15 procent minder kans op een beroerte: hoe uw tuin uw gezondheid boost

Een groene tuin bevordert niet alleen de biodiversiteit en de strijd tegen droogte, maar ook het fysieke en mentale welzijn van de mens. Van opwekkende aroma’s tot antibiotica in de bodem: een goede gezondheid ligt letterlijk aan uw voeten.

Vergeet Chanel N° 5, laat u liever bestuiven door het aardse oerparfum ‘geosmine’. De subtiele geurenmelange die door micro-organismen in uw tuin wordt losgelaten, vindt in een mum van tijd de weg naar de menselijke neus.

Geosmine wordt geproduceerd door grondbacteriën zoals streptomyces. Contact met grond die streptomyces bevat, zorgt voor een verhoogde serotonineproductie in de hersenen. Deze neurotransmitter beïnvloedt uw humeur, focus en bewustzijn. Al na slechts vijf minuten blootstelling stijgt het serotonineniveau in het bloed en dalen de ontstekingsmarkers die in verband worden gebracht met depressie.

‘Mensen vinden geosmine doorgaans erg aangenaam omdat het een uniek gevoel van verbinding en geluk creëert’, zegt stressexpert Luc Swinnen. ‘Het kalmerende, meditatieve en inspirerende effect kent men al langer in Japan, waar bosbaden een deel van de cultuur is. Het is ook de reden waarom tuinarbeid al eeuwen ingezet wordt als remedie voor psychische kwalen. Het parasympathische zenuwstelsel, de interne rempedaal van ons lichaam, wordt erdoor gestimuleerd en brengt ons tot rust.’

Volgens Swinnen refereren de zintuiglijke en lichamelijke ervaringen in de natuur aan de biofilie-hypothese, de intrinsieke band die wij als mens met onze omgeving hebben. ‘Het is een herinnering aan ons oerverleden toen de mens in kleine groepjes in de natuur leefde. Dat soort gedrag zit vandaag nog steeds in onze genen. Niet onlogisch. Onze mitochondriën, de energiecentrales van de cellen, stammen af van primitieve bacteriën die miljarden jaren geleden een relatie aangingen met andere voorouderlijke cellen.’

Minder ziek dankzij de groene tuin

Dat een tuin hebben een positief effect heeft op de mentale gezondheid is geen verrassing, dat hij ook tot minder fysieke aandoeningen leidt wel. Een observationeel onderzoek van de Nederlandse Wageningen Universiteit suggereert dat mensen met een tuin, ongeacht de grootte en hoeveelheid groen, minder fysieke gezondheidsklachten rapporteren dan mensen zonder tuin. Zo hebben tuinbezitters 15 procent minder kans op een beroerte dan tuinlozen.

Is de tuin getooid met een weelderige plantengroei, dan zijn de gezondheidsvoordelen zelfs nog groter. Bij mensen met een tuin met meer dan 50 vierkante meter groen komen darminfecties, beroertes, hartziekten en ADHD minder vaak voor, net als luchtweginfecties, diabetes en kanker.

De verbanden in het Nederlandse onderzoek zijn doorgaans sterker voor vrouwen en 65-plussers. Tussen lage en hoge sociaal-economische groepen is er amper verschil. Alleen heeft de eerste groep veel minder vaak een tuin. ‘Wanneer er steeds meer appartementen worden gebouwd, hebben meer mensen straks geen privégroen bij huis. Dat kan nadelig uitpakken voor de volksgezondheid’, waarschuwen de onderzoekers.

Natuur als totaalpakket

‘Al in de jaren 1980 werd een directe associatie aangetoond tussen een groene ruimte en positieve gezondheidseffecten’, zegt bio-ingenieur en professor biodiversiteit en gezondheid Raf Aerts (KU Leuven & Sciensano). ‘Toen is gebleken dat ziekenhuispatiënten die tijdens het herstel van een galblaasoperatie uitzicht hadden op bomen sneller opkikkerden en minder pijnstillers nodig hadden dan mensen die niet op groen uitkeken. Die patiënten kregen ook minder negatieve evaluaties van de verpleging.’

Ondertussen zijn er steeds meer aanwijzingen dat natuurcontact positief werkt tegen astma, allergieën, hoge bloeddruk, slaapproblemen, depressie, pijnklachten, diabetes, hart- en vaatziekten en kanker. Natuurlijk voorkom je ziektes niet door wekelijks een eik te knuffelen, maar groene ruimtes hebben wel degelijk een impact op alle dimensies van onze gezondheid.

‘Gezondheid is meer dan alleen de afwezigheid van ziekte’, stelt Aerts. ‘Het is volgens de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) ook de aanwezigheid van mentaal, fysiek en sociaal welzijn. Dat zijn de drie pijlers van welzijn die we ook in het contact met de natuur terugvinden: naar groen kijken, helpt om de stress te verlagen die we voortdurend in een stedelijke omgeving ervaren. Groene ruimtes zetten aan tot fysieke activiteit met als extra voordeel dat stedelijke stressfactoren als luchtvervuiling en hitte veel minder aanwezig zijn op plaatsen waar veel groen is. Tot slot stimuleren natuurlijke omgevingen gezondheidsbevorderende sociale interacties.’

