In tegenstelling tot wat de hype doet vermoeden, is de omgang van AI in onze leefwereld geen zegen.
De fascinatie voor AI komt niet uit de lucht gevallen. ‘Uitvinden en ontwerpen zit in het DNA van de mens’, zegt Jan De Schepper, bezieler van de jaarlijkse CEO Summit en auteur van het recent verschenen managementboek Body Brain Leader (Uitgeverij Pelckmans). ‘De eerste ingenieurs avant la lettre doken meer dan 2 miljoen jaar geleden op.
Na een ellenlange geleidelijke toename stijgt het aantal instrumenten die ons leven kunnen verbeteren nu exponentieel. We werden een Homo technologicus. En het zit diep in ons systeem. Kinderen van amper drie jaar oud zijn al gefascineerd door smartphones.’
Toch waarschuwt De Schepper voor gevaren van overmatig gebruik van technologie, zeker van artificiële intelligentie (AI), in zijn woorden ‘een prothese voor ons brein’. ‘Zo’n 80 procent van ons denken is onderbewust. Hoe zal AI dat opvangen? Hoe zal omgaan met de voortdurende interactie van onze geest met ons lichaam en onze leefomgeving? Het is duidelijk dat AI ons slimmer kan maken, en eventueel productiever, maar niet noodzakelijk wijzer. Onze wijsheid lijkt onvervangbaar.’
Opa op sterven: coach vs AI
De bekende topsportcoach Paul Van Den Bosch zit op dezelfde golflengte. Hij is een meester in het verzamelen van gegevens van atleten, maar het is natuurlijk zaak om uit de massa informatie relevante conclusies te puren. ‘AI ziet de mens als een vast gegeven, maar dat is natuurlijk zelden het geval’, stelt hij.
‘Van een van mijn atleten kregen we ineens afwijkende trainingswaarden door. Het algoritme probeerde dat op te vangen met aangepaste schema’s, maar ik nam contact op met de atleet en toen bleek dat zijn opa op sterven lag. Dáárdoor functioneerde hij niet optimaal. AI mist de menselijke touch. Ze kan misschien een trainer vervangen die louter trainingsschema’s maakt, maar nooit de coach die meeleeft met zijn atleten.’
Mensen verzwijgen op hun werk dat ze AI gebruiken, omdat ze bang zijn dat ze dan meer taken zullen krijgen.
Ceo Peter Van Laer van het internationale adviesbureau BDO Digital benadrukt dat AI nuttig kan zijn om onze bedrijven ‘toekomstbestendig’ te maken. ‘Er wordt angst gecreëerd dat er met AI bijvoorbeeld geen boekhouders meer nodig zullen zijn, maar de realiteit is dat onze bedrijven vandaag niet genoeg boekhouders vinden’, zegt hij. ‘Een zorgelijke trend is wel dat er minder jonge mensen aangeworven worden. AI zal dus zeker een effect hebben op de arbeidsmarkt.’
Voorlopig is de impact van AI op de bedrijfsresultaten bescheiden. ‘AI maakt dat je bepaalde taken tot 60 procent sneller kunt uitvoeren’, zegt Van Laer. ‘Maar op langere termijn genereert ze amper extra kennis. Een studie wees uit dat 95 procent van de pilootprojecten van AI in bedrijven geen rendement had, ondanks 30 tot 40 miljard euro aan totale investeringen. Mensen lijken ook te verzwijgen dat ze programma’s als ChatGPT op hun werk gebruiken, omdat ze voelen dat ze dan meer gewantrouwd worden, maar ook dat ze het risico lopen om meer taken te krijgen.’
Analfabeten van morgen
De snelheid waarmee digitalisering en AI de wereld veroveren, is adembenemend. ‘De computerkracht in de wereld neemt nu in één dag evenveel toe als in de periode vanaf de lancering van de eerste chips in 1959 tot in 2000’, stelt Van Laer. ‘Wij zijn meesters in lineair denken, maar we hebben moeite met exponentiële ontwikkelingen. Het maakt dat we de effecten van technologie op korte termijn gemakkelijk overschatten, maar op lange termijn onderschatten.
Jen-Hsun ‘Jensen’ Huang, de ceo van Nvidia, het grootste AI-bedrijf ter wereld, schat dat we nu amper 10 procent van de AI-weg hebben afgelegd. Je moet dus wel mee, anders dreig je tot de analfabeten van morgen te gaan behoren.’
Volgens Inge Neven, ceo van de Vlaamse Instelling voor Technologisch Onderzoek (VITO), dreigt Europa de trein van die ontwikkelingen volledig te missen. ‘De uitbouw van AI gebeurt grotendeels buiten Europa’, legt Neven uit. ‘Wij hebben ons in slaap laten wiegen door onze historische successen. We hebben ook geen uniforme taal op ons grondgebied, én de kwaliteit van ons onderwijs neemt af. Dat zijn zorgelijke vaststellingen.’
Bedrijfsleiders klagen graag over de neiging van Europa om de economie te overreguleren, maar ceo Danielle Jacobs van Beltug, een belangenvereniging van ‘leiders in digitale technologie’, waarschuwt er toch voor dat regulatie in deze sector niet alleen nodig maar zelfs essentieel zal zijn – misschien kan Europa daar wel een voortrekkersrol in spelen. Anders dreigen excessen de overhand te krijgen.
