Theatermaker Abke Haring na de angststoornis: ‘Ik bleek dan toch geen weirdo’

Na een turbulente zwangerschap maakt Abke Haring theater over wat iedereen kent: angst. Safe Space gaat in Toneelschuur Haarlem in première.

Dit is een race tegen de klok. Even borstvoeding geven en dan zoomen we’, mailt Abke Haring ons op vrijdagavond. Wanneer de kleinste in bed ligt, opent Haring het digitale venster naar haar lichte flat in een woonblok in Amsterdam. In de entree van dat woonblok werd vorig jaar een zaadje geplant voor Safe Space. ‘Een nieuwe bewoner – mooie jongen – ontweek mijn blik telkens als we elkaar tegenkwamen. Toen ik mijn kinderen bij me had, sprak ik hem aan. Hij zag dat ik een moeder was, dat ik hem niet zou versieren. (lacht) ‘Hoi’, zei ik. De kerel durfde me amper aan te kijken. Hij vertelde meteen over zijn angststoornis. Jij ook, dacht ik. Die dag, aan de liftdeur, ontspon zich een bizar mooi gesprek. Hij bleek een hersendokter te zijn en legde uit dat het hersengebied waar angst huist geen taal bevat. Ik wist: dzju, met u moet ik klappen! Nadien schreef ik een brief waarin ik vroeg of we elkaar nog eens zouden kunnen spreken. Hij antwoordde niet.’

U kon toch aanbellen?

Abke Haring: Dat durf ik niet! Ach, ik had genoeg aan dat gesprek. Het hielp me een tekst te schrijven die klinkt zoals angst voelt. Je verstomt. Je wacht. Je hakkelt stiltes. Je vezelt woorden. Je ademhaling siddert. Je hoofd gonst.

U spreekt uit ervaring.

Haring: Ja. Vorig jaar beviel ik van een dochter. De zwangerschap was, opnieuw, een rollercoaster. Tijdens de zwangerschap van mijn zoon hadden de hormonen me dwangneuroses bezorgd. Nu veroorzaakten ze een angststoornis. ‘Proficiat!’ gilt iedereen als je zwanger bent. Maar ik was doodsbenauwd. Waarvan? Dat is nauwelijks te benoemen. Je kampt met een fundamentele angst. Levensangst en doodsangst tegelijk. Het voelt als vallen in een fuik. Als negen maanden door een tunnel waden. Ik wilde alles beschermen. Soms durfde ik de straat niet over. Ik kon niet anders dan daar open over zijn. Midden op straat. Het leidde tot de meest waardevolle gesprekken met wildvreemden. Zo veel mensen leven met angst. Zo veel zwangere vrouwen worstelen door de hormonen met psychische problemen. Ik bleek geen weirdo. Maar waarom spreekt haast niemand hierover? (Kijkt plots om) Oei, ik maak een kind wakker. (fluistert) Ik ben een moeder nu. Ik moet stil praten. (lacht) Intussen gaat het goed. Soms is er nog een paniekaanval. Dan zeg ik wat ik voel. Dat doen, daar begrip en liefde voor krijgen, dat is de oplossing voor veel dingen. Voor de eindigheid blijf ik bang. Maar daardoor leef je meer in het heden.

Vertelt u hierover in Safe Space?

Haring: Niet expliciet. Sinds ik moeder ben, heb ik het in mijn werk minder over mezelf. ‘De mens’ is belangrijker dan ik. Met dit stuk maak ik de angst bespreekbaar. Die woekert in deze wereld.

U staat met Marlies Heuer en Ella Kamerbeek op het podium. Welke rol speelt wie?

Haring: Geen rol. Ik voer geen drie vrouwen met een verhaal op. Ik laat drie stemmen horen die in een hoofd vol angst klinken. Vrouwenstemmen. Zonder de mannen te willen schofferen: het moederschap liet me inzien dat vrouwen wijs, sterk en begripvol zijn. Een wereld die vooral geleid wordt door vrouwen: de tijd is er rijp voor. En Marlies – die vorig jaar een erg zware ziekte overwon – was een rots in de branding tijdens mijn zwangerschap. Uren heb ik met haar gepraat.

Ook over handdoekjes, het affichebeeld van het stuk?

