Met het vooruitzicht van militaire samenwerking probeert de Oekraïense president Volodymyr Zelensky zich te verzekeren van de steun van belangrijke Europese landen. Op die manier hoopt hij de diplomatieke druk af te houden, nu hij in eigen land de gevolgen voelt van een uitdijnend corruptiedossier. ‘Voor Oekraïne houdt het geen steek om twee verschillende gevechtsvliegtuigen aan te kopen.’
Sinds de beginmaanden van de oorlog stond de Oekraïense president Volodymyr Zelensky zelden onder zwaardere druk. Een grootschalig anticorruptieonderzoek, waarbij een van Zelensky’s persoonlijke vrienden de spilfiguur is, zorgt voor enorme schokken. Twee ministers, een voormalige vicepremier en verschillende topambtenaren worden ervan beschuldigd miljoenen te hebben weggesluisd uit de Oekraïense energiesector.
Het corruptieschandaal deint ondertussen uit. Hoewel er geen aanwijzingen zijn dat Zelensky zichzelf verrijkt zou hebben, neemt de druk bij zowel oppositie als eigen partij toe. De oppositie richt zich vooral op Andrij Jermak, Zelensky’s stafchef en voormalige zakenpartner die een gigantische invloed achter de schermen heeft. Jermak geldt als het brein achter de pogingen om de anticorruptiediensten NABOe en SAPO onder politieke controle te brengen.
Gevechtsvliegtuigen en locomotieven
Tegelijk wil Zelensky zich verzekeren van de steun van de buitenlandse partners. De voorbije weken ging hij langs met het spreekwoordelijke orderboekje. Bij zijn bezoek aan Zweden eind oktober tekende hij een intentieverklaring over militaire samenwerking. De komende jaren zou Oekraïne ‘100 à 150’ Gripen-gevechtsvliegtuigen bestellen bij de Zweedse fabrikant Saab. Ook bij zijn bezoek aan Spanje sloot Zelensky deals met defensiebedrijven om de productie in Oekraïne op te voeren.
Eerder deze week – nauwelijks vier weken na zijn bezoek aan Zweden – ondertekende Zelensky in Parijs een soortgelijk document om ‘honderd Rafale-jachtvliegtuigen met complete bewapening’ aan te kopen. Samen met de F16’s die Oekraïne van verschillende landen ontving moeten die toestellen de luchtmacht versterken. Daarnaast kwamen er ook niet-militaire akkoorden. Zo was er een deal met de Franse constructeur Alstom om 55 locomotieven voor de Oekraïense spoorwegen te bouwen.
Met die rondgang probeert Zelensky zich te verzekeren van Europese steun – vooral nu de steun vanuit Amerika steeds ongewisser wordt. Zowel uit Spanje als uit Frankrijk kwam hij terug met militaire steunpaketten.
Na Zelensky’s aanval op de anticorruptiediensten: ‘Voor Oekraïners is de strijd tegen corruptie een vorm van religie’
Logistieke nachtmerrie
Zowel bij de Gripens als de Rafales gaat het slechts om intentieverklaringen die niet wettelijk bindend zijn. Er is geen contract of akkoord dat Oekraïne verplicht om al die vliegtuigen ook daadwerkelijk aan te kopen. De meer dan 200 gevechtsvliegtuigen die Oekraïne – misschien – zou kopen, zouden vele tientallen miljarden kosten. Het is bovendien onduidelijk met welk geld Oekraïne al die vliegtuigen moet betalen. ‘Een volgende Oekraïense president kan perfect beslissen om de stekker eruit te trekken’, zegt Marina Miron, onderzoeker defensiestudies aan het King’s College in Londen.
Militair zijn de Oekraïense beloftes enigszins bevreemdend. De Gripen en de Rafale zijn totaal verschillende gevechtsvliegtuigen. Twee verschillende gevechtsvliegtuigen betekent: verschillende logistieke ketens, verschillende onderhoudsteams, verschillende wisselstukken, verschillende infrastructuur, verschillende peperdure pilotentrainingen. ‘Het zou een logistieke nachtmerrie zijn’, zegt Miron. ‘Rijke landen als Saudi-Arabië kunnen het zich veroorloven om verschillende modellen aan te kopen, om zich in te dekken tegen geopolitieke verschuivingen. Voor Oekraïne houdt het geen steek om twee verschillende gevechtsvliegtuigen aan te kopen.’
Met de beloftes zoekt Oekraïne vooral de steun van Frankrijk en de Scandinavische landen op lange termijn. Tegelijk ontmoedigt het belangrijke Europese diplomatieke partners om zich al te scherp uit te laten over het corruptieschandaal dat de regering van Zelensky aan het wankelen brengt. Het vooruitzicht om (dure) gevechtsvliegtuigen te verkopen is nu eenmaal erg verleidelijk. Ter contrast: toen Zelensky in juli probeerde om de anticorruptiediensten NABOe en SAPO onder politieke controle te plaatsen, stond de Europese diplomatie op zijn achterste poten.
Maakt Zelensky schoon schip na Oekraïens corruptieschandaal? ‘Elke dollar doet ertoe wanneer je een uitputtingsslag voert’
Nieuw vredesvoorstel
Tegelijk toont Zelensky zich bereid om de vredesonderhandelingen, die sinds de mislukte top tussen Rusland en de VS in het slop waren geraakt, nieuw leven in te blazen. Vorige week was voormalig defensieminister Roeslan Oemjerov, die tegenwoordig de onderhandelingen leidt, al in Turkije. Die bereidheid komt zowel uit noodzaak – Oekraïne kan een adempauze echt gebruiken – als uit politieke overwegingen: Zelensky wil absoluut vermijden dat hij – naast zijn binnenlandse problemen – ook onder westerse druk komt te staan.
Niet toevallig lekte gisteren een nieuw Amerikaans-Russisch vredesvoorstel, losjes gebaseerd op de Gazadeal die Trump eerder doorduwde. Het voorstel leest eerder als een Russisch verlanglijstje dan als een ernstige oplossing voor het conflict. Hoewel het onduidelijk is of dit voorstel daadwerkelijk ook het uiteindelijke Amerikaanse voorstel is – de Amerikaanse buitenlandminister Marco Rubio tweette al dat het een deal ‘onder ontwikkeling’ is – maakt het de positie van Zelensky een stuk moeilijker. Zelensky wil absoluut vermijden dat Amerika zijn land definitief de rug toekeert, maar hij weigerde wel om de Amerikaanse speciale gezant Steve Witkoff in Istanboel te ontmoeten.
Tegelijk maakt de corruptiezaak het in eigen land net moeilijker om concessies te doen in vredesonderhandelingen. De oppositie eist dat Zelensky en zijn regering schoon schip maken, maar vraagt niet om zijn ontslag. Een fractie in Zelensky’s eigen partij stelde al voor om een regering van nationale eenheid te maken. Maar tegelijk hanteert de Oekraïense oppositie nog altijd de handrem. De vrees dat een te bitse politieke strijd Rusland in de kaart zou spelen is nog altijd groter dan de wil om Zelensky uit het zadel te lichten.
Olena Jahoepova overleefde foltering, honger en dwangarbeid in bezet Oekraïne: ‘Het is een spel. Ze proberen je mentaal te kraken’
