Onderzoeksjournalistiek: het is een baan die je in sommige landen in Latijns-Amerika met je leven bekoopt. Journalistencollectief Forbidden Stories – waar Knack mee samenwerkt – zet nu het werk van vermoorde collega’s in Haïti en Paraguay voort.
Zijn ogen waren uitgestoken, zijn tong en geslachtsdelen afgesneden. Op een strand in de Baie des Cayes, in het zuiden van Haïti, spoelde op 24 oktober 2022 het lichaam aan van journalist Gary Tesse. In zijn programma op radiozender Le Bon FM had de Haïtiaanse journalist herhaaldelijk Ronald Richemond bekritiseerd, de lokale procureur van de stad Les Cayes.
Is die openbaar aanklager misschien zelf betrokken bij de moord op de journalist? Volgens een voormalige handlanger wel – Richemond zou de opdracht hebben gegeven. In april werd hij in ieder geval ontslagen op het parket.
Volgens onderzoeksrechter Jean Michelet Séide werd Richemond ook in staat van beschuldiging gesteld in het moorddossier. Maar Richemond zelf ontkent elke betrokkenheid. ‘Waarom word ik beschuldigd?’, antwoordde hij aan journalistencollectief Forbidden Stories, dat het werk van bedreigde, gevangengenomen of vermoorde journalisten voortzet. ‘Omdat ik een populair man ben?’
‘Mijn leven staat op het spel’
Sinds 2000 zijn in Haïti – een van de armste landen ter wereld – al minstens zestien journalisten vermoord.
Geconfronteerd met toenemende politieke instabiliteit en een falend rechtssysteem is Haïti volgens het Comité ter Bescherming van Journalisten het land waar moordenaars van journalisten het vaakst ongestraft blijven. Zeven moorden bleven sinds 2019 onopgelost, waaronder die op Gary Tesse.
De onderzoeksrechter die het moorddossier behandelt, is bang. ‘Mijn leven staat op het spel’, zegt Séide. ‘Ik heb niet eens een wapen of een gepantserd voertuig. Na vier onbeantwoorde brieven waarin ik om veiligheidsmaatregelen heb gevraagd, loop ik het risico dat ik me uit de zaak moet terugtrekken.’
Landroof
‘Het doden van de journalist zal het verhaal niet doden’ is de centrale boodschap van Forbidden Stories, een internationaal netwerk van journalisten opgericht door de Franse documentairemaker Laurent Richard. Om het werk van de vermoorde Tesse voort te zetten, trok Forbidden Stories zelf in Haïti op onderzoek naar het reilen en zeilen van Richemond.
Het achterhaalde dat Richemond ook beschuldigd wordt van landroof – het stelen en doorverkopen van grote stukken land in Haïti, waar eigendomstitels vaak ontbreken. Ook die aantijging wordt door de ex-procureur ontkend.
Criminele bendes
In oktober 2019 werd de Haïtiaanse journalist Néhémie Joseph van radiostation Panic FM vermoord. Zijn lichaam, meerdere keren beschoten, werd aangetroffen in de kofferbak van zijn eigen auto, geparkeerd naast een voetbalstadion.
Joseph, afkomstig uit de stad Mirebalais, had in zijn radioprogramma’s een voormalig senator en zakenman – Rony Célestin – beschuldigd van smokkel en corruptie. Hij wist dat hij daardoor gevaar liep.
Minder dan twee weken voor zijn moord schreef Joseph op Facebook: ‘Ik heb iedereen al ingelicht, mijn vrienden, mijn familie, mijn dierbaren. Ik heb hen gezegd dat alles wat mij overkomt, de verantwoordelijkheid is (…) van senator Rony Célestin.’
Inmiddels is Célestin in Haïti doorverwezen naar de strafrechter voor zijn aandeel in de moord op Joseph. Volgens zijn advocaat is Célestin onschuldig en werd hij het slachtoffer van een politieke afrekening.
Beschouw journalisten als vijanden, die met de dood moeten rekenen als ze zich tegen ons verzetten.
In maart 2025 trok Forbidden Stories naar Mirebalais om zelf ook onderzoek te doen naar Célestin. Wat blijkt? De ex-politicus is nu een zakenman die door de VS en Canada is gesanctioneerd vanwege zijn vermeende betrokkenheid bij drugshandel en zijn vermeende banden met criminele bendes. Hij zou tevens de koning zijn van import-export aan de grens tussen Haïti en de Dominicaanse Republiek. Een rapport van VN-deskundigen uit 2024 beschuldigt hem van ‘valse facturering en omkoping van douaneambtenaren’.
Volgens Célestins advocaat is er allemaal niets van aan. ‘Het is aan de VN, de Canadese ambassade en de Amerikaanse ambassade om bewijs te leveren, anders is het [de beschuldigingen, nvdr] waardeloos.’
Bloedbad in ziekenhuis
‘Beschouw journalisten als vijanden, die met de dood moeten rekenen als ze zich tegen ons verzetten’, zei bendeleider Jimmy Chérizier, beter bekend als ‘Barbecue’, in oktober 2024 tijdens een van zijn livestreams op TikTok.
