Jan Braet kijkt naar kunst en het leven, in bloei en verval, zoals de rozen. Deze week de expo Gérard Garouste in het BAM, in Bergen.
Bergenaars dragen hem in het hart sinds hij in het jaar 2000 de stedelijke trouwzaal zo gloedvol decoreerde, en daarbij hun patroonheilige hulde bracht. Zijn grote muurschildering beeldt de legende uit van Sint-Joris en de draak, zoals die elk jaar in de stad tot leven komt in het massaschouwtoneel La Ducasse. Zoveel is zeker: met heiligen is de Franse schilder Gérard Garouste zeer vertrouwd. Zijn 46 glas-in-loodramen voor de Notre-Dame de Talant-kerk bij Dijon getuigen van godsvrucht. Maar opgepast, vaak neemt hij het niet al te nauw met de canonieke manier waarop heiligen en hun levensverhalen in de kerkgeschiedenis zijn voorgesteld.
Nu eens schiet er niets van over, zoals wanneer hij het verhaal van de Boodschap van de Engel aan de Maagd Maria onherkenbaar verandert in een hallucinant spektakel met personages die de zinsverbijstering nabij lijken. Dan weer jaagt hij de aanbidders van de heilige Theresia op de kast, door het voorwerp van haar mystieke aanbidding, Christus aan het Kruis, af te beelden als een gouden, zinnelijk kronkelende slang. En wanneer hij zijn inspiratie haalt uit de Genesis, het eerste boek van de Hebreeuwse Bijbel, kunnen hooguit verstokte exegeten vertellen waarom de ogen van de apostelen Jacobus en Judas met elkaar verbonden zijn door twee waterstraaltjes.
Enerveren, dat doen zulke schilderijen wel. En de commentaartjes waarmee Garouste ze omlijst, helpen een mens niet verder. Wanneer hij predikt dat het christendom het Hebreeuwse erfgoed verkeerd geïnterpreteerd heeft, waan ik me in een les vergelijkende theologie. Tot hij ineens via de luidspreker klaar en duidelijk verklaart dat ik me moet losmaken van kennis en intelligentie, dat ik me beter verlaat op wat mijn oog ziet voordat het geziene door de hersens gaat. Profeten, gekken en kinderen zijn daar goed in, volgens de Talmoed. Met die uitleg valt te leven, en zelfs te genieten van dit werk.
Gekken en de gekte eisen een grote rol op. Geen gewone malloten, maar literaire helden zoals Don Quichot. De kunstenaar dartelt met personages uit de klassieker van Cervantes en voert er een eigen theatertje mee op. Grappig, ja, maar ook een beetje beangstigend zoals echte waanzin altijd is. Dat weet een schilder die zich niet schroomt om gewag te maken van zijn ‘vele verblijven in klinieken ten gevolge van aanvallen van dementie’. Aan den lijve ondervonden is de voorstelling waarbij het hoofd van Don Quichot uit het gat van een mismaakt lichaam priemt. Het zweeft boven een labyrint waaruit slechts één uitweg is: terug naar af.
Deze ontregelende beelden komen uit de koker van iemand die terug naar de oorsprong van alle dingen wil. Om die reden las hij de Talmoed, de Bijbel, Dante, Cervantes, Rabelais en Goethe. Hij kookte er een eigen soep van op de wijze van een geboren tekenaar en schilder, woekerend met een klassiek talent dat zich in de beginjaren optrok aan Tintoretto, diens ontketende borstelstreken, de contrasten tussen helle en donkere werelden ook. Na een passage waarin hij zijn krachten mat met Dante’s Inferno en er bijna in verdronk door onkennelijk schemerig te schilderen, hervond hij de vaste hand waarmee hij tot op heden beeldverhalen neerzet, verwant met het universum van Jheronimus Bosch. Ten slotte trad hij ermee buiten het formaat van gewone schilderijen. La Dive Bacbuc is een hels panorama dat zich alleen door kijkgaten laat bekijken, Labyrinthe een doolhof met losse panelen waarop ezels staan en narren, misvormden, oogstplukkers, leeuwen, stoelen en woorden waar geen touw aan vast te knopen valt, behalve dat waaraan een ongelukkige is opgehangen.
Tot 29/1 in het BAM, Bergen
Het is grappig, maar ook een beetje beangstigend, zoals echte waanzin altijd is.
