Na 41 jaar verdeeldheid heeft Cyprus serieuze plannen om weer één land te worden. Beide partijen, de Griekse en de Turkse Cyprioten, kunnen er alleen maar wel bij varen, zegt auteur Makarios Drousiotis. ‘Haast alle landen rond de Middellandse Zee hebben problemen met hun buren. Cyprus kan daarom een sleutelrol spelen.’
Ze hebben het al verschillende malen geprobeerd en telkens mislukt het. De Griekse en de Turkse Cyprioten slagen er maar niet in een oplossing uit te dokteren om hun verscheurde mediterrane eiland weer aan elkaar te lijmen. Daar lijkt nu een kentering in te komen: voor het eerst zouden beide bevolkingsgroepen positief staan tegenover een hereniging.
Twee weken geleden zaten de Cypriotische president Nicos Anastasiades en zijn Turks-Cypriotische tegenhanger, Mustafa Akinci, opnieuw om de tafel om hun plannen in die zin verder uit te werken. Cyprus zou een federatie worden. En mocht alles goed verlopen, dan volgt in de lente van 2016 een referendum. Als de uitkomst positief is – en volgens verschillende peilingen zal het een ruime ‘ja’ worden – dan zou Cyprus eind volgende zomer al herenigd kunnen zijn. De Groene Lijn, de bufferzone die dwars over het eiland en door de hoofdstad Nicosia loopt, is dan voltooid verleden tijd. Sinds 1974 wordt de scheidingslijn door militairen van de Verenigde Naties bewaakt, waarmee het de langstlopende missie van de VN is geworden.
De Grieken en Turken leven al eeuwen samen op het eiland en liggen geregeld met elkaar overhoop. Halverwege de vorige eeuw sloeg de vlam opnieuw in de pan. De Cyprioten wilden af van de Britse kolonisator, maar wie moest het eiland dan besturen? De Griekse Cyprioten, die veel talrijker zijn dan hun Turkse eilandgenoten, wilden aansluiting bij Griekenland. De Turken zagen dat niet zitten. De spanningen liepen zo hoog op dat de Cyprioten elkaars kerken en moskeeën in brand begonnen te steken.
In 1960 werd het eiland dan toch onafhankelijk, volgens afspraken tussen de Britten, de Grieken en de Turken. Maar die deal bleek niet bepaald een succes. De Griekse Cyprioten vonden dat de Turkse minderheid veel te veel rechten kreeg en het geweld barstte opnieuw los. In 1974 probeerden de Griekse Cyprioten met hulp van de militairen uit Athene een staatsgreep te plegen. Waarop het Turkse leger in de aanval ging en het noordelijke deel van het eiland bezette. De Griekse Cyprioten die er woonden, sloegen op de vlucht naar het zuiden, de Turkse Cyprioten in het zuiden gingen vice versa. Sindsdien is Cyprus opgesplitst: het zuiden is internationaal erkend als de Republiek Cyprus, terwijl de Turken het noorden hebben uitgeroepen tot de Turkse Republiek Noord-Cyprus, die nauwelijks enige internationale erkenning kreeg.
Na een referendum in 2004, waarin de Cyprioten werd gevraagd of ze als één land wilden toetreden tot de Europese Unie, werd alleen het Griekse deel (dat in tegenstelling tot het Turkse deel niets van een hereniging wilde weten) lid van de EU. De koude oorlog tussen de twee bevolkingsgroepen hield aan: nog steeds is er een grote Turkse militaire aanwezigheid in het noordelijke deel. Nu zou daar dus eindelijk verandering in kunnen komen.
Enorme gasvelden
‘Het is nu of nooit’, zegt de Griekse Cyprioot Makarios Drousiotis, auteur van maar liefst tien boeken over de Cypriotische kwestie. Hij woont momenteel in Brussel en is net terug van een bezoek aan Nicos Anastasiades, de Grieks-Cypriotische leider voor wie hij tot vorig jaar adviseur was. De schrijver koos vroeger de kant van de Griekse Cyprioten, maar nu steunt hij de eenwording.
Waarom moeten we de onderhandelingen dit keer serieus nemen?
