Restauratie van schilderijen kan maanden, zelfs jaren duren en is daarom bijzonder duur. Artificiële intelligentie kan dat proces tot 66 keer versnellen, zo ontdekte de Amerikaanse ingenieur Alex Kachkine. Al tempert hij zelf het enthousiasme. ‘De lagere kostprijs mag nooit de enige reden zijn om AI te gebruiken.’
‘Zeventig procent van de schilderijen die in het bezit zijn van musea, krijgt het publiek nooit te zien’, zegt Alex Kachkine, ingenieur aan het Massachusetts Institute of Technology (MIT) in zijn onderzoek. De restauratiekosten van die beschadigde of verkleurde werken kunnen hoog oplopen en duren vaak erg lang. Dus blijven de werken jarenlang in opslagruimtes staan.
Maar er is hoop. Kachkine creëerde een methode waarbij artificiële intelligentie (AI) schilderijen tot 66 keer sneller kan restaureren dan een mens, en testte dit op een zwaar beschadigd vijftiende-eeuws werk. Het invulproces, ofwel het aanbrengen van een nieuw kleurenmasker, nam slechts 3,5 uur in beslag. Een restaurateur zou hier pakweg 232 uur aan werken.
Kleurenfilms
Het restauratieproces begint altijd met een beschadigingsanalyse, gevolgd door een stabilisatie en een reiniging van het werk. Artificiële intelligentie wordt pas ingezet bij de eigenlijke restauratie, een proces dat via deze methode maar een paar weken, in plaats van maanden of jaren in beslag zou nemen.
‘Zeventig procent van de schilderijen die in het bezit zijn van musea, krijgt het publiek nooit te zien.’
Via AI wordt een digitale scan van het werk genomen en worden verloren of beschadigde delen van het werk ingevuld. Om eventuele fouten in het digitale beeld te corrigeren, blijft menselijke controle wel noodzakelijk. Eens dat digitale beeld op punt staat, wordt het met het originele werk vergeleken. Op basis daarvan wordt een soort masker gegenereerd bestaande uit twee dunne doorzichtige films waarop inkt geprint wordt. De bovenste laag bevat kleur, de onderste dient als witte ondergrond zodat de kleuren helder doorkomen.
Het werk in kwestie wordt ook vergeleken met andere werken van dezelfde artiest. In het geval van het schilderij uit Kachkines onderzoek, was het hoofd van baby Jezus zwaar beschadigd. Op basis van vergelijkbare werken van dezelfde schilder kon dat via AI gereconstrueerd worden .
Ethisch verantwoord
Restauraties gebeuren volgens ethische principes, en ook AI houdt hier rekening mee. De computer wordt zo ingesteld om zo weinig mogelijk onbeschadigde delen aan te passen. Ook blijven herwerkingen met het blote oog zichtbaar, wat voor transparantie zorgt over wat origineel en wat gerestaureerd is.
Daarbij houdt de methode, net als menselijke restaurateurs, rekening met welke beschadigingen het belangrijkste zijn. Onzuiverheden die met het blote oog nauwelijks zichtbaar zijn, worden niet veranderd. Ook pigmentvervagingen, zichtbare ondertekeningen en pentimenti — overschilderingen door de oorspronkelijke kunstenaar — worden meestal niet gerestaureerd.
De restauratie met behulp van AI kan zo’n honderd jaar meegaan en is, net zoals traditionele restauratie, volledig omkeerbaar. De aangebrachte kleurenfilms kunnen indien gewenst verwijderd of opgelost worden.
Beperkt inzetbaar
De door Kachkine ontwikkelde techniek is echter niet overal inzetbaar. Bepaalde schilderijen komen door hun structuur of stijl niet in aanmerking voor de nieuwe technologie. Ook de reden van de restauratie kan een rol spelen in de inzetbaarheid van AI. ‘Sommige werken moeten gerestaureerd worden om ze goed te kunnen bewaren’, zegt Karen Bonne, restaurateur aan het Koninklijk Instituut voor Kunstpatrimonium (KIK). ‘Dat is met deze methode geen optie.’
‘Restauratie is een jonge discipline. Ik denk dat het voorlopig slimmer zou zijn om technieken te vinden die restaurateurs helpen in hun interpretaties.’
Ook Kachkine is zich bewust van de beperkingen. ‘De lage kostprijs mag nooit de enige reden zijn om AI te gebruiken’, benadrukt hij in zijn onderzoek. ‘Een restaurateur met kennis moet mee bepalen welke restauratiemethode voor een specifiek werk de beste is.’
Bonne is licht sceptisch, maar ziet wel een toekomst voor AI in de restauratie. ‘Als we het proces kunnen verkorten en zo de vaak torenhoge restauratiekosten kunnen drukken, kan dat zeker interessant zijn. Maar ik denk dat AI vooral kan helpen om bepaalde schilderstijlen en handtekeningen te herkennen’, meent ze. ‘Restauratie is een jonge discipline. Ik denk dat het voorlopig slimmer zou zijn om technieken te vinden die restaurateurs helpen in hun interpretatie van een bepaald werk, dan om effectief te restaureren.’