Amerikaanse topjournalist George Packer: ‘Trumpaanhangers en woke activisten hebben veel gemeen’

Het zijn lang niet alleen de supporters van Donald Trump die de toekomst van de Verenigde Staten bedreigen, vindt George Packer, een journalist die zonder taboes over zijn land schrijft. ‘Het is soms terecht dat de conservatieven de mainstreammedia wantrouwen.’

Het is slechts een detail in George Packers recentste boek Last Best Hope, maar voor Europeanen blijft het moeilijk te begrijpen en is het zelfs zorgwekkend: George Packer dacht er vorig najaar aan om een geweer te kopen. Het was in de aanloop naar de presidentsverkiezingen in zijn land, terwijl de coronacrisis alleen maar verergerde en het protest na de moord op George Floyd maar niet ging liggen. De spanning was écht te snijden. Packer is nochtans wel wat gewend. Als journalist reisde hij de hele wereld rond, en bracht hij vaak verslag uit vanuit gebieden waar de Verenigde Staten oorlog voerden. Hij schreef voor The New Yorker en vandaag voor The Atlantic, en publiceerde uitstekende boeken als The Unwinding en Our Man, een biografie van de invloedrijke diplomaat en voormalig VN-ambassadeur Richard Holbrooke. Nu is er dus Last Best Hope, vertaald als De laatste redding, een essay waarmee Packer zijn bijdrage levert aan het debat over waar het heen moet met de VS na het sloopwerk van Donald Trump. Maar eerst toch nog even over dat geweer.

George Packer: Ik heb vorig jaar veel tijd doorgebracht op het platteland, en daar is wapenbezit niet ongewoon. We leefden er ook op een van de weinige plekken waar Democraten en Republikeinen nog door elkaar woonden, want steeds meer regio’s zijn gesegregeerd zoals rode en blauwe staten. Dus wat als alle haat, angst en bedreigingen in het najaar tot geweld hadden geleid? Ik wilde niet degene zijn die op zo’n moment geen geweer had om zichzelf en zijn familie te beschermen. Ik had het er toen over met een vriend die me altijd al had aangeraden om er een te kopen, maar mijn familie vond het geen goed idee. Wij zijn geen gun people, ik ben er ook niet mee opgegroeid. Het is bovendien niet zover gekomen. Er is na de verkiezingen geen burgeroorlog uitgebroken. De voorspellingen waren wat overdreven. We hebben in januari natuurlijk wel een opstand gehad in Washington D.C. Dat was de echte schok, hoewel het wel maar op één plek gedurende één dag was. De verkiezingen toonden dus aan dat veel Amerikanen in hun eigen, alternatieve werkelijkheid leven, die gepromoot werd door Trump, maar evengoed dat heel veel Amerikanen nog steeds in de democratie geloven. Zelfs in het midden van een pandemie gingen ze stemmen en vertrouwden erop dat de resultaten accuraat zouden zijn.

Het blijft moeilijk te bevatten dat Trump meer stemmen behaalde in 2020 dan in 2016. Lopen die mensen verloren in zo’n alternatieve werkelijkheid?

Packer: Sommige Amerikanen wel, zeker de twintigduizend mensen die het Capitool bestormden. Veel meer kiezers maakten eenvoudigweg een keuze tussen twee kandidaten, en deden dat om heel uiteenlopende redenen. Nogal wat Amerikanen waren tevreden met hun job en hun inkomen onder Trump, want de economie deed het niet slecht. Misschien oordeelden zij dat de pandemie moeilijk de schuld van de president kon worden genoemd, en wilden ze hem de kans geven om de economie er weer bovenop te krijgen. De aanhang van Trump is geen monolithisch blok, hoewel de media vaak die indruk wekken. De steun onder witte mannen voor Trump is trouwens gedaald, het is het aantal zwarte Amerikanen en latino’s die voor hem stemden dat is gestegen. Maar zo’n 60 miljoen Republikeinen geloven wel nog altijd dat de verkiezingen gestolen zijn van Trump. Zij accepteren de regels van onze civiele religie die de democratie is dus niet meer. Dat is heel erg eng.

