Bestaat de Europese Unie straks uit 33 lidstaten?

De Westerse Balkanlanden hebben in 2003 de belofte gekregen dat ze ooit bij de Europese Unie zullen horen. De start van de toetredingsgesprekken komt alsmaar dichterbij. ‘Natuurlijk moet die Europese Unie wel aantrekkelijk blijven. Dat is misschien wel het grootste probleem’, zegt specialist Raymond Detrez.

Bestaat de Europese Unie binnenkort uit 33 lidstaten? Het Verenigd Koninkrijk verlaat straks het officiële Europese toneel, maar de vervanging staat voor de deur. West-Europa verliest een lidstaat, en Oost-Europa krijgt er zes bij. In 2003, een jaar voor de grote uitbreidingsgolf in Oostelijke richting, kregen de Westerse Balkanlanden op de top in het Griekse Thessaloniki de belofte dat ze ooit bij de Europese Unie zouden horen. Over welke landen gaat het dan precies? Kosovo, Servië, Montenegro, Macedonië, Albanië en Bosnië & Herzegovina. Hoewel de concrete toetredingsgesprekken nog niet zijn begonnen, worden de landen via stabiliteits- en associatieakkoorden achter de schermen volop voorbereid voor lidmaatschap van de Europese Unie.

In 2017 herhaalde voorzitter van de Europese Commissie Jean-Claude Juncker (EPP) de toetredingsbelofte in zijn State of the Union. Hij benadrukte dat het mogelijk moet zijn om de landen in de EU tegen 2025 te integreren. Maar de Europese Unie kampt nu al met voldoende interne problemen. Brexit, het migratiedossier, eurosceptische partijen … Het maakt de daadkracht van Brussel er niet altijd beter op.

De vraag rijst of de Europese Unie wel klaar is om tegelijk te verdiepen én te verbreden. De Poolse en Hongaarse regeringen tonen aan dat de Kopenhagencriteria, waaraan landen moeten voldoen alvorens ze kunnen toetreden, ook kunnen worden teruggescrhroefd. Eergisteren toonden Frankrijk, Nederland en Denemarken zich nog bezorgd over de misdaad- en corruptiebestrijding in Albanië en Macedonië. Anderzijds dreigt de Europese Unie de Westerse Balkanlanden over te laten aan strategische concurrenten, waarbij Rusland met stip op één staat.

Knack vroeg aan Raymond Detrez, internationaal erkende autoriteit als het op Zuidoost-Europa aankomt, wat de toetreding voor de Westerse Balkanlanden en de Europese Unie betekent. ‘Als een factor de Europese Unie bij elkaar kan houden, dan is het wel de gedeelde angst voor Rusland,’ zegt Detrez.

Hoe belangrijk is het voor deze Balkanlanden om binnen afzienbare tijd tot de Europese Unie te kunnen toetreden?

RAYMOND DETREZ: ‘Dat perspectief is van enorm belang. De landen worden gestimuleerd om een aantal hervormingen door te voeren op vlak van democratie en vrijemarkteconomie. Zonder een toetredingsperspectief zou dit allemaal veel trager verlopen of zelfs niet gebeuren. Dat zag je ook bij de uitbreiding van de Unie in 2007. Toen is er in Bulgarije heel wat veranderd om te kunnen voldoen aan de Kopenhagencriteria. Natuurlijk moet die Europese Unie wel aantrekkelijk blijven. Dat is misschien wel het grootste probleem. De interne verdeeldheid, brexit en de opmars van de Eurosceptici maken de Europese Unie minder interessant dan ze twintig jaar geleden was.’

Wanneer in 2004 tal van Oost-Europese landen tot de EU toetraden, zagen we onder meer bij Polen een enorme economische opleving. Onder impuls van de cohesie- en structuurfondsen steeg de welvaart in Polen zienderogen. Verwacht u voor de Westerse Balkanlanden hetzelfde effect?

DETREZ: ‘Absoluut. Het probleem is echter dat ze vooral gefixeerd zijn op de financieel-economische voordelen van de EU. Een Europees gevoel bestaat er niet zozeer in de Balkan.’

Is dat geen koren op de molen van die eurosceptische partijen?

DETREZ: ‘Daar mag u zeker van zijn.’

Etnische verschillen hebben in het verleden meer dan eens problemen veroorzaakt in de regio. Welk effect kan de toetreding tot de Europese Unie hierop hebben?

