21 juli viel vroeger in september. En zelfs in augustus. De geschiedenis van onze nationale feestdag is er een van volksfeesten, een massagraf en de figuur van de koning.
Op 23 augustus 1830 brak de Belgische Revolutie uit in Brussel. Na vier dagen straatgevechten gaf het leger van Willem I der Nederlanden de bezetting van de stad op in de nacht van 26 op 27 september.
De onafhankelijkheid van België werd uitgeroepen in 1830 en een jaar later werd de monarchie gesticht. Leopold I legt de eed af op 21 juli 1831 en wordt zo de eerste Koning der Belgen.
Eerste nationale feesten gevierd in September
Al in 1831 werd de Belgische Revolutie herdacht. Dat gebeurde tijdens de Septemberfeesten die plaats vonden van 23 tot en met 26 september, de dagen waarop de vrijheidsstrijders het Hollandse leger versloegen. “Aangezien niet alleen Brusselaars aan die doorslaggevende overwinning hadden deelgenomen, maar ook mensen uit de provincies, waren die dagen in september bij uitstek een nationale overwinning,” dat schrijft Jeroen Janssens in zijn boek ‘De Belgische natie viert: de Belgische nationale feesten (1830 – 1914)’.
Massagraf op het Martelarenplein
Het Martelarenplein vervulde tijdens de jaarlijkse Septemberfeesten een centrale rol, aangezien het plein nauw verbonden is met de vrijheidsstrijd. Het was immers onmogelijk tijdens de gevechten in de stad de slachtoffers buiten de stad te brengen. De 466 gesneuvelde Belgische vrijheidsstrijders werden dus in Brussel zelf begraven, op het Sint-Michielsplein. Dat massagraf werd voortaan het Martelarenplein genoemd.
De rouwdienst voor de overleden vrijheidsstrijders en de rouwstoet naar het Martelarenplein werden de basis van de Septemberfeesten, die de herinnering aan de revolutie levendig hielden.
Muziek zit Belgen in het bloed
De meeste slachtoffers van de Belgische Revolutie kwamen uit de lagere bevolkingsklassen. Als symbool van dankbaarheid en erkenning stonden de nationale feestdagen daarom in het teken van het volk. Er was gratis toegang tot allerhande vormen van vertier, maar de officiële plechtigheden bleven elitaire aangelegenheden.
Er werden ook tal van concerten en grote harmonie- en samenzangwedstrijden georganiseerd. Muziek speelde een belangrijke rol tijdens de feesten en construeerde mee de nationale identiteit. België trachtte aan het buitenland te tonen dat het componeren, zingen en bespelen van een instrument de Belgen ‘in het bloed zat’.
Marc Reynebeau schrijft in ‘Een geschiedenis van België’ dat de herdenking van de strijd na verloop van tijd wat naar de achtergrond verschoof en dat de Septemberfeesten uitgroeiden tot ware volksfeesten. Er waren kermissen, bals en vuurwerk. En de notabelen? Die verloren gaandeweg hun voeling met de nationale feestdagen.
Van september naar augustus
Naar aanleiding van de vijftigste verjaardag van de Belgische onafhankelijkheid in 1880, besloot de aristocratie de nationale feesten voor het eerst naar augustus te verplaatsen. “Nederland was ondertussen immers een bevriende natie geworden en de Septemberfeesten, waar de erg anti-Hollandse revolutie werd herdacht, had dus niet veel zin meer”, vertelt professor Tom Verschaffel (KUL).
In plaats daarvan kwamen de Augustusfeesten. 16 augustus werd de officiële nationale feestdag waarop men verlof kreeg, gevolgd door twee onbetaalde feestdagen.
De Augustusfeesten kenden echter nooit een groot succes. Anders dan in september, waar men de Belgische Revolutie herdacht, was er in augustus geen historische gebeurtenis die men kon herdenken. Bovendien waren de hoogwaardigheidsbekleders vaak de stad uit om te genieten van de zomer. De Augustusfeesten bleven slechts tien jaar bestaan.
Vanaf 1890 viert men op 21 juli
Door het minimale succes werd besloten de nationale feestdag voortaan op 21 juli te vieren. Exact op die dag legde Leopold I in 1831 de eed af. 21 juli werd de officiële feestdag, maar ook op de twee daarop volgende dagen werden er feestelijkheden ingericht.
Onze nationale feestdagen evolueerden dus in de loop der tijd. Waarbij men tijdens de Septemberfeesten vooral de nationale onafhankelijkheid benadrukte, concentreerden de feesten in augustus zich op de eensgezindheid. Vanaf we onze nationale feestdag op 21 juli vieren, wordt de focus vooral gelegd op de figuur van de koning. (SVL)