Zijn die mensen zich ondertussen verder aan het organiseren, of keren ze zich net af van de politiek?

Packer: Dat is moeilijk te zeggen. Als ik ga fietsen, zie ik nog vaak borden staan met Donald Trump erop. Of met Blue Lives Matter, wat eigenlijk pro-Trump en anti-Black Lives Matter is. Ze organiseren zich misschien niet actief, maar bij de volgende verkiezingen zullen ze er opnieuw zijn. We zitten allemaal met elkaar opgescheept.

U schrijft ook uitgebreid over de coronacrisis en de catastrofale manier waarop Donald Trump die aangepakt heeft. De VS hebben het desalniettemin niet heel veel slechter gedaan dan een aantal Europese landen met competentere leiders.

Packer: De VS hebben nog altijd het meeste aantal doden van de hele wereld, terwijl slechts vier procent van de wereldbevolking in ons land woont. Wij waren vooral verbijsterd door de reactie van Trump in de eerste twee, drie maanden van de crisis. Hij liet het land gewoon in de steek zoals een generaal die het slagveld ontvlucht. Het leek hier toen ook meer op Brazilië dan op Duitsland. De ziekenhuizen werden overspoeld, terwijl wij de beste en meest geavanceerde gezondheidszorg ter wereld hebben. De overheid was niet in staat om de pandemie onder controle te krijgen – door, bijvoorbeeld, een goed testbeleid – en onze economie bracht miljoenen werknemers in gevaar. Die hadden vaak geen toegang tot goede gezondheidszorg, en raakten besmet doordat ze moesten blijven werken in gevaarlijke omstandigheden. Tot slot brak hier ook een cultuuroorlog uit tussen de experts en de populisten. De ene groep wees op het belang van maskers, de andere weigerde er juist om die reden te dragen. In de VS zijn de scholen heel lang dicht gebleven. Ook in dat debat stonden twee groepen tegenover elkaar, wat een compromis zoals buiten lesgeven onmogelijk maakte. De pandemie toonde aan dat onze overheid niet meer in staat is om praktische oplossingen te bedenken.

Was u daar wel door verrast? Bijna tien jaar geleden schreef u al The Unwinding, over het verval van uw land.

Packer: Ik ben nooit verrast, maar wel heel vaak verbijsterd. Elke dag van het presidentschap van Trump was ik verbijsterd door alles wat hij deed, ook al kon je misschien voorspellen dat hij verkozen zou worden als je The Unwinding had gelezen. Ik voel me nog steeds in het Amerika waarin ik opgroeide, dat van na de Tweede Wereldoorlog. Het was een onvolmaakt land, maar het functioneerde wel. Democraten en Republikeinen mochten elkaar niet, maar ze erkenden de ander wel en begrepen dat ze met elkaar moesten praten. In de jaren zeventig en tachtig begon dat te veranderen, maar het beeld dat we hebben van de eerste jaren van ons leven blijven we voor altijd voor ons zien. Het voelde dus altijd alsof de overheid er was om ons te beschermen, terwijl Trump aan het begin van de coronacrisis zelfs totaal ongeïnteresseerd was in het gevaar dat veel Amerikanen liepen. Ik kon daar niet bij, al heeft dat misschien ook te maken met het feit dat ik geprivilegieerd ben. Ik kan me voorstellen dat zwarte Amerikanen die in de grootsteden wonen een ander gevoel hebben, want de overheid heeft al lang niet meer naar hen omgekeken.

U probeert desondanks hoopvol te klinken in uw boek, maar echt overtuigend is dat niet. Het voelt soms alsof u gewoon een morele plicht wilt vervullen.