De voorbije jaren nam het bendegeweld in Haïti steeds verder toe – en daarbij worden ook journalisten geviseerd. Op 24 december 2024 viel de bende 5 Segond het Algemeen Ziekenhuis van hoofdstad Port-au-Prince aan tijdens een heropeningsceremonie, na een sluiting van tien maanden. Uit het niets openden gewapende bendeleden het vuur op de aanwezige Haïtiaanse verslaggevers.
Trieste balans: journalisten Mackenzy Natoux en Jimmy Jean kwamen om in de kogelregen, zeven andere collega’s raakten gewond. Bij de ceremonie bleek geen politie aanwezig, ondanks verzoeken van de toenmalige minister van Volksgezondheid.
In samenwerking met het Haïtiaanse nieuwsmedium AyiboPost startte Forbidden Stories een onderzoek naar het bloedbad in het ziekenhuis, dat wordt toegeschreven aan 5 Segond. Die bende staat onder leiding van ene Izo, nog geen dertig jaar oud maar nu al een van de machtigste bendeleiders van Port-au-Prince. Op TikTok pronkt Izo graag in een zwembad met zijn naam erop, poserend in een Versace-T-shirt met een fles alcohol in zijn hand. Nu hij zich als leider van de stad heeft gevestigd, is hij degene die beslist of de staat ziekenhuizen mag heropenen en of journalisten hun werk kunnen doen.
Het bloedbad in het ziekenhuis bleek gefilmd door een drone van 5 Segond. De beelden moesten dienen voor propaganda. Volgens het VN-Bureau voor Drugs en Criminaliteit past de georganiseerde misdaad in Haïti zich aan aan technologische veranderingen. ‘Het afgelopen jaar hebben criminele groeperingen steeds vaker commerciële drones ingezet om politiebewegingen te volgen, inlichtingen te verzamelen en activiteiten te coördineren’, schreef het VN-Bureau in mei in een rapport.
Paraguay: al even gevaarlijk voor journalisten
Net als in Haïti bekopen ook journalisten in Paraguay hun baan soms met hun leven. De voorbije dertig jaar zijn daar negentien journalisten vermoord. Een van hen is Braziliaans misdaadverslaggever Lourenço ‘Leo’ Veras, die een eigen online nieuwsmedium runde, Porã News. Hij bracht er verslag uit over de drugsbendes uit de regio.
Op 12 februari 2020 zat Veras met zijn vrouw en zoon aan tafel in de Paraguayaanse stad Pedro Juan Caballero, aan de grens met Brazilië. Plots kwamen twee gewapende mannen de eetkamer binnen. Met 12 kogels brachten ze Veras om het leven. Daarna sloegen ze op de vlucht.
Journalist Leo Veras op een foto die hij in 2010 deelde op sociale media. In 2020 werd hij voor de ogen van zijn vrouw en zoon in Paraguay neergeknald.
Facebook
Vanwege zijn strategische ligging in het hart van Zuid-Amerika is Pedro Juan Caballero een belangrijk knooppunt in illegale smokkelroutes – onder meer van wapens, sigaretten, auto’s en drugs – van Bolivia naar Brazilië en verder naar havens in Europa. Het is een gevaarlijke stad in het algemeen, maar vooral voor journalisten. In ‘Pedro Juan’ worden evenveel journalisten vermoord als in Acapulco in Mexico, dat bekendstaat om het geweld van drugskartels en waar journalisten ook vaak het doelwit zijn.
Het Braziliaanse misdaadsyndicaat PCC wordt ervan verdacht achter de moord op Veras te zitten. Een van zijn leiders, Sergio de Arruda Quintiliano Neto alias ‘Minotauro’, zou naar verluidt vanuit de gevangenis de opdracht hebben gegeven. Maar in iets meer dan vijf jaar tijd is er slechts één arrestatie verricht in het moorddossier. En de betrokkene werd later wegens gebrek aan bewijs weer vrijgelaten.
Forbidden Stories achterhaalde dat Paraguayaanse openbare aanklagers belast met het onderzoek naar georganiseerde misdaad en moorden op journalisten, herhaaldelijk dringende verzoeken om samenwerking met buurlanden hebben genegeerd of vertraagd. De Braziliaanse en Paraguayaanse autoriteiten hebben een gezamenlijke onderzoeksovereenkomst ondertekend om drugsbaron ‘Minotauro’ te onderzoeken. Maar volgens Forbidden Stories heeft Paraguay het onderzoek vertraagd, waardoor de Braziliaanse kant overweegt de samenwerking stop te zetten.
Het journalistencollectief achterhaalde ook dat Paraguay slechts 12 procent van de internationale rechtsverzoeken van Brazilië heeft beantwoord. Het Openbaar Ministerie van Paraguay antwoordde niet op vragen van Forbidden Stories, maar stuurde enkel een algemene verklaring.
Volgens de non-profit Mesa para la Seguridad de Periodistas wordt amper 1 op de 10 opdrachtgevers van moorden op journalisten geïdentificeerd in Paraguay.
Lees alle artikels over vermoorde journalisten in Haïti en Paraguay op www.forbiddenstories.org