We moeten nú actie ondernemen tegen plasticvervuiling of we zitten straks met een ‘gigantisch, onbeheersbaar probleem’, zegt professor Jana Asselman, ‘met heel schadelijke gevolgen voor mens en planeet.’
In Zwitserland is een tiendaagse VN-top van start gegaan om te komen tot een wereldwijd akkoord tegen plasticvervuiling. Het is de top van de laatste kans, nadat alle voorgaande toppen de voorbije 3 jaar zijn mislukt.
‘Plastic is aanwezig in de natuur, in onze oceanen en zelfs in ons lichaam. Als we zo doorgaan, zal de wereld verdrinken in plasticvervuiling, met enorme gevolgen voor onze planetaire, economische en menselijke gezondheid’, zei directeur Inger Andersen van Unep, de milieuorganisatie van de Verenigde Naties, bij de start van de top.
Als landen geen actie ondernemen, kan de jaarlijkse hoeveelheid nieuw plastic de komende decennia verdriedubbelen, zeggen experts, tot een duizelingwekkende miljard ton in 2060. Naar schatting 8 miljard ton plasticafval slingert nu al rond op de planeet. Toch staan heel wat van de 184 deelnemende landen in Genève, met name de olieproducerende landen en de VS, op de rem. ‘Het wordt echt erop op eronder’, zegt professor Jana Asselman (UGent), biotechnologe van opleiding, die meeschreef aan de eerste studie over de verspreiding van microplastics in Vlaanderen.
De inzet van deze plastic-top is hoog?
Jana Asselman: Zeker. We moeten nú maatregelen nemen of we zitten morgen met een gigantisch, onbeheersbaar probleem, en heel schadelijke gevolgen voor de gezondheid van mens en planeet. Al het plasticafval dat vandaag al in ons leefmilieu zit, raakt daar sowieso niet meer weg. Plastic degradeert niet. We eten, drinken en ademen plastic. Microplastics, hele kleine deeltjes plastic, zitten overal rondom ons. Ze zijn teruggevonden in mosselen en vissenmagen en op de meest afgelegen plekken van de planeet, en steeds meer ook diep in ons eigen lichaam.
‘Plasticcrisis schaadt gezondheid in elke fase van het leven’
Zo’n internationaal plasticverdrag zou in het beste scenario moeten resulteren in een plafond op de productie van nieuw plastic?
Asselman: Dat klopt. 80 procent van de plastics die vandaag worden geproduceerd, dienen voor zogenaamde commodity plastics, voor bijvoorbeeld voedingsverpakkingen, maar ook verpakkingen van wasverzachters, shampoos en dat soort dingen. Heel wat mensen beweren dat plastic essentieel is, omdat we plastic nodig hebben in laptops, gsm’s, de bouw of in steriel medisch materiaal. Dat is waar, maar die plastics vertegenwoordigen maar 20 procent van de totale productie.
Daar zit niet het grote probleem?
Asselman: Nee, het grote probleem zit bij die overige 80 procent van de plastics, die we slechts eenmalig of zeer beperkt gebruiken. Het zijn ook die plastics die in het milieu terechtkomen en die de grootste gezondheidsschade veroorzaken, omdat we er onder meer via voedselverpakkingen dagelijks mee in aanraking komen. Als we die plasticproductie en consumptie zouden kunnen reduceren tot een meer duurzaam niveau, zou dat een grote stap in de goede richting zijn.
Maar waarnemers vrezen voor deze top, vanwege de druk van de machtige plasticindustrie, gesteund door de olieproducerende landen – de olie-industrie is een belangrijke leverancier van plastic – en de Amerikaanse president Donald Trump.
Asselman: Het resultaat wordt sowieso niet iets waarvan je een gat in de lucht springt. Maar hopelijk komt er toch een bindend kader en de nodige bewustwording om daarop verder te werken. China stelt zich naar verluidt tamelijk constructief op, dus dat biedt hoop. Anderzijds, als deze top mislukt, kan Europa ook zelf actie ondernemen. Europa is een belangrijke afzetmarkt voor de olieproducerende landen, en kan, met zijn expertise op het gebied van plasticrecyclage, besluiten om de invoer van nieuwe, zogenaamde virgin plastics, heel zwaar te belasten.