Packer: Ik moet ook hoopvol zijn, alleen al voor mijn kinderen, maar die hoop is oprecht. Wie zijn wij overigens om te denken dat het verhaal van de VS tijdens ons leven zal eindigen? Het land heeft al veel grotere crisissen doorgemaakt, zoals de Burgeroorlog en de Grote Depressie in de jaren dertig. De VS zijn ook een land dat niet gebaseerd is op bloedbanden of traditie, maar op ideeën. Die ideeën hebben altijd overleefd, en er zijn altijd mensen opgestaan die ze verdedigden. Ik portretteer enkelen van hen in mijn boek. Het belangrijkste idee is voor mij altijd gelijkheid geweest, die bijna spiritueel aanvoelt in dit land: alle burgers hebben gelijke rechten, gelijke kansen en hetzelfde aanzien. Vandaag leven we helaas in een samenleving die extreem ongelijk is, maar met Joe Biden hebben we een president die opnieuw die ideeën verdedigt. Dat is een van de redenen waarom ik denk dat de VS sterker en sneller uit deze crisis kunnen komen dan sommige Europese landen.

Is Joe Biden echt jullie laatste, beste hoop? Niemand verwachtte veel van hem toen hij president werd.

Packer: Ik ben niet verrast door wat hij nu allemaal probeert te doen. Ik heb voor The Atlantic over zijn campagne geschreven, en toen al merkte ik dat zijn plannen in de lijn lagen van de New Deal van Franklin D. Roosevelt. Dat gevoel voor gelijkheid ademt Biden ook uit. Tijdens de campagne sprak hij met iedereen. Ik herinner me dat hij in Iowa in discussie ging met een oude boer. Welke presidentskandidaat doet zoiets? Biden is er gewoon fundamenteel van overtuigd dat iedereen gelijk is, en dat er dus naar iedereen geluisterd moet worden. Hij verliest zich ook niet in de cultuuroorlogjes die ons verdelen, maar concentreert zich op de dingen die ons nog verbinden. Iedereen heeft goede infrastructuur zoals wegen, bruggen en internettoegang nodig. Iedereen heeft een job nodig waarvan hij kan rondkomen, en een goede gezondheidszorg. Zal Biden zijn plannen in vier jaar waarmaken? Nee, natuurlijk niet. Misschien wordt zijn beleid na de verkiezingen zelfs teruggedraaid. Maar momenteel wijst hij ons wel in een betere richting.

Sinds Biden president werd, is de erfenis van Barack Obama ietwat verbleekt. Was hij als president niet ambitieus genoeg?

Packer: Hij was onervaren en naïef. Hij dacht dat zijn persoonlijke verhaal sterk genoeg was om zelfs Republikeinen te overtuigen om met hem samen te werken, maar dat is nooit gebeurd. Vervolgens ontbrak het hem aan de politieke skills om daarmee om te gaan, hij wist niet wat te doen. Ik denk wel dat we zijn erfenis de komende jaren meer en meer zullen appreciëren. Hij was niet met de arbeidersklasse bezig zoals Biden dat vandaag is, maar hij verdedigde wel het belang en de betekenis van onze democratie. Hij heeft speeches gegeven die behoren tot de beste uit de Amerikaanse geschiedenis. Obama wees ons op onze verantwoordelijkheden als burger, en het zal alleen maar duidelijker worden dat we de democratie niet als vanzelfsprekend kunnen beschouwen.

In uw boek vergelijkt u Trumpaanhangers met woke activisten. Waarin zitten de gelijkenissen precies?

Packer: Ze rebelleren allebei tegen de elite, en geloven er allebei niet meer in dat Amerika erop zal blijven vooruitgaan. De ene groep denkt dat de samenleving wordt vernietigd door vreemdelingen en elites, de andere denkt dat diezelfde samenleving permanent vergiftigd is door racisme en onderdrukking. Dat pessimisme zijn we niet gewend in de VS, maar – erger – ik zou ook zeggen dat ze allebei on-liberaal zijn. Ze tolereren geen tegenstand of kritische vragen, en hebben het zelfs al lastig met nuance of ambiguïteit. Ze hebben één antwoord op alle vragen, en iemand die het daar niet mee eens is, zien ze meteen als een vijand. De essentie van democratie is nochtans dat niemand alle antwoorden heeft, en dat het daarom zo belangrijk is naar iedereen te luisteren.

Zijn de trumpisten niet veel machtiger dan de woke activisten? Die laatsten irriteren vooral de elite, terwijl Trump uw land aan de rand van de afgrond bracht.

