‘Wat de coronamaatregelen en de Jodenster niet gemeenschappelijk hebben’

‘Het gebruik van de Jodenster voor corona-kritische doelen is zo beschamend bitter’, schrijft Anne-Catherine Pardon.

Stilaan beginnen de woorden “endemie” en “hoopvolle lente” de berichten over de dalende trend van coronapatiënten op intensieve zorg te vergezellen. En hoewel de kleuterschool van mijn 4-jarige zoon noodgedwongen een week dicht moet door coronabesmettingen bij het personeel en dit het mij verplichte téléwerk tot een huzarenstuk maakt, durf ik weer te dromen en uit te zien naar het moment dat het masker en de coronapas tot het verleden behoren. Dat mag wel, want zoveel golven verder begint een mens echt wel te snakken naar normaliteit.

Na ondertussen al bijna 2 jaar geleefd te hebben met maatregelen tegen een virus kunnen we stilletjes aan een coronabalans opmaken (ik waag me niet aan het woord “barometer”, want dit lijkt toch een beladen term). Zeker, het vrije en onbezonnen leven heeft een flinke deuk gekregen. Zeker, zaken die we voor vanzelfsprekend hielden, bleken dat niet te zijn. En zeker, we hebben allemaal de nodige frustratie ervaren wanneer de cijfers nog maar eens een keer de hoogte ingingen en we opnieuw een setje bijhorende maatregelen moesten slikken. Maar toch gebiedt de eerlijkheid ons ook om toe te geven dat het hervonden genieten in kleine kring ook best aangenaam was. Dat die bestofte sportschoenen eindelijk eens naar boven gehaald konden worden, want dát mocht immers altijd: lopen in de frisse buitenlucht. En ondanks dat er een nieuw woord uitgevonden moet worden voor de combinatie thuiswerk-kleine kinderen (pittig, uitdagend, zenuwvretend,… volstaan echt niet), was de extra tijd met die kleine sloebers ook een geschenk.

En toch.

Als er één element is dat na deze balans zorgt voor een ongemakkelijke en zelfs beschamende bittere nasmaak, is het wel het Jodenster-narratief dat jammer genoeg vrij snel een constante geworden is. Op sociale media circuleert menig bericht dat de maatregelen om een virus in te dijken en de bevolking te beschermen vergelijkt met o.a. de Duitse rassenwetten van 15 september 1935. Veel van die berichten zijn vergezeld van de Jodenster. Ook tijdens de coronaprotestmarsen dook de ster zowel nationaal als internationaal op. Zelfs in het discours van democratisch gekozen politici dook de Jodenster op (zoals recent, toen Dominiek Sneppe (Vlaams Belang) de coronapas vergeleek met een Jodenster – 25 januari 2022).

Wanneer de rassenwetten in 1935 van kracht worden, verandert het leven van onze Joodse medeburgers drastisch. En wanneer vanaf 1939 de Jodenster geleidelijk aan in Europa verplicht werd, was hun lot bezegeld. Niet omdat ze de vrijheid hadden om zich wel of niet te laten vaccineren, maar simpelweg om wie ze waren: Joods.

Het vergelijken tussen de besluitvorming van een regering die met een tot voor kort ongekend virus geconfronteerd wordt, en de apartheidswetten die door een totalitair regime opgedrongen worden aan een minderheid en geleid hebben tot de tot op heden meest huiveringwekkende moordmachine en genocide ooit, getuigt niet alleen van geen of onvoldoende historisch besef, maar ook van geen of onvoldoende dankbaarheid voor al wat wél mag tijdens deze sanitaire crisis.

Eens of oneens met de maatregelen, maskers en coronapas, gaan shoppen kan zonder probleem. Dat mochten Joden niet, enkel en alleen omdat ze Joods waren. Want daarvoor staat de Jodenster.

Eens of oneens met de maatregelen, een uitstap naar de zee, de Ardennen, een grootstad in binnen- of buitenland, kan zonder probleem. Dat mochten Joden niet, voor hen werd al snel opnieuw een ghetto gecreëerd. Want daarvoor staat de Jodenster.

Eens of oneens met de maatregelen, werken kan nog steeds. Dat mochten Joden niet, de mogelijkheid tot het uitoefenen van een hele resem jobs werd hen ontnomen. Want daarvoor staat de Jodenster.

Eens of oneens met de maatregelen, de keuze met wie je omgaat of trouwt, behoort nog steeds jezelf toe. Bij Joden was dat anders, van hogerhand werd beslist dat bloed niet gemengd mocht worden. Want daarvoor staat de Jodenster.

Eens of oneens met de maatregelen, dat bankje in het park, zalig om even uit te rusten met een warme chocomelk na de wandeling, staat straks weer op je te wachten. Daar konden Joden alleen nog maar van dromen toen ze gedwongen werden plaats te nemen in een transportwagon, niet wetende hoelang de rit zou duren, waar naartoe, welke verschrikkingen hun te wachten stonden, en of ze ooit nog terug vrij op het bankje in het park zouden kunnen uitrusten van een wandeling die ze ooit in alle vrijheid deden met hun Joodse en niet-Joodse vrienden, na het wekelijkse uitoefenen van hun in alle vrijheid gekozen beroep, met kleren aan die ze in alle vrijheid kochten, met het haar fris geknipt en nog nagenietend van een heerlijke maaltijd met ingrediënten in alle vrijheid verkregen. Neen, dat alles was voor de Joden tot een verre droom en utopie gereduceerd. In plaats daarvan kwam een nachtmerrie vol met verscheurde families, met dagelijkse confrontaties met de dood, uitputting, ziekte en wanhoop, met honger, met melancholie, met gemis en met een macht die de waardigheid van het leven totaal miskende en tenietdeed. Enkel en alleen om ze Joods waren. Dát is het verhaal achter de Jodenster. En dat maakt het gebruik van de Jodenster voor corona-kritische doelen zo beschamend bitter.

Het einde van de maand januari luidt zowel het begin als het einde van deze tragiek in. Hitler werd op 30 januari 1933 tot Duits rijkskanselier benoemd en zou gedurende 12 jaar aan het hoofd van de Nazi-moordmachine staan. Op 27 januari 1945 wordt het concentratiekamp Auschwitz-Birkenau bevrijd. Laat ons de herinnering aan de slachtoffers eren, zeker in deze tijden.

Anne-Catherine Pardon is FWO-onderzoeker in Holocaust Studies aan de Evangelische Theologische Faculteit, Leuven en de Vrije Universiteit Brussel.