MAKARIOS DROUSIOTIS: Beide leiders gaan ervoor, en de belangrijkste reden is geld. De hereniging biedt aantrekkelijke financiële vooruitzichten voor beide partijen. Het is bekend dat er veel gasvoorraden zitten in de Middellandse Zee. Toen Israël in 2010 een enorme hoeveelheid gas voor de kust ontdekte, begonnen ook de buurlanden hun kustwateren te onderzoeken. Zo zou er ook gas zitten voor onze zuidkust, hoewel het nog niet zeker is of dat bruikbaar is. Onlangs werd een gigantische gasvoorraad gevonden voor de kust van Egypte, niet ver van de exclusieve economische zone (tot 370,4 km buiten de kust, nvdr) van Cyprus. Het veld zou zo’n 850 miljard kubieke meter bevatten (ongeveer gelijk aan 5,5 miljard vaten olie, nvdr), de grootste voorraad tot nu toe in de Middellandse Zee. Proefboringen wijzen uit dat er nog veel meer gas in de Middellandse Zee aanwezig is, waarschijnlijk ook voor de kust van Syrië en Libanon.
Wat heeft dat met Cyprus te maken?
DROUSIOTIS: Heel wat. Kijk naar de landen rond de Middellandse Zee. Haast elk land heeft problemen met zijn buren. Syrië botst met Turkije, Libanon en Israël. Tussen Libanon en Israël botert het ook niet. Hetzelfde geldt voor Israël en Egypte. Stel nu dat Cyprus straks herenigd is, dat het een Europese federale staat wordt en de relatie met Turkije gestabiliseerd is. Dan is Cyprus ideaal als centrale plek voor bemiddeling en commerciële handel tussen de landen rond de Middellandse Zee. Het heeft goede relaties met alle Arabische landen, ook met Israël. Cyprus kan daarom een sleutelrol spelen. En het gas van Israël kan via de exclusieve economische zone van Cyprus naar Turkije worden vervoerd, of verder naar andere landen. Ook niet te onderschatten: de winning van die gasvoorraden zal het Midden-Oosten meer politieke zekerheid en stabiliteit brengen.
Spooksteden
Maar eerst dus de eenwording. Een van de moeilijkste kwesties is het grondbezit. Beide kanten hebben land waar nu anderen op wonen. Drousiotis: ‘Dat is inderdaad moeilijk. Ook omdat er een grote groep Turkse immigranten op het noordelijke deel is komen wonen. Je kunt die moeilijk na zovele jaren terugsturen naar Turkije. De oplossing zal gezocht moeten worden in geven en nemen: eventueel via huizenruil, maar ook door het betalen van compensaties en door de terugkeer van Griekse Cyprioten naar het noorden. Het zal een lastige klus worden, maar ik heb er vertrouwen in. Aan de bevolking ligt het alvast niet, de mensen hebben een goede verhouding met elkaar. Dus is het aan de machthebbers. Ik ken ze allebei persoonlijk, ik ben ervan overtuigd dat ze het kunnen klaren. Los van de gasvoorraad, levert het alleen maar financiële voordelen op. Neem het toerisme. Cyprus is heel aantrekkelijk voor toeristen, maar in het noorden gebeurt er weinig. We hebben spooksteden aan de kust, hele appartementsgebouwen staan te verkrotten. Als de problemen straks van de baan zijn, hebben we zo veel meer te bieden.’
Hoe staat Turkije ertegenover?
DROUSIOTIS: Op dit moment positief. Cyprus is eigenlijk geen issue meer voor de Turken. Ze beseffen dat het noordelijke deel nooit officieel erkend zal worden. Turkije heeft heel veel geld gepompt in het noorden van het land om de Turkse Cyprioten bij te staan. Daar krijgt het niets voor terug. Dat wil niet zeggen dat de Turken hun troepen zomaar van het eiland zullen halen. Niet voor er duidelijkheid is over de gelijkheid van de Turkse Cyprioten ten opzichte van de Griekse bevolking op het eiland.
Daarnaast is er de kwestie van het gas. Er is sprake van een eventuele overeenkomst tussen Israël en Turkije over de verkoop van gas uit Israël. Turkije heeft grote nood aan goedkope energiebronnen en gas uit Israël kost een stuk minder dan wanneer het helemaal uit Siberië moet komen. Vandaar dat ze er open voor staan. Zoals ik eerder zei; praktisch gezien betekent dit dat het gas met schepen via de exclusieve economische zone van Cyprus naar Turkije moet worden vervoerd. Turkije heeft dus belang bij een goede relatie met Cyprus. Het land ziet in dat het meer te winnen heeft bij een verenigd Cyprus dat volledig tot de EU behoort, dan bij de huidige situatie.
DOOR JOANIE DE RIJKE
Makarios Drousiotis: ‘Cyprus is geen issue meer voor de Turken. Ze beseffen dat het noordelijke deel nooit officieel erkend zal worden.’
