‘Ernstige politieke stromingen worden nog altijd niet uitgesloten.’ Vlaams parlementsvoorzitter Norbert De Batselier (SP.A) verdedigt de kieshervorming van paars, maar spreekt streng over het rondje poker dat eraan voorafging. ‘Verkiezingen zijn geen spelletje.’
Het is nu definitief. De regionale verkiezingen van 13 juni worden in Vlaanderen georganiseerd in provinciale kieskringen en met een kiesdrempel van 5 procent. Voor de invoering van die kieskringen keurden VLD en SP.A vorige week in het Vlaams parlement een decreetvoorstel van N-VA’er Kris Van Dijck goed. Het Vlaams Blok leverde de noodzakelijke tweederde meerderheid nadat Groen! zich onthield en CD&V tegen stemde. Bijna gelijktijdig werd in de kamercommissie voor Binnenlandse Zaken het licht op groen gezet voor een kiesdrempel van 5 procent.
Die parallelle beslissingen waren de uitkomst van maandenlang getouwtrek over compenserende afspraken over de partijfinanciering van Groen!, N-VA en het Vlaams Blok. Ondanks formele ontkenningen weet de N-VA, met voorzitter Geert Bourgeois als enig federaal parlementslid, zich intussen verzekerd van een jaarlijkse dotatie van 700.000 euro. Van een PS-voorstel om niet-democratische partijen – lees: het Vlaams Blok – financieel droog te leggen, worden de scherpe kanten nog afgevijld.
Van al die manoeuvres, die op Vlaams niveau vooral de weerbarstige groenen op andere gedachten moesten brengen, kreeg Vlaams parlementsvoorzitter Norbert De Batselier (SP.A) het danig op de heupen. ‘Onze vertegenwoordigers begeleiden prille democratieën. Na deze vertoning hebben weinigen nog het recht om wie dan ook de les te spellen’, sneerde hij toen de VLD bij monde van Vlaams minister-president Bart Somers aandrong om in het Vlaams parlement de beslissing van de Kamer over de kiesdrempel af te wachten. De Batselier: ‘Verkiezingen zijn essentieel in een democratie en geen spelletje. De vraag van Somers was ongepast. Het ei moest maar eens gelegd worden. Alle argumenten voor en tegen waren gewisseld. Er was geen nieuw element meer. Dat kwam er pas vlak voor de stemming toen Filip Dewinter (Vlaams Blok) zei dat zijn fractie de provinciale kieskringen zou goedkeuren.’
Het paarse pokerspel om Groen! onder druk te zetten draaide erop uit dat Dewinter kon roepen dat het Vlaams Blok heeft vermeden dat het federale parlement zou beslissen over de Vlaamse kieskringen.
NORBERT DE BATSELIER: Dat is nonsens. Somers in de VLD en ik in de SP.A hadden vooraf bekomen dat er geen federale omweg meer gevolgd zou worden om provinciale kieskringen in te voeren als het Vlaams parlement ze zou verwerpen.
Bij Dewinter speelde iets anders mee. Hij is lang vaag gebleven over de houding van zijn fractie omdat het Vlaams Blok verdeeld was. Dewinter is voor provinciale kieskringen, anderen in zijn partij wilden de arrondissementele kieskringen behouden. Daarom zijn partijvoorzitter Frank Vanhecke en Gerolf Annemans trouwens komen mee discussiëren in de Vlaams Blok-fractie. Uiteindelijk hebben ze eieren voor hun geld gekozen. Ze zouden ja stemmen indien Groen! zich onthield. En als Groen! toch ja zou stemmen, zou het Vlaams Blok zich onthouden om de propere oppositiepartij uit te hangen. Ook Dewinter heeft gepokerd.
CD&V was tegen provinciale kieskringen en Groen! zou zich onthouden. VLD en SP.A wisten dus dat ze afhankelijk waren van het Vlaams Blok.
DE BATSELIER: Er is altijd op gerekend dat de groenen zouden abdiceren, zoals ze dat in 2002 voor de nieuwe regels van de federale verkiezingen hebben gedaan. Maar omdat Groen! zich onthield, kreeg het Vlaams Blok de sleutel in handen. Dat zou niet gebeurd zijn als Groen! consequent zijn woordvoerder in dit dossier, Jos Geysels, had gevolgd. Zijn tussenkomst was volgens mij een inhoudelijke afwijzing van het N-VA-voorstel. In plaats van zich te onthouden, had Groen! dus eigenlijk nee moeten stemmen. In dat geval had ook een ja-stem van het Vlaams Blok geen tweederde meerderheid opgeleverd.
Het cordon sanitaire is niet doorbroken. VLD en SP.A hebben nooit gevraagd aan het Vlaams Blok om mee te doen. We zijn ook niet ingegaan op de voorwaarden van die partij, zoals het goedkeuren van een resolutie om alle bevoegdheden over de kieswetgeving aan het Vlaams parlement over te dragen. We zijn ook voor die overdracht, maar we wilden elke verdenking van zakendoen met het Vlaams Blok vermijden.
In april 2002 sprak paars-groen bij het akkoord over de nieuwe federale kieswetgeving af om artikel 118 van de grondwet te herzien. Daardoor had het Vlaams parlement nu met een gewone meerderheid over kieskringen en kiesdrempels kunnen beslissen. Dan was heel deze vertoning niet nodig geweest.