Hitler prijzen
Wie als geen ander de gevaren van artificiële intelligentie kan inschatten, is de Vlaamse Pattie Maes, al 35 jaar bezieler van het wereldvermaarde MIT Media Lab in het Amerikaanse Cambridge. Ze was de slotspreker op de jongste CEO Summit in Brussel, iets wat ze in haar agenda kon passen omdat ze in België moest zijn voor de 95e verjaardag van haar moeder.
Maes begon haar uiteenzetting met een analyse van hoe ‘personal AI’ voor mensen zoals haar moeder een zegen kan zijn, omdat ze daarmee onafhankelijk thuis kunnen blijven wonen. AI in oortjes en smartphones helpt hen om op gezette tijden hun medicatie in te nemen en biedt geheugensteun in het dagelijks functioneren.
‘AI is één groot sociaal experiment, dat dreigt uit te monden in een massa eenzame en ongelukkige mensen die elke link met de realiteit kwijt zijn.’
Toch was Maes’ verhaal er vooral een van ‘uitdagingen’, technologische maar vooral maatschappelijke. Ze wees er wat monkelend op dat Grok, de AI-chatbot van Elon Musk, gekke dingen begon te doen nadat Musk hem zo had laten herprogrammeren dat hij ‘minder woke’ werd. Hij begon bijvoorbeeld Adolf Hitler te prijzen.
Op een ander niveau werd vastgesteld dat AI tijdens selectieprocedures van nieuwe werknemers systematisch mensen met een bekende familienaam bevoordeelde – zoals Gates en Roosevelt in de VS. Een bedrijf dat louter AI gebruikte om drank- en voedingsautomaten te laten vullen ging failliet, omdat het logaritme niet opgewassen bleek tegen de ogenschijnlijk eenvoudige taak.
Negen AI-vrienden
‘Een nieuwe studie wijst uit dat softwareontwikkelaars 19 procent minder efficiënt zijn met artificiële intelligentie als hulpmiddel, vooral omdat ze de resultaten niet vertrouwen’, vertelde Maes. ‘Veel problemen worden pas ontdekt nadat bedrijven AI hebben geïmplementeerd.
Nogal wat AI-ontwikkelaars gooien hun producten zomaar op de markt en zien dan wel wat er gebeurt. Daar is gedoe over in de klassieke media, maar veel mensen lezen die niet meer. AI is één groot sociaal experiment, dat dreigt uit te monden in een massa eenzame en ongelukkige mensen die elke link met de realiteit kwijt zijn. Vandaar dat ik de vraag naar regulatie volledig ondersteun.’
Recente cijfers zijn onthutsend. De gemiddelde AI-gebruiker is nu negen uur per week meer alleen dan in 2013. Hij heeft steeds minder echt sociaal contact. ‘Mensen als Mark Zuckerberg van Meta, het bedrijf achter onder meer Facebook en Instagram, spelen in op het feit dat een mens nu gemiddeld drie vrienden heeft, terwijl sociologen menen dat we er twaalf nodig hebben’, zegt Maes. ‘Zuckerberg maakt zich dan sterk dat hij die negen andere met AI zal toevoegen. Dat lijkt me geen gunstige ontwikkeling.’
Courant gebruik van AI maakt dat mensen hun eigen kennis verliezen, zoals gedocumenteerd werd bij artsen.
Er zijn nog negatieve evoluties. ‘Mensen geloven wat AI hen voorkauwt makkelijker dan wat andere mensen zeggen, precies omdat AI geen andere mensen is’, legt Maes uit. ‘Dat kan gunstig zijn in het bestrijden van complottheorieën, maar doorgaans werkt het erg beperkend, zeker omdat het kritisch denken ondergraaft. In interactie met chatbots duiden mensen bijvoorbeeld “een goede carrière” aan als belangrijkste motivator om gelukkig te zijn, maar in gewone enquêtes komen er veel meer intermenselijke elementen bovendrijven.’
Duivelsaanbidding
Courant gebruik van Artificiële intelligentie maakt ook dat mensen hun eigen kennis verliezen. Een experiment met artsen die jarenlang AI gebruikten om darmpoliepen te evalueren voor het bepalen van het risico op darmkanker, wees uit dat ze later zonder AI zelf veel meer fouten maakten dan vroeger.
AI heeft ook de onhebbelijke neiging om te zeggen wat mensen graag willen horen. Hoe ‘warmer en empathischer’ een AI-algoritme gemaakt wordt, hoe minder betrouwbaar het is. En er zijn uiteraard de gedocumenteerde gevallen waarin AI mensen instructies gaf tot moord, zelfmoord, zelfmutilatie en duivelsaanbidding.
‘Met ons nieuwste project AHA proberen we daar oplossingen voor te vinden’, besloot Maes. ‘AHA staat voor “Advancing Humans with AI”: mensen vooruithelpen met AI. De mens moet opnieuw centraal komen te staan in zijn interactie met technologie. AI moet zo worden ingesteld dat ze de waarheid presenteert, kritisch denken bevordert, nieuwsgierigheid stimuleert en menselijke relaties promoot. Anders dreigt het sociale experiment van AI uit te monden in wat het maandblad The Atlantic “de antisociale eeuw” noemde. Daar zit niemand op te wachten.’