Haring: (lacht) Ook daarover. Die kleurige handdoekjes met motieven uit de jaren zeventig zijn de enige rekwisieten. Ze doen me terugdenken aan mijn kindertijd en de gezinsvakanties in Bergen aan Zee. We huurden er een huisje, mét nostalgische huisraad. Dat huis verwees voor mij naar een ander leven, waar alles veilig was en mooi. Het zou te gek zijn als theater zo zou kunnen voelen.

Even vreesde ik dat we uw theater niet meer zouden voelen na uw ontslag bij Toneelhuis in 2018, en dat u bij uw geliefde winkel Albert Heijn aan de slag zou gaan.

Haring: (schatert) Dat had écht gekund. Een loopbaan als juf of als psychologisch verpleegster overwoog ik dit voorjaar nog. Het deed pijn om na twintig jaar te vertrekken uit Antwerpen. Ik mis de Toneelhuiskliek. Maar intussen ben ik zó gelukkig. Ik richtte Stichting Haring op. Ik droom van een boek. In 2021 komt mijn filmdebuut eraan. Urszula Antoniak regisseert, ik speel een kleine rol: de engel des doods. We draaiden dit najaar in Terschelling. Film smaakt naar meer.

In welke setting speelt Safe Space zich af?

Haring: In een simpel decor, alweer: een zorgvuldig uitgekozen tafel met stoelen. Dat was ook het decor van Platina uit 2017 en mijn solo Unisono uit 2015. Ik wil nog meer stukken in dat decor maken, maar dat wordt saai. En lui. (gniffelt) De drie vormen een toevallige trilogie. Platina gaat over een koppel – gespeeld door Koen van Kaam en mij – dat op het punt staat afscheid van elkaar te nemen. Unisono toont een achtergelaten mens die in zichzelf praat en tracht verder te leven. In Safe Space probeert iemand zijn angst te benoemen en te bezweren. Het wordt een schemerdonker schilderij met licht, klanken en drie lijven. Het repeteren is zalig. Maar het schrijven was moeilijk.

‘Dat iets zorgt voor mijn lichaam en mijn geest, dat het zich aan elkaar overgeeft, dat weet ik’, klinkt het. De tekst leest als een gedicht.

Haring: Ik schreef ‘m dit voorjaar. Dit keer niet met minimal techno in de oortjes, maar met mijn stem. Toen ik kampte met de angst, dwong ik mezelf door de stad te wandelen. Intussen sprak ik in mijn telefoon. Ik tankte mijn mobieltje vol met de details van de angst. Die opnames zette ik tijdens het schrijven in loop. Zo ontstond een elfdelig gedicht, gedrenkt in angst. Poëtisch, helder en herkenbaar. Dat was een opgave. De zin die u citeert, is mijn mantra. Mijn geloof. Ik behoor niet tot een kerk maar ik geloof dat er iets is, even onzichtbaar en werkelijk als de ziel. Ik geloof in meer dan mezelf. Er is iets wat voor je zorgt. Soms wordt dat ‘iets’ tastbaar: in de doula, de vroedvrouw, de kraamhulp en de kraamverpleegster die thuis om je heen staan terwijl je een kind baart. Of wanneer de verpleegster onverwacht aanbelt: ‘Even kijken hoe het met je gaat.’ (ontroerd) Je laat vreemdelingen binnen. Ze omarmen je tot je je geborgen voelt. Dat maakt je intens dankbaar.

Wat geeft u het publiek in Safe Space?

Haring: Wat op de foto’s in Anne Marie Trovato’s Een man, twee vrouwen, drie kinderen (2012) te zien is. Dat fotoboek lag naast me tijdens het schrijven. De warmte die afstraalt van de foto’s waarop de leden van een Turkse familie in hun bonte zetel tegen elkaar aan liggen: die moet het publiek voelen. Theater is goud waard. Je zit knus in het donker, alles overkomt je. In dit geval donder je in een angstig hoofd, vertolkt door drie lijven. Langzaam wordt de angst bedwongen en wordt het leven liefdevol omhelsd. Ik hoop dat je de zaal blij verlaat en dan, thuis, denkt (kijkt verbaasd in de camera): hoe wéét Haring dat ik dit voel?