Een nieuwe WhatsApp-test, die ook in de klas kan worden gebruikt, moet mensen leren om nepnieuws te doorzien.
Overtuigende deepfakes, AI-gegenereerde video’s en leugenachtige artikels die ogenschijnlijk uit een gerespecteerde krant komen. Wat je met je eigen ogen ziet, mag je anno 2025 niet altijd meer geloven. Om zo veel mogelijk Vlamingen – van jong tot oud – daarvan bewust te maken, lanceert deCheckers, een non-profitorganisatie die ons wil helpen om online feiten van fictie te onderscheiden, de Whatsapp Challenge. Het initiatief past in het Europese project Short and Effective Media Literacy Service in Europe (SEMS).
Aan de hand van vier quizjes waarin onder meer foto’s, video’s en mediaberichten moeten worden beoordeeld, krijgen deelnemers meer inzicht in wat nepnieuws is en hoe ze het kunnen herkennen. ‘Daarbij geven we ook heel concrete tips’, zegt Jan Jagers van deCheckers. ‘Hoe je gemanipuleerde beelden of online scams kunt herkennen, bijvoorbeeld, maar ook hoe framing door reguliere media werkt.’
Wat voor vragen leggen jullie de deelnemers voor?
Jan Jagers: Ze krijgen, bijvoorbeeld, een foto te zien die na de recente aardbeving in Turkije zou zijn gemaakt. Er staat een hond op die naast een hoop puin zit waaruit de arm van een kind tevoorschijn komt. De vraag: is het een echt beeld van de reddingsactie, een met AI gegenereerd beeld of een oude foto die op een heel andere plek is gemaakt?
Zelf dacht ik eerst dat het om een AI-beeld ging, maar dat bleek niet te kloppen. In werkelijkheid is het een foto die al veel eerder werd gemaakt.
De vraag is dan of het echt zo erg is dat veel mensen denken dat het om een foto van de aardbeving in Turkije gaat. Volgens mij wel. Als we geen belang meer hechten aan de waarheidsgetrouwheid van nieuwsbeelden, begeven we ons op een hellend vlak. Wat is de volgende stap dan? Dat we geen graten meer zien in deepfakes of valse nieuwsberichten? Dat kan heel grote gevolgen hebben.
Zoals?
Jagers: Neem de aanvallen die vanuit Rusland worden opgezet om onze publieke opinie te beïnvloeden. Die zijn wellicht niet alleen bedoeld om ons van het een of andere feit te overtuigen, maar ook om een soort onverschilligheid te creëren.
Op den duur beginnen mensen dan te denken: ik weet het allemaal niet meer, en het doet er eigenlijk ook niet toe. Als de democratie ons lief is, moeten we ons daar met z’n allen tegen verzetten. Ook het onderwijs heeft daarbij een belangrijke rol spelen.
Het allerbelangrijkste is dat jongeren beseffen dat zien en geloven vandaag niet meer hetzelfde is.
Omdat kinderen en tieners gemakkelijker in de val van nepnieuws trappen?
Jagers: We gaan er al te vaak van uit dat we jongeren moeten wapenen omdat ze anders zomaar alles geloven wat op het internet staat, maar ze zijn minder goedgelovig dan we denken. Uit Amerikaans onderzoek blijkt zelfs dat de slinger in de andere richting aan het doorslaan is. Veel jongeren blijken steeds sceptischer te worden. Dat wordt ook bevestigd door de Nieuwsbarometer 2025, een tweejaarlijks onderzoek van de Arteveldehogeschool, die aantoont dat jongeren er best goed in slagen om online nepnieuws te herkennen.
Het probleem is dat liefst vier op de tien op sociale media ook berichten van traditionele media wantrouwen. Op zich is het positief dat ze een kritische houding aannemen, maar het is natuurlijk niet de bedoeling dat ze geen enkel bericht meer vertrouwen.
Daarom volstaat het niet langer om jongeren te leren hoe ze nepnieuws kunnen herkennen. Meer dan ooit moeten we hun – onder meer op school – uitleggen welke bronnen en berichten ze wél kunnen geloven.
Kunnen leerkrachten de WhatsApp Challenge ook in hun lessen gebruiken?
Jagers: Zeker. Ze kunnen er klassikaal mee aan de slag gaan of hun leerlingen als huiswerk de opdracht geven om de challenge thuis op hun smartphone te doen. Niet alleen worden jongeren zich zo bewuster van de betrouwbaarheid van alles wat ze online te zien krijgen, de challenge kan ook een goede aanleiding zijn om op school dieper op het onderwerp in te gaan.
Daarnaast hoop ik dat meer jongeren gebruik zullen maken van de mogelijkheid om ons – onder meer via Instagram, WhatsApp of Discord – beelden of berichten door te sturen waarvan ze vermoeden dat die nep zijn. Als iedereen dat soort dingen signaleert, kunnen we de strijd tegen nepnieuws veel beter aangaan.
Dat geldt zeker ook voor jongeren, want in hun feeds zien zij vaak heel andere dingen dan wij. Het allerbelangrijkste is dat ze beseffen dat zien en geloven vandaag niet meer hetzelfde is, maar dat ze er tegelijkertijd van doordrongen zijn dat er wel degelijk nog betrouwbare bronnen bestaan. Anders krijgen ze het gevoel dat de grond onder hun voeten aan het verkruimelen is, en dat is echt niet zo.
Denk jij dat je nepnieuws herkent? Doe hier mee met de gratis WhatsApp Challenge van deCheckers.