‘Van onze premier is geweten dat hij Nederland als voorbeeld ziet. Nu de State of the Union is uitgesteld, heeft hij misschien tijd om eens over het muurtje te kijken’, schrijft Sepp Tyvaert (Jong VLD) naar aanleiding van de discussie die op Europees niveau gevoerd wordt over Chat Control. Om te vermijden dat de overheid zomaar in al uw Whatsapp-verkeer kan komen meelezen, stelt hij een aanpassing in de Belgische Grondwet voor.
Bijna voltrok zich gisteren een ramp. De stemming over het beruchte ‘Chat Control’ stond op de agenda van de Europese Raad. Het resultaat van dat plan zou zijn dat overheden en waarschijnlijk ook criminelen onze privéberichten kunnen meelezen. Er kwam gelukkig uitstel, maar nog geen afstel. Men probeert het de komende maanden opnieuw. Met grondwettelijke drempels kunnen we een extra dam opwerpen tegen deze Orwelliaanse draak van een voorstel.
Indien u vandaag een bericht stuurt via een app als WhatsApp, dan heeft u de garantie dat niemand dat bericht kan lezen. Behalve de ontvanger, uiteraard. Dankzij end-to-end-encryptie kunnen deze berichten quasi onmogelijk gekraakt en meegelezen worden door criminelen of overheden. Zelfs de bedrijven achter deze apps kunnen dat niet. Enkel de verzender en de ontvanger.
Daar willen sommige EU-lidstaten een einde aan maken. Met CSAR, oftewel ‘Chat Control’, willen zij deze geëncrypteerde berichten scannen op beelden van seksueel misbruik van kinderen. Hoe nobel dat doel ook klinkt, dit plan is ronduit angstaanjagend. Want, en dit is cruciaal: je kan zo’n scan technisch niet invoeren zonder de end-to-end-encryptie voor iedereen te ondermijnen. Geen enkele Europeaan zou nog kunnen communiceren zonder de garantie dat er niemand met slechte bedoelingen meeleest.
Het zou me te ver brengen om alle organisaties op te lijsten die zich tegen dit plan hebben verzet. Privacywaakhonden, mensenrechtenorganisaties, journalistenverenigingen, cyberveiligheidsexperts, ja, zelfs kinderrechtenorganisaties. In een recente open brief zetten meer dan 500 wetenschappers nogmaals de puntjes op de i: Chat Control zet de deur wagenwijd open voor vals-positieven, hacking en misbruik door overheden, zonder kindermisbruik daadwerkelijk op een doeltreffende manier te bestrijden.
Die massale druk werkt. Landen die eerst voor waren, hebben zich nu tegen het voorstel gekant. Toch volharden veel politici in de boosheid. Dat het Orbánregime voor is, hoeft niet te verbazen. Maar ook in eigen land heeft onze regering nog geen officiële positie ingenomen. N-VA, die zich over de vorige edities van dit voorstel nochtans niet uitsprak, begon zich de voorbije maanden gelukkig tegen Chat Control te keren. CD&V probeerde in 2024 echter, toen met Annelies Verlinden als trekker, zélf Chat Control erdoor te krijgen. Van de andere regeringspartijen is het standpunt onduidelijk.
Maar het meest volhardend zijn de Denen. “We moeten af van de volstrekt verkeerde opvatting dat iedereen het recht heeft om te communiceren via versleutelde berichtendiensten”, zo zei de Deense minister Hummelgaard die het recentste voorstel voor Chat Control uitwerkte. Hij neemt daarbij echter een loopje met de waarheid. Er vallen heus wel wat overtuigende argumenten te maken om te stellen dat massasurveillancemaatregelen als Chat Control een onaanvaardbare schending zijn van onze fundamentele rechten als Europese burgers.
Zo garandeert artikel 8 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens bijvoorbeeld expliciet ons recht op eerbiediging van ons privéleven, inclusief onze ‘correspondentie’. In de recente zaak Podchasov v. Rusland (2024) oordeelde het Europees Hof dat het opleggen van een verzwakking van end-to-end-encryptie, in casu bij de app Telegram, door Rusland een schending was van artikel 8. Een historische mijlpaal voor privacybescherming, want het was de eerste keer dat het Hof zich zo helder over end-to-end-encryptie uitsprak. Of Chat Control wél zou standhouden voor het Europees Hof is dus nog maar de vraag.
Onze Belgische Grondwet voorziet in artikel 29 dat alle Belgen het recht hebben op briefgeheim. Welnu, chatberichten zijn de brieven van de 21ste eeuw. Chat Control valt te vergelijken met een politieagent die elke brief zou openen en lezen voordat die verstuurd wordt. We kunnen het hen helaas niet meer vragen, maar het is heel moeilijk voor te stellen dat de heren die in 1831 onze Grondwet schreven zouden gewild hebben dat vandaag, nu de klassieke brief in onbruik is geraakt, de overheid al onze digitale ‘brieven’ zomaar mag openen en lezen.
Als ons grondwettelijk recht op briefgeheim enige betekenis moet blijven hebben in dit digitaal tijdperk, dan moet het dus ook end-to-end-geëncrypteerde berichten beschermen en maatregelen zoals Chat Control uitsluiten.In 2022 probeerden Claire Hugon en Kristof Calvo al eens om dit artikel te herzien, waardoor het alle vormen van private communicatie zou dekken. Onder meer het Federaal Mensenrechteninstituut sprak zich daar positief over uit, maar er werd toen helaas geen eensgezindheid binnen de regering gevonden.
Laten we die draad oppikken en overgaan tot een herziening van de Grondwet, zodat het recht op briefgeheim expliciet álle vormen van private communicatie, ook digitale, omvat en het overheden verbiedt om encryptie te verzwakken of te omzeilen. Zo werpen we een extra constitutionele dam op tegen massasurveillance en geven we onze regeringen een duidelijk mandaat om zich op het Europees niveau, politiek én bij het Europees Hof van Justitie, tegen deze ‘Big Brother’-toestanden te verzetten.
Van onze premier is geweten dat hij Nederland als voorbeeld ziet. Nu de State of the Union is uitgesteld, heeft hij misschien tijd om eens over het muurtje te kijken. Niet alleen zijn onze noorderburen felle opposanten van Chat Control, sinds 2022 bepaalt hun grondwet: ‘Ieder heeft recht op eerbiediging van zijn brief- en telecommunicatiegeheim.’
Zo hoort het!