Twee Amerikaanse neurologen hebben een geheime anatomische afbeelding van het brein ontdekt in een fresco in de Sixtijnse kapel.
Michelangelo verborg anatomische schetsen in de gewaden en gezichten van de figuren van de Sixtijnse kapel. Dat zeggen twee Amerikaanse neurologen die menen dat de kunstenaar hiermee de kerkelijke minachting voor de wetenschap aan de kaak wou stellen.
Ian Suk en Rafael Tamargo van de Johns Hopkins University School of Medicine in Baltimore hebben een geheime anatomische afbeelding van het brein ontdekt in de voorstelling van Gods nek en kin in het paneel “Scheiding van Licht en Duisternis”, een van de negen panelen op het plafond van de Sixtijnse kapel in het Vaticaan.
De op een uiterst slimme manier verdoken en anatomisch geheel correcte schets, die 500 jaar lang onopgemerkt is gebleven, is mogelijk een gecodeerde verwijzing naar de strijd tussen de wetenschap en de kerk.
De Renaissancemeester, die de fresco’s in de Sixtijnse kapel tussen 1508 en 1512 creëerde, had als succesvol anatomist een goede kennis van hoe het brein eruit zag en had al verschillende lichamen ontleed.
Vreemde bobbel
Historici hebben lang aangenomen dat de vreemde, bobbelige afbeelding van de nek van God een schildkliervergroting moest voorstellen. Maar Suk en Tamargo menen dat de schildering opvallende gelijkenissen vertoont met de kloven en plooiingen van het menselijke brein. “We veronderstellen dat Michelangelo, een diepgelovig man maar ook succesvol anatomist, zijn werk een diepere betekenis wilde meegeven alsook zijn anatomische verwezenlijkingen wou documenteren”, schrijven ze in het wetenschappelijke tijdschrift ‘Neurosurgery’.
Door het beeld van God te laten samenvloeien met het menselijke brein, zocht Michelangelo wellicht een verdoken manier om zijn anatomische kennis tentoon te spreiden in een tijd waarin de katholieke kerk de dissectie van lijken verwierp.
Een andere verklaring is dat Michelangelo alludeerde op de wijsheid van God. Of nog een andere – meer gevaarlijke – mogelijkheid is dat hij verwees naar de intelligentie van de mens. Michelangelo was er namelijk meer en meer van overtuigd dat gewone christenen over voldoende verstand en intelligentie beschikten om rechtsreeks met God te communiceren in plaats van indirect tot hem te bidden in de kerk. Dit kon door de kerk als ketterij beschouwd worden, ook omdat het fresco direct boven het altaar van de kapel is gesitueerd.
De relatie van Michelangelo met het Vaticaan werd tijdens zijn carrière steeds problematischer. Hij raakte in onmin met paus Julius II rond de betaling voor zijn werk in de Sixtijnse Kapel en begon te walgen van de extravagantie en de ijdelheid van de Kerk.
Nog mee anatomielessen?
De wetenschappers denken eveneens dat een vreemde verticale plooi in het karmozijnkleurig gewaad van God een afbeelding van het ruggenmerg voorstelt en de mysterieuze Y-vormige plooi rond het middel mogelijk een oogzenuw is. 20 jaar eerder, in 1487, had Leonardo da Vinci immers een gedetailleerde studie van oogzenuwen gemaakt die Michelangelo wellicht heeft gezien toen beide kunstenaars op hetzelfde moment in Firenze werkten.
De nieuwe thesis is een mogelijke verklaring voor iets wat critici zich al jaren afvragen, namelijk de vreemde belichting van het paneel. Het grootste deel van het fresco is namelijk belicht vanuit de linkerbenedenhoek, maar de nek is dat niet, wat voor verschillende schaduwen zorgt. Volgens Suk en Tamargo is dit geen fout van de kunstenaar, maar juist een manier om de anatomische componenten in het werk beter tot hun recht te laten komen.
Het is niet de eerste keer dat medische experts verdoken anatomische tekeningen in het werk van Michelangelo ontdekken. In 1990 stelde een Amerikaanse dokter in de Journal of the American Medical Association dat er een geheime dwarsdoorsnede van het brein verdoken zat in het paneel “De Schepping van Adam”.