DE BATSELIER: Daar heeft Geysels een punt. Maar de afspraak van 2002 is niet gehonoreerd omdat Paars alle communautaire dossiers pas na de regionale verkiezingen van juni wil behandelen. VLD en SP.A hebben met hun Franstalige zusterpartijen geen overeenstemming bereikt om voor de kieswetgeving een uitzondering te maken.
Pas na de stemming in het Vlaams parlement liet uw partijvoorzitter Steve Stevaert verstaan dat de SP.A geen kiesdrempel van 5 procent zou aanvaarden als de provinciale kieskringen niet goedgekeurd waren. Is dat niet cynisch?
DE BATSELIER: Helemaal niet. Ik heb die zienswijze met het akkoord van Stevaert op voorhand aan Groen!-voorzitter Vera Dua en aan Geysels meegedeeld.
De enige conclusie is dan dat Groen! de SP.A niet vertrouwde.
DE BATSELIER: Groen! heeft gesproken met mensen van de SP.A en de VLD. Blijkbaar geloofden ze niemand meer.
Voor Geysels ging het ook over politiek fatsoen. ‘De democratische fracties zullen de verkiezingen met de steun van extreem-rechts zodanig organiseren dat kleine democratische partijen uitgesloten dreigen te worden’, zei hij. Hij schat dat 10 tot 12 zetels naar de grote partijen zullen gaan en daar vaart ook het Vlaams Blok wel bij.
DE BATSELIER: Volgens mij klopt die inschatting niet. Als niet de kiezers maar de kiesregels over het lot van kleinere partijen zouden beslissen, dan had Groen! tegen een dergelijke ondemocratische regeling moeten stemmen.
U kon van de parlementsleden van Groen! moeilijk verwachten dat ze de strop om de eigen hals zouden leggen door de provinciale kieskringen tegen te houden terwijl er wel een kiesdrempel van 5 procent zou komen.
DE BATSELIER: Bij de SP.A – en ik denk ook bij de VLD – wilde niemand een kiesdrempel van 5 procent voor arrondissementele kieskringen. Dat zou pas een uiting van arrogant machtsmisbruik door de meerderheid zijn.
N-VA en Groen! schermden er ook mee dat het effect van een kiesdrempel van 5 procent proportioneel anders is voor 88 Nederlandstalige kamerleden dan voor 124 Vlaamse parlementsleden.
DE BATSELIER: De Raad van State heeft over die kiesdrempel geen opmerkingen gemaakt. Voor provinciale kieskringen is hij verdedigbaar omdat hij politieke cowboys afremt. In arrondissementele kieskringen zou hij kleinere partijen wegmaaien. Een kiesdrempel mag ernstige politieke stromingen niet uitsluiten.
Persoonlijk ben ik voor één grote Vlaamse kieskring waar de tenoren opkomen, terwijl lokale mensen in de arrondissementen verkozen kunnen worden. Voor mij zijn provinciale kieskringen de tweede beste optie. Daarbij is er nog een reden om de federale en Vlaamse kiesregels te stroomlijnen. In feite zijn er geen federale verkiezingen in dit land. We hebben geen federale kieskring en geen federale partijen. In Vlaanderen kiezen we wel volksvertegenwoordigers in het federale en het Vlaamse parlement. Dat gebeurt best op dezelfde manier.
De Raad van State vindt het ongepast om op minder dan een jaar voor verkiezingen de regels te wijzigen. Nu gebeurt dit zelfs op minder dan vijf maanden voor de regionale en Europese verkiezingen van juni.
DE BATSELIER: Dat was een extra motief om de beslissing in het Vlaams parlement niet meer uit te stellen. Als parlementsvoorzitter wilde ik al voor de jaarwisseling klaar zijn.
Door zo laat te beslissen, wordt de kritiek van onder meer de CD&V over ‘electorale zelfbediening’ alleen maar versterkt.
DE BATSELIER: Er is geen sprake van zelfbediening. De geloofwaardigheid van de CD&V-kritiek wordt ook zwaar op de proef gesteld. Terwijl ze ons verwijten dat we heulen met het Vlaams Blok, stapt CD&V’er Johan Weyts met die partij in een comité dat campagne voert tegen het migrantenstemrecht.
Sluiten de nieuwe kiesregels Spirit niet definitief op in het kartel met de SP.A?
DE BATSELIER: Nee. In provinciale kieskringen is een drempel van 5 procent echt niet zo hoog voor de eventuele ambities van Spirit of van andere kleinere partijen en nieuwe politieke initiatieven. Dat zeggen ze trouwens ook bij Groen!
Groen!-voorzitter Vera Dua zegt dat ze, los van een drempel, minstens 5 procent wil halen om politiek relevant te zijn.
DE BATSELIER: Ik heb ook niet gezegd dat het gemakkelijk is om de drempel van 5 procent te overschrijden. Maar de vraag is inderdaad of het goed is dat een partij in het parlement komt als ze maar enkele procenten haalt.
Laat de afwikkeling van dit dossier binnen de paars-groene meerderheid op Vlaams niveau geen sporen na op enkele maanden voor verkiezingen?
DE BATSELIER: In een dergelijke periode worden de verhoudingen tussen partijen altijd ruwer. Maar uiteindelijk zal er ook na de verkiezingen van 13 juni een nieuwe meerderheid gevormd moeten worden. Er zijn geen vijftig coalitieformules. Alle partijen moeten dus goed weten wat ze willen.
Patrick Martens
‘Er zijn geen federale verkiezingen in dit land.’