Packer: U zult me niet horen zeggen dat ze even gevaarlijk zijn. De échte bedreiging voor onze democratie zit vandaag op rechts. Ze zaten in het Witte Huis en houden tot op heden de Republikeinse partij gegijzeld. Maar de woke activisten controleren wel een aanzienlijk deel van onze cultuur, onze journalistiek en onze universiteiten. Dat zijn softere instellingen dan de politiek en het bedrijfsleven, maar ze zijn niet onbelangrijk. Ze beïnvloeden de manier waarop wij spreken en denken, dat is ook niet min.

Op welke manier beïnvloeden zij, bijvoorbeeld, de journalistiek?

Packer: Ik lees elke ochtend The New York Times zoals een Bijbelgeleerde. Dat maakt ook dat ik heel snel veranderingen in die krant opmerk, en over sommige onderwerpen vertrouw ik ze eenvoudigweg niet meer. De buitenlandverslaggeving is nog altijd uitstekend, en ook veel berichtgeving over Washington is nog steeds goed. Maar over cultuur, onderwijs, criminaliteit en ook een aantal politiekere thema’s vertrouw ik de krant niet meer zoals vroeger. Het is nochtans de belangrijkste krant ter wereld. Ik zie hoe snel standaarden kunnen eroderen als de ene generatie journalisten ze niet meer wil verdedigen en de volgende ze wil omvergooien. De nieuwe generatie vindt dat er maar bericht hoeft te worden over één kant van het verhaal, en zeker niet over tien. De conservatieven hebben dus soms gelijk dat ze de mainstreammedia niet meer vertrouwen, want ze maken zichzelf ongeloofwaardig. Kijk naar die discussies over schoolgaande kinderen tijdens de pandemie. The New York Times heeft amper bericht over de schade die kinderen hebben opgelopen omdat ze niet naar school konden. Dat paste niet in hun narratief dat scholen openen nu eenmaal onveilig is, terwijl dat het grootste onderwijsverhaal uit ons leven zal blijken.

De VS bevonden zich de voorbije jaren in een crisissfeer, ook met het politiegeweld tegen zwarten. Hebt u niet wat begrip voor uw jongere collega’s die zich misschien iets meer activistisch opstellen dan in normale omstandigheden?

Packer:(zucht) De belangrijkste uitdaging van deze tijd is de klimaatopwarming. De jongere generatie is terecht kwaad omdat die crisis genegeerd werd door mijn generatie. Maar politiegeweld is altijd een probleem geweest in dit land, en op sommige plaatsen zoals het centrum van New York zien we dat het de laatste twintig jaar zelfs afneemt. Het is goed dat journalisten aandacht vragen voor onrechtvaardigheden, maar soms worden zulke feiten de enige die we nog kunnen zien, en worden er andere dingen van ons weggehouden. Dat is wat we vorig jaar hebben meegemaakt.

Kijk, tijdens de Spaanse Burgeroorlog trokken veel journalisten naar ginder om mee te vechten aan de kant van de Spaanse republiek en dus tegen Franco. Dat was ook een fascist, dus dat was allemaal goed. Maar sommige journalisten begonnen later verslag te doen van die oorlog zoals de communisten het wilden, en moffelden de feiten weg die daarmee in tegenspraak waren. Dat is het verschil tussen journalisten en activisten.

Na de dood van oud-defensieminister Donald Rumsfeld schreef u een streng en hard in memoriam. Hij was medeverantwoordelijk voor de oorlogen in Afghanistan en Irak. Zal later niet blijken dat het presidentschap van George W. Bush veel rampzaliger was voor de wereld dan dat van Trump?

Packer: Dat is lastig om te vergelijken, maar mij zul je niet horen zeggen dat Bush erger was dan Trump. (lachje) In die tijd dachten we dat Bush de ergste president was die de VS ooit zouden hebben, maar we bleken nog dieper te kunnen vallen. Trump bracht het slechtste in ons allemaal naar boven, niet alleen in zijn aanhangers. De dertigduizend leugens die hij als president heeft verteld hebben een permanent effect op onze realiteitszin en de gesprekken die we nog met elkaar zullen voeren. We weten voorlopig niet wat er na Biden nog kan komen. Ik zal misschien eens te meer verbijsterd zijn.