Joe Biden lijkt op weg naar het Witte Huis. Maar volgens professor Ruud Janssens wachten hem naar alle waarschijnlijkheid vier bijzonder moeilijke jaren. ‘Tenzij de Democraten zich heruitvinden, zullen Republikeinen succes blijven oogsten met een combinatie van onderdrukking van kiezers en maatschappelijke conflicten.’
De verkiezingsuitslag in de Verenigde Staten valt stilaan in zijn laatste plooi. Ondanks de vroege voorsprong van de huidige Republikeinse president Donald Trump lijkt alles erop te wijzen dat zijn Democratische opponent Joe Biden in januari intrek neemt in het Witte Huis. Het blijft echter wachten op een definitieve uitslag.
Trump verklaarde gisteren de overwinning en spreekt zonder enige vorm van bewijs van verkiezingsfraude. Hij heeft aangekondigd juridische stappen te ondernemen en roept zijn aanhangers op om het land te verdedigen. Biden hield woensdagavond een veel voorzichtigere speech, maar gaf te kennen dat hij ‘niet als Democratische kandidaat, maar als Amerikaans president zal regeren.’
Wat kunnen we opmaken uit wat er de afgelopen dagen en weken in de Verenigde Staten is gebeurd? Knack vroeg het aan Ruud Janssens, hoogleraar Amerikanistiek verbonden aan de faculteit der Geesteswetenschappen van de Universiteit van Amsterdam.
Wat is uw eerste indruk van de voorlopige stemuitslag?
Ruud Janssens: De verkiezingsuitslag expliciteert en betonneert de gespleten Amerikaanse samenleving. De hoge opkomst ligt aan de basis van het succes van de Democratische Partij, maar ook Trump heeft miljoenen kiezers meer dan in 2016. Het bewijst dat zijn basis erg solide is en niet met de noorderzon zal verdwijnen. De peilingbureaus die Biden met de vingers in de neus zagen winnen, gaan opnieuw de mist in. Als hij wint, wachten hem vier moeilijke jaren, ook omdat het ernaar uitziet dat geen van beide partijen zowel de Senaat als de Kamer van Volksvertegenwoordigers voor zich wint.
We bevinden ons eigenlijk op een kantelpunt waarop we een voorbode van de toekomst en naweeën uit het verleden zien.
Ervan uitgaande dat hij wint: welk beleid kan Biden voeren zonder meerderheid in het Congres en met een door Republikeinen benoemde meerderheid in het Hooggerechtshof?
Janssens: Dat wordt inderdaad een bijzonder moeilijke opgave. Als hij de traditionele kiezers van de Democratische Partij uit de Rust Belt en de nieuwkomers in de Sun Belt van de Republikeinse concurrent wil terugwinnen, dan zal hij rekening moeten houden met hun grieven over werkgelegenheid en identiteit. Dat kan bijvoorbeeld door grootschalige investeringen in infrastructuurprogramma’s waarmee hij een blijk van respect toont voor zowel de jobs als de waardigheid van de mensen.
Probleem is dat Biden voor de centen steun in de Senaat moet krijgen. Vroeger vond er dan doorgaans een koehandel plaats tussen de Republikeinen en de Democraten: de ene partij kreeg voor het ene iets in ruil van de andere. Maar sinds de Republikein Mitch McConnell (die werd herverkozen, nvdr.) de plak zwaait in de Senaat, is die uitwisseling grotendeels stilgevallen en draait het louter nog om macht. Ik verwacht niet dat daar snel verandering in zal komen.
De Black Lives Matter-beweging en het coronavirus hebben de Verenigde Staten flink op hun grondvesten doen daveren. In welke mate hebben die volgens u de verkiezingsuitslag bepaald?
Janssens: Zonder het coronavirus maakte Trump een uitstekende kans wegens de goed draaiende economie. Het is opvallend hoe hij het ondanks zijn bedenkelijke aanpak van de crisis het toch nog zo goed heeft gedaan. Feit is dat zowel het coronavirus als de Black Lives Matter-beweging de gespletenheid in de Amerikaanse samenleving nog verder heeft verdiept en we daarvan het resultaat in de verkiezingsuitslag terugzien.
Trump heeft mensen tegen zich in het harnas gejaagd, maar ook steun weten te krijgen als de kandidaat van ‘law and order’. Het is bovendien opvallend dat de tweedracht die de Russische desinformatiecampagnes vier jaar geleden op sociale netwerken hebben proberen zaaien effectief is geadopteerd door de Amerikaanse samenleving.
Als de Democratische kandidaat heeft Joe Biden het speelveld van Trump meer kunnen verkleinen dan bijvoorbeeld Bernie Sanders of Kamala Harris. Is dat een goede keuze gebleken?
