vervolgens met behulp van hun vrienden in de rechterlijke macht Lula de pas afsneden door hem te laten veroordelen. Zelfs vanuit de gevangenis begon hij niettemin zijn campagne, en hij zou nog altijd makkelijk winnen. Zijn Arbeiderspartij (PT) organiseerde op 15 augustus een grote bijeenkomst voor de deur van het Kiestribunaal, waarop hij officieel tot kandidaat werd uitgeroepen. Maar zodra hij veroordeeld was, kon hij geen kandidaat meer zijn – op grond van een wet die hijzelf als president had ondertekend. Toen zijn laatste beroep werd verworpen, wees hij zijn vervanger aan: Fernando Haddad, zijn voormalig minister van Onderwijs en oud-burgemeester van São Paulo.
‘De stem van Haddad is de stem van Lula’, besliste de PT. Maar de vraag is of de onbevlekte maar wat kleurloze vervanger alle stemmen van de charismatische Lula kan binnenhalen. Op de dag van zijn entree had hij in de peilingen een schamele 8 procent, maar dat schoot in de weken erna op naar de 20, goed genoeg voor een tweede plaats en dus een plek in de tweede ronde. Daarin moet hij de aanhang van alle andere kandidaten zien te overtuigen om het gevaar Bolsonaro, die met 28 procent aan kop gaat, te neutraliseren.
Messias
Jair Messias Bolsonaro heet hij voluit. Echt waar. Deze messias is een racist, een vrouwenhater en een homohater. De 62-jarige ex-legerofficier is een pleitbezorger van de doodstraf, verdedigt het martelen van burgers door leger en politie, en is voorstander van het legaliseren van vuurwapens in een land waar het vuurwapengeweld epidemisch is.
Tandartszoon Bolsonaro ging tegen het einde van de militaire dictatuur (1964-1985) als vrijwilliger in het leger. In 1986 beklaagde hij zich in het weekblad Veja over de lage salarissen van de officieren. Dat kostte hem twee weken arrest, maar het betekende ook het begin van zijn politieke loopbaan. Sinds 1990 zit hij in het parlement, zij het al voor vier verschillende partijen. Zes keer werd hij herkozen. In 2014, toen de crisis in Brazilië al was losgebarsten, haalde hij met zijn anti-establishmentpraat zelfs de meeste stemmen in de staat Rio.
Bolsonaro is een van die tegenwoordig alom presente politici die van leer trekken tegen de politieke elite maar daar hun hele leven zelf al deel van uitmaken en blijven uitmaken. Zijn drie zonen zitten ook in de politiek, want je mag dan de politieke elite als doelwit hebben, dat betekent niet dat je je eigen familie niet volop van het politieke circus kunt laten profiteren. Alleen zijn vierde kind doet niet mee, maar dat is een vrouw – een ongelukkig gevolg, meent hij, van het feit dat hij bij de verwekking ‘een beetje slap’ was. Op vrouwen heeft hij het niet zo. ‘Jou zou ik nog niet eens verkrachten,’ zei hij tijdens een parlementszitting tegen een collega-afgevaardigde, ‘omdat je het niet waard bent.’
Homo’s zijn nog erger dan vrouwen, vindt Bolsonaro: ‘Ik zou niet in staat zijn een homozoon lief te hebben. Ik zou liever willen dat hij verongelukte.’ Om maar te zwijgen van zwarten. In 2017 werd hij veroordeeld wegens racistische uitlatingen, maar een paar dagen later zei hij doodleuk: ‘Zwarten zijn nog niet goed genoeg om zich voort te planten.’
De oud-parachutist heeft zijn lange politieke loopbaan lang onzindelijke taal uitgeslagen. In de jaren negentig deed hij een oproep om president Fernando Henrique Cardoso te vermoorden. Als hij president was, zei hij, zou hij onmiddellijk het Congres sluiten, in navolging van de door hem bewonderde Peruaanse dictator Fujimori. Ook diens Chileense collega Pinochet is een rolmodel, al ‘had hij meer mensen moeten doden’.
Brazilië balanceert al enige tijd op de rand van de afgrond, en de komende verkiezingen zullen bepalen of het land erin valt
Bolsonaro is voorstander van de doodstraf: ‘Ik heb nog nooit een dode opnieuw een misdaad zien begaan.’ Hij wil de politie carte blanche geven: ‘Een politieagent die niet doodt, is geen politieagent.’ Brazilië moet, zegt hij, terug naar de gouden dagen van de dictatuur. Tijdens de stemming over het afzetten van president Rousseff bracht hij hulde aan kolonel Carlos Alberto Brilhante Ustra, de leider van de foltereenheid van het leger die haar had gemarteld tijdens de dictatuur.
Nieuwe grondwet
Als er nog twijfels zouden bestaan over Bolsonaro’s intenties, zijn die weggenomen door de keuze van zijn running mate: Antônio Hamilton Mourao, een ex-generaal die mogelijk nog radicaler is dan hij, die openlijk zegt dat de regering een ‘staatsgreep tegen zichzelf’ zal plegen als het nodig is (en het land heeft het nodig, voegde hij eraan toe), om vervolgens een nieuwe grondwet te laten schrijven door een groep geselecteerde ‘persoonlijkheden’.
Brazilië balanceert al enige tijd op de rand van de afgrond, en de komende verkiezingen zullen bepalen of het land erin valt. Wint Bolsonaro, dan kan de sluipende staatsgreep een echte staatsgreep worden. En dan wordt het land van God weer een dictatuur.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
