Adolfo Pérez Esquivel, Nobelprijswinnaar voor de Vrede: ‘De mensenrechten gaan erop achteruit’

In 1980 won de Argentijn Adolfo Pérez Esquivel de Nobelprijs voor de Vrede. Een paar decennia later ziet hij de status van de mensenrechten er niet op verbeteren: ‘Als je naar de straten trekt, bots je op een hele andere realiteit.’

In Argentinië laaien de demonstraties, straatprotesten en stakingen weer hoog op. Na 15 maanden regeren kan president Mauricio Macri zijn belofte om een einde te maken aan de economische crisis en de armoede niet realiseren. Vorig jaar was er een inflatie van 40 procent. President Macri koos ervoor om het defensiebudget met 36 procent te verhogen. Op gezondheidszorg, cultuur en onderwijs wordt er bespaard.

De vereniging Moeders van het Meiplein kwam half april nog op straat om op te komen voor de rechten van de Argentijnen. De Moeders van het Meiplein is een vereniging van moeders van kinderen die tijdens de dictatuur van Jorgue Rafael Videla spoorloos verdween. Tijdens deze militaire junta van 1976 tot 1983 zouden minstens 13.000 mensen verdwenen zijn.

Wie ook streed voor de mensenrechten in die periode, was Adolfo Pérez Esquivel. In 1980 ontving hij voor zijn inspanningen de Nobelprijs voor de Vrede. Ondertussen is Pérez Esquivel 85 jaar, maar hij is nog even actief in het verdedigen van de mensenrechten. In Argentinië en Zuid-Amerika is hij geliefd bij vele linkse presidenten, maar ook buiten Zuid-Amerika wordt hij gevraagd voor zijn expertise. In een interview met Knack legt hij uit waarom hij niet met pensioen kan gaan. ‘De strijd voor de mensenrechten is nog even actueel als in de jaren 70’ aldus Perez Esquivel.

In 1980 won u de Nobelprijs voor de vrede voor uw organisatie ‘Servicio de Paz y Justicia’ waarbij u het geweld van het regime aanklaagde en opkwam voor de mensenrechten. Had u dit verwacht?

ADOLFO PEREZ ESQUIVEL: Ik was compleet verbaasd. Op 5 mei 1977 werd ik door de Argentijnse dictatuur op een van de beruchte ‘doodsvluchten’ gezet. Waarom weet ik niet, maar halverwege maakte het vliegtuig rechtsomkeer. Ik werd vervolgens 14 maanden opgesloten in een zwaarbewaakte gevangenis in de provincie Buenos Aires. Nadien kreeg ik nog eens 14 maanden huisarrest.

Twee dagen nadat ik vernomen had dat ik de Nobelprijs had gewonnen, heeft de dictatuur me opnieuw proberen te vermoorden. Ik zat met mijn zoon in de auto en als bij wonder passeerde er een taxi op het moment dat ze op ons probeerden te schieten. Toen ik in Zweden de Nobelprijs in ontvangst nam, heb ik ze opgedragen aan de boeren en Indígenas van Latijns-Amerika. Tot op de dag van vandaag geeft deze prijs me energie om te blijven strijden voor de mensenrechten.

Hoe is het vandaag de dag gesteld met de mensenrechten in Latijns-Amerika?

ADOLFO PEREZ ESQUIVEL: Het gaat slecht met de mensenrechten. Volgens mij gaan ze er zelfs op achteruit.

Op 9 maart zijn er in Guatemala 22 kinderen levend verbrand. De kinderen tussen 12 en 17 jaar zaten in een jeugdzorginstelling. Ze werden er fysiek en seksueel mishandeld. Uit onmacht en frustratie hadden ze die avond hun kussens in brand gestoken zodat er naar hen geluisterd zou worden.

In mijn eigen land, Argentinië, is het aantal mensen dat in armoede leeft de laatste 9 maanden tijdens de regering van president Macri gestegen met ongeveer 1,5 miljoen. Dat zegt het studiecentrum van de Katholieke Universiteit van Argentinië. De mensenrechten zijn niet veel verbeterd, maar toch moeten we blijven strijden en aan de alarmbel trekken voor alle mensen die geen stem hebben.

