Komt het tot een oorlog tussen Amerika en Iran? Irankenner Peyman Jafari vreest dat het conflict verder dreigt te escaleren.
En uiteindelijk drukte hij de rode knop niet in. Donald Trump had afgelopen nacht een vergeldingsaanval tegen Iran bevolen, nadat de Iraanse Revolutionair Garde gisteren een Amerikaanse drone boven de Straat van Hormuz had neergehaald. Amerikaanse schepen en vliegtuigen waren al in positie, maar gingen na tegenwerpingen van militaire adviseurs uiteindelijk niet tot de aanval over.
De spanningen tussen Amerika en Iran lopen al enkele maanden op. De Verenigde Staten stapten vorig jaar uit de nucleaire deal met Iran, en voerden vervolgens de druk op. Er kwamen nieuwe economische sancties, die de olie-export zwaar raakten. Op 15 april plaatste president Trump de Revolutionaire Garde, het keurkorps van het Iraanse leger, op de lijst met terreurbewegingen. Iran reageerde door aan te kondigen dat het een deel van zijn nucleaire programma weer zou opstarten. Vermoedelijk zit Iran ook achter de zeemijnen waarmee vorig jaar twee olietankers in de Straat van Hormuz werden beschadigd.
Peyman Jafari, Irankenner aan de Universiteit van Amsterdam en zelf van Iraanse origine, is niet verbaasd door de oplopende spanningen. ‘Dit zat er al een tijd aan te komen. Toen de VS vorig jaar uit het nucleaire akkoord met Iran stapten, was het al duidelijk dat dat uiteindelijk tot een escalatie zou lijden.’
Peyman Jafari: Tot voor kort waren er twee kampen binnen het Iraanse regime. Er waren de hardliners, die pleitten voor de harde confrontatie. En er was het kamp van president Hassan Rohani, die strategisch geduld predikte in de hoop dat Donald Trump geen tweede ambtstermijn als president zou halen. Tot voor kort volgde het regime de redenering van Rohani: Europa te vriend houden door de nucleaire deal trouw te blijven. Alleen bleek al snel dat Europa Iran weinig te bieden had.
Enkele weken geleden is Iran van strategie veranderd. Dat zag je al toen Hossein Salami enkele weken geleden de nieuwe opperbevelhebber van de Revolutionaire Garde werd. Dat is een man van de confrontatie en de harde lijn. Sindsdien laat Iran zijn tanden zien, om te tonen dat het Amerika ook pijn kan doen.
Hoe kijkt het Iraanse regime naar de aanval die Trump op het laatste moment heeft afgeblazen?
Jafari: Voor Iran is dat een ontzettende overwinning. De drone die werd neergehaald is de meest geavanceerde die de Amerikanen hebben. Ze kost meer dan 120 miljoen dollar (ongeveer 106 miljoen euro, nvdr): dat is duurder dan de F-35. Bovendien hebben ze die drone neergehaald met een raket van Iraanse makelij. Daar zijn ze enorm trots op. Op die manier kan de Revolutionaire Garde de boodschap sturen dat Iran geen derdewereldland is, waar de VS zomaar overheen lopen.
De drone die werd neergehaald is de meest geavanceerde die de Amerikanen hebben. Dat Trump de tegenaanval heeft afgeblazen, is voor Iran een ontzettende overwinning.
Hoe machtig is de Revolutionaire Garde?
Jafari: Ze moet uiteraard verantwoording afleggen aan de Iraanse veiligheidsraad, maar eigenlijk kan ze redelijk autonoom handelen. Op het moment dat Iran in existentieel gevaar komt, zie je dat de hardliners het initiatief naar zich toetrekken.
Hoe schat u de militaire kracht van Iran in?
Jafari: De Revolutionaire Garde weet maar al te goed dat Iran geen enkele kans maakt als het tot een echte oorlog met Amerika komt. Maar het land kan de Amerikanen wel degelijk pijn doen. Ze hebben langeafstandsraketten waarmee ze de Golflanden kunnen raken, ze kunnen de scheepvaart in de Straat van Hormuz verstoren, ze kunnen Amerikaanse soldaten in Irak raken. Dat is vermoedelijk de reden waarom Trump de aanval uiteindelijk niet liet doorgaan.