Janssens: Ik hink op dat vlak op twee gedachten. De kiezers van Sanders en Trump liggen inhoudelijk mijlenver van elkaar, maar wat hen verbindt is dat ze radicale oplossingen verkiezen in plaats van een of andere middenweg. Biden heeft dat tijdens de campagne proberen te negeren door het presidentschap van Trump af te schilderen als een accident de parcours. Die analyse is niet correct. Trump was inderdaad een outsider in 2016: hij was een ster die sterk in contrast stond met de gevestigde waarde. Gisteren hebben we kunnen vaststellen dat die afkeer van de gevestigde waarden nog steeds springlevend is.
Zittend president Donald Trump riep woensdagvoormiddag de overwinning uit, klaagde over verkiezingsfraude van de Democratische Partij en riep – uren nadat alle stembussen gesloten waren – dat het stemmen moest stoppen.
Janssens: Trump heeft duidelijke antidemocratische tendensen: hij probeert het aantal stemmen voor zijn opponenten strategisch te beperken, haalt uit naar de vierde macht wanneer die hem geen stroop om de mond smeren en vindt rechters corrupt als een uitspraak hem niet bevalt. Dat zijn en blijven stuk voor stuk erg verontrustende ontwikkelingen. Het is niet omdat het niet langer als een verrassing komt, dat we het belang van zulke uitspraken mogen onderschatten. Bovendien mogen we niet vergeten dat hij – zelfs als hij een eventueel verlies erkent – nog zeker drie maanden aan de macht blijft.
Trump roept zijn volgers op om het land te verdedigen. Ook bij linkse activisten, onder wie de Black Lives Matter-beweging, is er een risico op escalatie.
Janssens: Die vrees voor escalatie aan beide kanten van het politieke spectrum is terecht en ik maak me daar grote zorgen over. Ik hoop dat iedereen – in tegenstelling tot Trump – blijft wachten op de uitslag en die ook respecteert. Ik zag gisteren een quiz passeren die op basis van twaalf vragen adviseert naar welk land iemand het best kan verhuizen als de uitslag tegenvalt. Misschien kan dat de gemoederen bedaren (lacht).
Ook al komen de uitspraken van Trump niet als een verrassing, we mogen het belang ervan niet onderschatten.
Opvallend is dat de kiezers met een Latijns-Amerikaanse achtergrond in sommige districten van Florida en Texas in groten getale voor Donald Trump hebben gestemd. Hebben de Democraten dat onderschat?
Janssens: Ja. De Democraten zijn er gemakshalve van uitgegaan dat mensen met een Latijns-Amerikaanse achtergrond en masse voor hen zouden stemmen. Dat doen Democraten ook op langere termijn, met het oog op de inschatting dat de blanke Amerikanen binnen enkele decennia niet langer in de meerderheid zouden zijn. Nu krijgen ze een flinke wake-upcall. Bovendien heeft de Trump-campagne het spel slim gespeeld door Biden en zijn kandidaat-vicepresident Kamala Harris weg te zetten als socialisten en communisten. Heel wat kiezers in beide staten zijn afkomstig uit Cuba en Venezuela en zijn naar de Verenigde Staten gevlucht omwille van het regime in hun thuisland.
Een tegenbeweging is echter dat Latino’s en andere groepen naar welvarende zuidelijke staten als Georgia, Texas en Arizona trekken vanwege de werkgelegenheid. Het gevolg is dat deze staten minder traditioneel conservatief en Republikeins zijn en de rol van swing states krijgen in de nationale verkiezingen.
Past de veranderende stemvoorkeur van de Latino’s niet in een bredere heroriëntatie tussen kiezers en de twee grote partijen?
Janssens: We begeven ons eigenlijk op een kantelpunt waarop we een voorbode van de toekomst en naweeën uit het verleden zien. Tot aan de jaren zestig stemden de blanke inwoners in de zuidelijke staten doorgaans voor de Democratische Partij voor hen waren de Republikein nog steeds de overwinnaars van de Burgeroorlog. Maar nadat voormalig president Lyndon Johnson in de jaren zestig de burgerrechten invoerde, kantelde dat volledig om en stemden de zuidelijke staten gemiddeld genomen eerder Republikeins. Wanneer het vandaag gaat over thema’s zoals discriminatie of abortus zien we nog steeds de uitlopers van wat Johnson destijds heeft beslist.
Maar de herschikking die we vandaag waarnemen ligt evenzeer in het verlengde van de grote bewegingen die bij de verkiezingen van 2016 in gang zijn gezet. De Republikeinen hebben een relatief succesvolle tactiek gevonden die bestaat uit een combinatie van onderdrukking van de stemmen tijdens de verkiezingen en het aanzetten van maatschappelijke conflicten gericht tegen etnische minderheden en immigranten. Ik verwacht dat die beweging zich in de toekomst zal doorzetten, tenzij de Democraten zichzelf heruitvinden.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