Hoe ziet u de veranderingen die er de laatste tijd in de Latijns-Amerikaanse regio plaatsvinden?

PEREZ ESQUIVEL: De laatste evoluties baren me zorgen. Na de dictaturen in Latijns-Amerika ontstonden er zwakke democratieën. In het laatste decennium ontstonden er pogingen om te veranderen, maar op dit ogenblik lijken het onzekere veranderingen te zijn. De sociale veroveringen brokkelen sterk af.

Na Honduras, Brazilië en Paraguay lijkt nu Argentinië aan de beurt te zijn. Burgerrechten en echte democratie lijken meer een formaliteit dan werkelijkheid te zijn. De sociale situatie gaat er in alle landen op achteruit. Op basis van de economische indicatoren schreeuwen de presidenten euforie uit, maar als je naar de straten trekt, bots je op een hele andere realiteit. Je ziet vreselijk veel armoede. We hebben het niet over mensen die geen internet hebben, maar over mensen die geen geld hebben om eten te kopen.

In Argentinië is er nu een neoliberale overheid. Mocht het neoliberalisme ervoor zorgen dat de armen geen honger lijden, dan zou ik daar geen problemen mee hebben. Maar in mijn land zie je dat het neoliberalisme mensen uitsluit. Als de efficiëntie moet verhoogd worden, heeft men er geen probleem mee om 1000 mensen te ontslaan. Maar waar moeten deze mensen naartoe? Sociale rechten die ontstonden in verschillende Zuid-Amerikaanse landen ,zijn als sneeuw voor de zon aan het verdwijnen. In de VS heeft Donald Trump meteen het defensiebudget substantieel verhoogd. Als gevolg zullen andere landen dit ook doen. Weer een streep door de rekening van de arme bevolking van deze landen.

Op dit moment bestaan er in Latijns-Amerika enkele intergouvernementele instellingen die de landen kunnen ondersteunen wanneer er conflicten dienen opgelost te worden. Hoe belangrijk zijn deze instellingen zoals MERCOSUR, UNASUR en CELAC in Zuid-Amerika?

PEREZ ESQUIVEL: Volgens mij zijn deze instellingen zeer belangrijk. Latijns-Amerika is erg afhankelijk van de internationale bank. Zelfs de prijzen van de koffie, cacao, bloemen, olie, .. die we produceren, worden niet door onszelf bepaald. Internationale organisaties bepalen de prijzen.

We zijn onze autonomie volledig kwijt. Net zoals in Europa willen we binnen Latijns-Amerika een unie opbouwen. Maar we moeten onze lessen trekken uit de fouten van de Europese Unie. Die kampt met een zware crisis kampt, omdat ze er niet in slaagt om concrete antwoorden te formuleren aan de burgers. Het is een project voor de elite van Europa. Het is belangrijk dat we binnen Latijns-Amerika instellingen creëren waarbij het solidariteitsprincipe tussen landen versterkt kan worden. Net zoals je bij je buurvrouw aanklopt als je zelf geen suiker meer hebt, zouden landen dat bij elkaaar moeten kunnen doen.

U waarschuwt uw studenten voor de monocultuur. Niet die van gewassen, maar de monocultuur van de geesten. Wat bedoelt u hiermee?

PEREZ ESQUIVEL: Elke boer weet dat hij regelmatig een andere plant moet telen, omdat hij anders de biodiversiteit van zijn terrein vernietigt. Dit is hetzelfde met de mens. Vandaag de dag worden miljoenen geesten onderworpen aan dezelfde communicatiemiddelen zoals tv en internet. De media laten het volk zaken geloven die in de realiteit anders zijn. De grote rijkdom van de verschillende volkeren op aarde is niet de uniformiteit, maar de diversiteit tussen hen. De media creëert een totalitarisme. Het gevolg is een monocultuur van geesten die accepteren wat de machtigen ons dicteren. We hebben dit gezien bij Hitler, Pinochet en verschillende andere militaire dictaturen in de wereld.

Ik houd niet van globalisatie, want wat er geglobaliseerd is, is de monocultuur van de geesten en niet de rijkdom van de diversiteit van al die verschillende volkeren die er in de wereld zijn. De uitwisseling tussen verschillende talen en culturen zorgt voor rijkdom van het leven van de mensen. Monocultuur verarmt onze geesten en zorgt voor uitdroging.