Verandert dit de machtsbalans in Iran?
Jafari: Sinds het nucleaire akkoord met Iran werd opgezegd, heeft Rohani alle krediet verloren. Door uit de deal te stappen, hebben de VS de hardliners een dienst bewezen. Rohani is vandaag een lame duck: hij heeft geen enkele macht meer. De militaire dreiging van de Amerikanen speelt de Revolutionaire Garde in de kaart.
President Hassan Rohani heeft geen enkele macht meer. De militaire dreiging van de Amerikanen speelt de Revolutionaire Garde in de kaart.
Sinds enkele jaren zijn er in Iran talloze sociale onrusten en protesten. Welke rol speelt dat?
Jafari: Er waren de voorbije jaren geregeld grootschalige protesten, maar eigenlijk is het tegenwoordig relatief rustig. Er zijn hier en daar sit-ins en stakingen, maar dat zijn vooral lokale fenomenen. Ik heb de indruk dat Amerika zich daar totaal op verkeken heeft. John Bolton, de nationale veiligheidsadviseur, die het Iraanse regime al jaren op de knieën wil krijgen, ging ervan uit dat extra sancties de Iraanse bevolking in opstand zouden brengen tegen het regime. Maar dat klopt niet. De bevolking is inderdaad ontevreden en arm, maar ze is momenteel zo bang voor een conflict dat ze het niet waagt om in opstand te komen. Zelfs als er grootschalige protesten op gang komen, heeft de Garde nog altijd alle middelen om die hard te onderdrukken.
Is de Garde beleid om het conflict te laten escaleren?
Jafari: Ja. Ze is niet bereid tot een totale oorlog, omdat dat Iran enorme schade zou toebrengen. Maar een gerichte aanval van de VS zou de perfecte aanleiding zijn om meer macht naar zich toe te trekken. Het kan ook helpen om de Iraanse bevolking aan haar kant te krijgen.
Beschouwt u het Iraanse regime als een rationele actor?
Jafari: In tegenstelling tot wat vaak gedacht wordt, is het Iraanse regime zeer rationeel. Het zijn geen sjiitische scherpslijpers die door ideologische motieven gedreven worden. Hun buitenlandse politiek is zeer berekend: ze slaan hard terug, maar het is voor hun tegenstanders nooit voldoende om er een oorlog voor te riskeren. Ze schieten een drone neer, maar geen bemand vliegtuig. Ze beschadigen olietankers, maar brengen ze niet tot zinken. Ze zoeken de grenzen op. Dat bezorgt hun ook het nodige aanzien in de regio. Veel landen zijn kritisch voor de VS, maar Iran is toch maar mooi het enige land dat weerstand biedt. Dat contrasteert met veel Arabische leiders, die in de ogen van hun bevolking op hun knieën gaan voor de Amerikanen.
Veel landen zijn kritisch voor de VS, maar Iran is toch maar mooi het enige land dat weerstand biedt. Dat contrasteert met veel Arabische leiders.
Amerikaans minister van Buitenlandse Zaken, Mike Pompeo, herhaalde onlangs de twaalf voorwaarden waaraan Iran moet voldoen om aan onderhandelingen te beginnen. Acht u het waarschijnlijk dat het land daarop ingaat?
Jafari: Die voorwaarden zijn totaal onrealistisch. Als Iran eraan zou gehoorzamen, zou dat neerkomen op een totale capitulatie. Iedereen die Iran een beetje kent, weet dat zulke dreigementen niet helpen.
Hoe ziet u de situatie evolueren?
Jafari: Als de Amerikaanse aanval was doorgegaan, had Iran ongetwijfeld hard teruggeslagen. En als Iran had teruggeslagen, had Amerika dat op zijn beurt weer gedaan. Het kan echt alle kanten op. Ik vermoed dat we meer van dit soort incidenten gaan zien. Het is onmogelijk te voorspellen hoe ver dat zal gaan.
