Amerikaans topdiplomaat Ivo Daalder: ‘Trump weigert gewoon de leiding te nemen’

Voormalig Amerikaans topdiplomaat Ivo Daalder waarschuwt voor een sociaal bloedbad als Washington niet dringend ingrijpt. ‘De ongelijkheid wordt door deze crisis extra uitvergroot.’

Amerika staat te kijk voor de hele wereld’, zegt Ivo Daalder met een zucht. ‘Iedereen kijkt verbaasd naar hoe slecht de coronacrisis gemanaged wordt. Het land heeft niet de minste intentie getoond om met andere landen samen te werken. De manier waarop het zonder overleg een inreisverbod heeft ingesteld en medische hulpgoederen bestemd voor andere landen heeft ingepikt, is een regelrechte blamage. De wereld kijkt niet meer naar Amerika voor antwoorden.’

De voormalige topdiplomaat en ex- adviseur van Barack Obama spreekt vanuit zijn huis in Chicago, waar hij nu al vier weken in lockdown zit. Dat is relatief vroeg in verhouding tot andere delen van Amerika, waar gouverneurs vooralsnog geen verregaande coronamaatregelen hebben getroffen. ‘We hebben het geluk dat de stad Chicago en de staat Illinois zeer vroeg begonnen zijn met voorbereidingen. De capaciteit van de gezondheidszorg is opgevoerd, voorlopig houden de ziekenhuizen hier het hoofd boven water. Al verwachten we de ergste piek pas in de tweede helft van april.’

Dat de aanpak verschilt van staat tot staat, is onvermijdelijk, vindt Daalder: ‘Het is een typisch verschijnsel binnen federale systemen.’ Toch is hij kritisch voor het ’totale gebrek aan leiderschap’ van de Amerikaanse regering. ‘Donald Trump heeft, zoals wel meer leiders, onderschat hoe gevaarlijk dit virus is. Hij heeft nog altijd niet ingezien dat dit een crisis van mondiale omvang is, waarin het normaal is dat het federale niveau vooroploopt. Dat is best eigenaardig, want hij heeft de strijd met het virus al een oorlog genoemd – en nog weigert hij om de leiding te nemen. Het is alsof Franklin Roosevelt op 7 december 1941 gezegd zou hebben dat Hawaï zichzelf maar moest verdedigen tegen Japan, en dat het federale niveau hen wel te hulp zou schieten indien nodig.

Waarom zouden de staten niet capabel zijn om tegen het virus op te treden?

Ivo Daalder: De huidige situatie leidt ertoe dat Californië, New York en Illinois tegen elkaar opbieden om mondmaskers, handschoenen en ventilators te kopen. Dat maakt het materiaal schaarser en duurder, en het vertraagt de distributie. Een wet die dateert van de Koreaanse Oorlog (1950-1953) biedt Washington de mogelijkheid om de productie en de distributie van cruciale materialen onder controle te nemen, maar dat wil Trump niet. Het probleem is nog groter: zelfs het medische materiaal dat federaal wordt aangekocht, wordt verspreid via private distributiecentra. Die onderhandelen met staten, steden en ziekenhuizen over wie wat krijgt. De distributie gebeurt daardoor op basis van wie er financieel het beste voorstaat en niet op basis van behoefte. Dat maakt de respons op deze crisis traag en inefficiënt.

Hoe verklaart u Trumps houding?

Daalder: Ten eerste gaat het om ideologie: al sinds de jaren 60 wantrouwen de Republikeinen de federale overheid, en hebben ze er alles aan gedaan om zo veel mogelijk beleid op het niveau van de staat te houden. Er is ook incompetentie in het spel, omdat niemand in Washington erin slaagt om een president die niet naar experts wil luisteren op andere gedachten te brengen. Ten derde speelt er politieke berekening. In het Witte Huis zijn ze ervan overtuigd: als Washington de verantwoordelijkheid neemt om deze pandemie te bestrijden, zal het de rekening gepresenteerd krijgen als het daarin faalt.

Bent u verrast dat het Amerikaanse overheidsagentschap dat verantwoordelijk is voor het bestrijden van epidemieën, de Centres for Disease Control (CDC), zo’n slechte beurt heeft gemaakt?

Daalder: Duitsland had midden januari al binnen de vier dagen een test. Er is geen enkele reden waarom Amerika dat niet zou kunnen, maar dan heb je coördinatie nodig tussen overheid, industrie en privésector. De CDC en het Witte Huis zijn daarin tekortgeschoten.

Het lijkt wel alsof de federale overheid in Amerika een noodtoestand als deze niet langer het hoofd kan bieden.

Daalder: De voorbije decennia is in Amerika de consensus ontstaan dat de overheid niet de oplossing is maar het probleem. Dat was niet alleen zo onder de Republikeinse presidenten Ronald Reagan, George Bush sr. en George Bush jr., maar ook onder de Democraten Bill Clinton en Barack Obama. Zelfs wanneer veel Democraten vonden dat de overheid best wel wat meer kon doen, weken ze nooit af van het idee dat je de vrije markt en de privésector zo weinig mogelijk moet reguleren. Dat idee komt nu ter discussie te staan.

Welke impact heeft deze crisis op de welvaart van de doorsnee-Amerikaan?

Daalder: Het sociale vangnet is ongelofelijk klein. Als er iets misgaat zoals nu – in drie weken tijd zijn er 17 miljoen werklozen bij gekomen – is het systeem niet sterk genoeg om mensen op te vangen. Bovendien wordt de ongelijkheid door deze crisis extra uitvergroot. De gezondheidszorg en de voedselvoorziening zijn ontzettend slecht in de armere wijken. 40 procent van de Amerikanen heeft onvoldoende spaargeld om een onverwachte uitgave van 400 dollar te bekostigen. Net dat deel van de bevolking draagt de zwaarste gevolgen van de crisis: de buschauffeurs, de winkelbedienden, de verplegers. Zij kunnen het zich niet veroorloven om zichzelf thuis te isoleren, zoals het rijkere deel van de bevolking.

Verwacht u dat Amerika nu een ruk naar links zal maken?

Daalder: De Democratische Partij was voor de coronacrisis al linkser dan de voorbije decennia. Zelfs Joe Biden, die als een centrumkandidaat gezien wordt, is op het vlak van gezondheidszorg en onderwijs veel linkser dan Obama. Deze crisis speelt de Democraten in de kaart. Winnen ze op 3 november de verkiezingen, dan ligt de weg open voor een progressief beleid. Maar dat zal alleen lukken als iedereen gewoon kan gaan stemmen. En de Republikeinen in het Congres, het Witte Huis en het Hooggerechtshof zullen er alles aan doen om de stembusgang te bemoeilijken. Want zoals Trump het zelf al heeft toegegeven: Republikeinen zijn een minderheid in Amerika.

Hoe doet Joe Biden het in deze crisis?

Daalder: Veel oppositie kan hij niet voeren. De crisis overschaduwt de verkiezingscampagne. Als Biden president wordt, zal dat niet zijn omdat hij briljant is. Net zoals hij de Democratische presidentskandidaat is geworden omdat kiezers hem minder erg vonden dan zijn tegenstanders, zullen veel mensen in november op hem stemmen omdat Trump zich zo incompetent heeft getoond.

Acht u het mogelijk dat de volgende Amerikaanse president de rol als wereldleider weer zal opnemen?

Daalder: Wat dat betreft kan de volgende president het alleen maar beter doen. Sowieso wacht Trumps opvolger de enorme taak om het vertrouwen te herstellen. Of de rest van de wereld hem daartoe de kans geeft, is maar net de vraag.