U correspondeerde met ex-president Barack Obama. Waarover schreven jullie elkaar?

PEREZ ESQUIVEL: Ik heb naar president Barack Obama geschreven toen hij de Nobelprijs voor de Vrede had gewonnen. Ik heb hem gezegd dat ik eigenlijk verbaasd was dat hij deze prijs had gewonnen. Ik maande hem aan om met deze prijs werk te maken van het beschermen van de mensenrechten.

Ondanks het feit dat Barack Obama enkele waardevolle ideeën had, heeft hij ze nooit kunnen realiseren. Guantánamo en de gevangenis in Abu Ghraib in Irak zijn nog steeds open. Obamacare is enkel via het hooggerechtshof kunnen gerealiseerd worden. Gelukkig heeft Barack Obama op het einde van zijn carrière toenadering gezocht tot Cuba, maar het economische embargo kon hij ook niet oplossen.

Op persoonlijk vlak is Obama volgens mij een excellente persoon, maar als leider van de Verenigde Staten kon hij niet opboksen tegen de echte machthebbers. De militaire industrie en de grote internationale coöperaties zijn vele malen sterker.

Op wereldvlak zijn er slechts enkele grote spelers. Denk maar aan de Verenigde Naties. In 1945 waren er 55 landen lid. Nu zijn 193 landen lid, maar de structuur is ongewijzigd gebleven. Vijf grootmachten blijven de Verenigde Naties domineren omdat ze vetorecht hebben. Over welke democratie zijn we dan nog aan het spreken?

Paus Franciscus had u de opdracht gegeven om een analyse te maken van de mensenrechten in Palestina. Wat is het verdict?

PEREZ ESQUIVEL: De muur die Israël rond de Gazastrook bouwt, noem ik de muur van de wanhoop. De Verenigde Naties, met de Britten op kop, dragen hier veel verantwoordelijkheid voor. Ze spreken steeds over twee staten, Palestina en Israël, terwijl ze weten dat Israël duidelijk geen Palestijnse staat duldt.

Uit mijn onderzoek blijkt dat Israël jammer genoeg is getransformeerd in een terroristische staat. Mishandeling en vernieling zijn dagelijkse praktijken. Door de muur die ze gebouwd hebben heeft Israël het Palestijnse volk opgesloten in een gevangenis. Er is permanente controle. Alleen de toegang tot de hemel blijft open. De Verenigde Staten houdt Israël het hand boven het hoofd. Ze zullen nooit als terroristische staat ter orde geroepen worden. Palestijnen hebben recht op eigen territorium, identiteit en cultuur, maar Israël breidt zijn nederzettingen nog steeds uit.

Welke rol heeft Paus Franciscus gespeeld bij de toenadering tussen Barack Obama en Raúl Castro?

PEREZ ESQUIVEL: Paus Franciscus probeert steeds om toenadering te zoeken, ook al zijn er langdurige conflicten. Cuba is daar een mooi voorbeeld van. Op internationaal vlak probeert Paus Franciscus erkenning en bewustwording te realiseren om de conflicten op te lossen. Hij roept op tot oplossingen voor de oorlogen in het Midden-Oosten, hij doet ons herinneren aan de vele vluchtelingen die in de Middellandse Zee sterven. Paus Franciscus kiest resoluut voor de mensheid ongeacht of het gaat over katholieken, protestanten, moslims, agnosten of gelovigen in natuurelementen. Paus Franciscus is als een licht dat verschillende wegen naar vredevolle en humanitaire oplossingen verlicht. Alle wegen die leiden tot dialoog en toenadering ondersteunt hij. Achter de schermen spant hij zich zelfs in om toenadering te zoeken in het moeilijke conflict tussen Hamas en Israël.

De manier waarop Paus Franciscus de Kerk leidt is revolutionair. Als een goede herder probeert hij alle schapen samen te houden. Voor hem zijn er geen zwarte schapen. Ik bezoek hem regelmatig en voor mij is hij een van de weinige lichtpunten in de strijd om de mensheid.