DETREZ: ‘In de Balkanlanden leven tal van minderheden uit andere Balkanlanden, waardoor er wel eens territoriale ambities de kop opsteken. Door de toetreding kunnen zien ze hun etnisch territorium toch wat verenigd. Die problemen worden als het ware op symbolische manier gesublimeerd binnen de Europese grenzen.’

Frankrijk, Denemarken en Nederland willen eerst dat Albanië en Macedonië meer werken maken van misdaad- en corruptiebestrijding. De deadline loopt in juni 2019 af. Is dat voor beide landen haalbaar?

DETREZ: ‘Ik heb de indruk dat het verzet van deze landen vooral is geïnspireerd door de anti-migrantenpartijen die de regeringen onder druk zetten. Men is vooral bevreesd voor een massale immigratie uit de Westerse Balkanlanden. De hervormingen zie ik niet zo snel. In het geval van Bulgarije en Roemenië werd er nadien besloten om de landen te blijven monitoren – eerst verschijnen er halfjaarlijkse verslagen en vervolgens op jaarlijkse basis.’

Macedonië en Griekenland zijn overeengekomen om de naam van Macedonië te veranderen naar ‘Republiek Noord-Macedonië’, al stelt de president van Macedonië nog wel zijn veto. Voor Griekenland is deze naamsverandering nochtans een absolute toetredingsvoorwaarde. Wat mogen we hiervan verwachten?

DETREZ: ‘Die naamsverandering komt er hoe dan ook. Het veto van de president is slechts een formaliteit. Je ziet vandaag dat zowel Griekenland en Macedonië toegevingen doen die twintig jaar geleden ondenkbaar waren. De Grieken zouden twintig jaar geleden nooit een naam hebben geaccepteerd waarin ‘Macedonië’ nog voorkwam. Anders zou men zich in Macedonië nooit bereid hebben getoond om de naam van het land te veranderen.

Zo zie je maar wat toetredingsgesprekken tot de Europese Unie kunnen bewerkstelligen. De Europese Unie en de NAVO achter de schermen wel druk uit op beide landen om deze toegevingen te doen, uit angst dat Rusland op termijn roet in het eten zou gooien.’

Over Rusland gesproken. Er wordt vaak gezegd dat de EU de Balkan wil integreren om een tegengewicht te bieden aan Rusland.

DETREZ: ‘Het is ondertussen wel gemeengoed dat Rusland anti-Europese oppositie steunt. Zij proberen de Unie te verzwakken. Die oppositie is momenteel vooral aanwezig in Macedonië. Daarom wil de EU Macedonië zo snel mogelijk in de EU integreren. In Albanië is de Russische invloed daarentegen verwaarloosbaar. De EU mag de toetreding wel niet te lang laten aanslepen. Dan loop je het risico dat die landen de hoop opgeven en andere bondgenoten zoeken, waaronder Rusland.

Rusland viel vier jaar geleden de Krim binnen en steunde actief de rebellen in de Donbasregio. Dat kwam volgens velen in reactie op de uitbreiding van de EU en de NAVO naar het Oosten. Zal Rusland deze uitbreiding ook als een omsingeling interpreteren?

DETREZ: ‘Deze landen voor Rusland niet van een groot strategisch belang. Oekraïne was van een totaal andere orde voor Moskou. Ik begrijp het gevoel wel dat Rusland zich in het nauw gedreven voelt. De grote toespraken Europese waarden van de Europese politici tijdens de Oekraïense revolutie vond ik maar een vertoning, die het Russische wantrouwen alleen maar nog groter heeft gemaakt.

Ook Kosovo is kandidaat-lidstaat op lange termijn. Maar ze hebben zich unilateraal van Servië afgescheurd. Er zijn wel plannen voor een Peace Hihgway tussen beide landen, maar kunnen de toetredingsgesprekken met beide landen deze twistappel sublimeren en de plooien gladstrijken?

DETREZ: ‘Dat zijn een van die problemen die toch een oplossing zullen vinden in het kader van het hele toetredingsproces. Uiteindelijk zullen beide landen de economische en geopolitieke afweging maken wat het meeste in hun voordeel is. Ook andere landen die Kosovo niet erkennen, waaronder Spanje en Hongarije, zullen die oefening maken. De druk vanuit Rusland speelt daarbij een cruciale rol. Als een factor de Europese Unie bij elkaar kan houden, dan is het wel de gedeelde angst voor Rusland. Die dreiging kan ertoe leiden dat dissidente lidstaten zoals Hongarije en Polen op termijn toch toenadering zullen zoeken tot de Westelijke helft van de Europese Unie.