Waarom orka’s mensen doden

Een nieuwe documentaire zet vraagtekens bij de manier waarop orka’s worden behandeld in gevangenschap.

In de documentaire Blackfish vraagt regisseur Gabriela Cowperthwaite zich af of orka’s geschikt zijn voor een leven in gevangenschap. De nieuwe film laat de keerzijde van de medaille zien in attractieparken als SeaWorld.

In 1991 verdronk orkatrainster Kelly Byrne in het Canadese attractiepark Sealand of the Pacific. De 20-jarige Byrne gleed uit tijdens een voorstelling en kwam terecht in het waterbassin van de orka’s. Toen een van haar collega’s haar uit het bassin trachtte te hijsen, werd Byrne door een orka gegrepen en onder water getrokken. Toeschouwers hoorden de vrouw om hulp schreeuwen, terwijl de dieren haar in het aquarium heen en weer kaatsten.

Er bevonden zich op dat ogenblik drie zwaardwalvissen in het water. Tilikum, de enige mannetjesorka in het bassin, werd later doorverkocht aan het attractiepark SeaWorld in Florida. Daar zou hij in 2010 zijn 40-jarige trainster Dawn Brancheau doodbijten. Volgens ooggetuigen sprong de orka tijdens dat incident uit het bassin omhoog en sleurde hij Brancheau bij haar middel het water in.

Wellicht maakte Tilikum nog een derde dodelijke slachtoffer. In 1999 werd het lichaam van een naakte man aangetroffen in het orkabassin van SeaWorld. Volgens de autoriteiten was het slachtoffer vermoedelijk na sluitingstijd in het aquarium gekropen om met de dieren te zwemmen. Ook hij werd doodgebeten door een orka.

Sociaal dier

In een gesprek met de nieuwszender CNN beweert de Canadese ex-trainer Colin Baird dat Tilikum een intelligent en sociaal dier is en dat hij doorgaans een plezier was om mee samen te werken. Maar volgens Baird kon de zwaardwalvis soms ook een zeer onheilspellende blik in de ogen hebben; op zulke dagen durfde hij niet met Tilikum in het aquarium te zwemmen.

De trainer vertelt ook dat de orka in het Canadese attractiepark vaak werd aangevallen door twee dominante wijfjesorka’s. Zijn huid vertoonde toen regelmatig schrammen en littekens van de scherpe tanden van de wijfjesdieren. Tilikum kwam zo almaar meer in een geïsoleerde positie terecht.

Regisseur Gabriela Cowperthwaite raakte geboeid door het verhaal van Tilikum. Orka’s vallen in het wild immers nooit mensen aan. Toen Byrne omkwam in 1991, was dat voor zover bekend de eerste keer dat een zwaardwalvis een mens doodde. Cowperthwaite stelde zich ook de vraag waarom een intelligent dier als een orka net zijn trainer zou aanvallen, de persoon die hem te eten geeft en die hem verzorgt.

Blackfish

Met de documentaire Blackfish klaagt Cowperthwaite de wantoestanden aan die zich achter de schermen afspelen in dolfinariums. Ze vraagt zich af of dieren die gewend zijn om te leven in weidse oceanen, geschikt zijn voor een leven in gevangenschap. Trainers beschuldigen SeaWorld er in de reportage van dat ze een te eenzijdig positief beeld ophangen voor de buitenwereld en de minder fraaie kanten van hun park in de doofpot trachten te stoppen.

In de film is onder meer een getuigenis te horen van twee toeschouwers van de eerste aanval van Tilikum. Er worden beelden getoond van bloedende orka’s en van trainers die worden lastiggevallen door de dieren. Cowperthwaite contrasteert dat beeldmateriaal met de bevindingen van onderzoekers, die de dieren omschrijven als erg zorgzame en sociale wezens.

In de documentaire komt ook voormalig walvisjager John Crowe aan het woord. Hij vertelt hoe hij op een dag orkakalveren aan het vangen was in Puget Sound. Toen hij de ouders uit hun netten vrijliet en ze die weigerden te verlaten zonder hun jongen, realiseerde Crowe zich dat hij bezig was een kind te ontvoeren. Aan de hand van zulke voorbeelden ontkracht Cowperthwaite de stelling van SeaWorld dat de mens er baat bij heeft om zwaardwalvissen in gevangenschap te houden. (YD)