‘China stelt zich naar verluidt tamelijk constructief op, dus dat biedt hoop. Anderzijds, als deze top mislukt, kan Europa ook zelf actie ondernemen.’
Kunt u de omvang schetsen van het gevaar van plastic voor mens en milieu?
Asselman: Dat is heel moeilijk te kwantificeren, zeker als het gaat over de impact op de menselijke gezondheid. Je krijgt als mens namelijk nooit alleen maar plastic binnen, het komt altijd met andere zaken tegelijk. Maar we weten wel zeker dat de grote toename van chronische, niet-overdraagbare aandoeningen zoals obesitas, vruchtbaarheidsproblemen, hart- en vaatziekten en kankers, sterk gelinkt is met de productie en consumptie van plastic. We vermoeden dat die microplastics rondom ons en in ons lijf, samen met alle chemische stoffen die op die plastics zitten of eraan worden toegevoegd, bijdragen aan het ontstaan van die ziektes. In welke mate er een direct oorzakelijk verband is, is veel moeilijker te achterhalen, omdat je als mens ook aan veel andere schadelijke stoffen wordt blootgesteld, denk aan fijnstof, PFAS en dergelijke meer. Iets vergelijkbaars zien we in het milieu. Plastics dragen enorm bij aan het uitsterven van bepaalde diersoorten en de daling van biodiversiteit. Maar ongetwijfeld in interactie met andere stoffen en fenomenen zoals de opwarming van de aarde.
‘We weten zeker dat de grote toename van chronische aandoeningen zoals obesitas, hart- en vaatziekten en kankers sterk gelinkt is met de productie en consumptie van plastic.’
Hoe schadelijk zijn microplastics voor onze gezondheid? ‘Mensen beseffen niet waar plastic allemaal in zit’
Nog geen tien procent van al het plastic wordt gerecycleerd. De rest wordt dan verbrand, gaat naar een stortplaats of wordt gedumpt in het milieu?
Asselman: Precies, en er zijn ook nog veel moeilijkheden met recyclage. We maken vooruitgang, maar we zijn er nog niet. Niet alles wordt voldoende en correct ingezameld, waardoor een recyclagefabriek heel moeilijk bepaalde plastics nog kan herkennen, en sommige reststromen alsnog verbrand worden. Denk ook aan die nieuwe composteerbare bio-plastics waaruit sommige flesjes van softs zijn gemaakt, die evenwel alleen afbreekbaar zijn in industriële compostering. Die worden echter niet apart ingezameld en vliegen dus ook mee op de algemene plastic-afvalhoop. Recyclage is met andere woorden heel complex en gaat het plasticprobleem echt niet oplossen.
Kun je als individu een steentje bijdragen tot de oplossing?
Asselman: Zeker. Onze volle PMD-zakken getuigen van een heel grote plastic-consumptie, die niet altijd nodig is. Voor de verpakking van charcuterie is plastic nog wel nodig, om te voorkomen dat die gaat bederven. Maar voor andere dingen totaal niet. Wat is de zin van dubbel verpakte koekjes? Van versneden fruit in plastic? Van een extra laag plastic rondom twee in plastic verpakte pakken pasta? Hebben we echt plastic rietjes nodig? Misschien is het beter om gewoon van een glas te drinken, want papieren rietjes zouden dan weer gecoat zijn met een PFAS-laagje.
Maar plasticvrij shoppen in reguliere supermarkt is niet makkelijk, toch?
Asselman: Allerminst. Probeer soms zelfs maar eens twee kratten melk te vinden met niet nog een laag plastic eromheen. Toch kunnen consumenten een verschil maken. Koop in plaats van voorverpakte en gesneden paprika, gewoon een losse paprika. Wij hebben in Vlaanderen ook prima drinkwater, als alternatief voor plastic flessenwater. Als je het smaakje niet zo lekker vindt, investeer dan in een filter. Neem ook je eigen herbruikbare boodschappentas mee naar de winkel en let een beetje op welke kleding je koopt. Veel spotgoedkope, ultrafast fashion uit China is gemaakt van polyester, dus plastic, en zit vol chemicaliën. Iedereen moet dat natuurlijk zelf uitmaken, maar je kunt best minder plastic consumeren zonder aan levenskwaliteit in te boeten, wel integendeel.