Onzichtbare biodiversiteit

‘Een hot topic in de milieuwetenschappen is de invloed van het microbiële leven uit de natuurlijke omgeving op ons immuunsysteem’, zegt microbiologe en professor bio-ingenieurswetenschappen Irina Spacova (UAntwerpen). ‘We beseffen steeds meer dat microbiële gemeenschappen in het milieu nuttig zijn voor onze gezondheid.

‘De hygiënehypothese suggereert dat blootstelling aan infecties in de kindertijd het immuunsysteem traint, waardoor onschuldige prikkels niet kunnen leiden tot overreacties en allergieën. Maar niet alle ziektes waarmee kinderen in contact komen zijn goed voor hun weerstand. Bovendien trainen goede bacteriën óók het immuunsysteem. Daarom spreken we steeds meer van de biodiversiteitshypothese die stelt dat niet per se infecties, maar wel contact met een diverse natuurlijke omgeving het menselijke microbioom verrijkt en het immuunsysteem in balans houdt. Zo heeft een Finse studie aangetoond dat het immuunsysteem beter in balans was bij kinderen die werden blootgesteld aan speelzand waaraan bacterierijke tuingrond, bladafval en mos werden toegevoegd dan kinderen die met gewoon zand speelden. Van lactobacillen, die veelvuldig aanwezig zijn in onze omgeving, in de bodem en op planten, weten we ondertussen dat ze cruciaal zijn voor de ontwikkeling van ons immuunsysteem. De mens consumeerde ze vroeger, en vandaag ook steeds meer, via gefermenteerd voedsel.’

Het microbioom van de grond heeft zelfs al geleid tot de ontdekking van nieuwe antibiotica en andere bioactieve stoffen. Zo produceert Bacillus subtilis verschillende soorten antibiotica voor menselijk en landbouwkundig gebruik. Streptomycine is een ander klassiek voorbeeld van een antibioticum dat wordt geproduceerd door bodemmicroben, met name de streptomyces-bacterie (dezelfde die geosmine produceert).

Van het veelvoorkomende bodemorganisme Clostridium sporogenes is aangetoond dat het bij een chemokuur kankercellen helpt doden. Mycobacterium vaccae heeft veelbelovende resultaten bij de behandeling van patiënten met melanoomkanker. Er is echter nog aanvullend onderzoek nodig om van die bacteriën een goedgekeurde en efficiënte therapie te maken.

‘In principe zouden we bepaalde bodembacteriën die een gunstig effect hebben op ons immuunsysteem in een pilletje, zalfje of neusspray kunnen steken, maar het onderzoek naar welke bacteriën de grootste effecten hebben en tegelijkertijd veilig zijn voor iedereen, is nog volop in ontwikkeling’, aldus Spacova.

Boost uw bodem

Zitten er veel pissebedden, spinnen, slakken en wormpjes in de grond, dan zou uw tuin weleens bezaaid kunnen zijn met een rijkelijk bodemleven met veel micro-organismen. Is de aarde stoffig en hard? Dan kunt u het microbioom van uw tuin altijd een boost geven door een verscheidenheid aan natuurlijke elementen, zoals een natuurlijke vijver, stapels stenen of hout, bloemweiden en heggen aan te leggen. Omdat sommige bacteriën liever samenleven met bijen, zijn bloemensoorten die bijen naar de tuin brengen een goede keuze.

Verharden, bemesten, pesticiden en overdadig maaien kunt u het best vermijden. Composteer voeding en tuinafval en voed uw bodem ermee. Zo creëert u een grote biodiversiteit van dieren en micro-organismen waardoor uw planten veerkrachtiger worden tegen infecties en ongedierte. Een omgeving in evenwicht is immers beter beschermd tegen de moeilijkheden van het leven.

‘Wat je kiest voor je tuin, maakt echt het verschil’, benadrukt Spacova. ‘We moeten mensen bewust maken van de voordelen van goede bacteriën. Microben worden nog te vaak gezien als de veroorzakers van ziekten. Gelukkig zien we in studies met kinderen dat educatie over micro-organismen tot meer interesse leidt en de verbondenheid met de natuur kan bevorderen.’

Met de handen in de aarde

Vooral in de vroege kinderjaren is blootstelling aan het microbioom uit onze natuurlijke omgeving cruciaal. Uit het B@SEBALL-onderzoek van UAntwerpen en Sciensano blijkt dat kinderen die op school van een groene speelplaats gebruik maken, minder last hebben van astma en allergieën, een groter algemeen welzijn ervaren en beter presteren in aandachtstests. Vooral stadskinderen hebben baat bij groene speelplaatsen: groen op school helpt het gebrek aan groen in de stedelijke omgeving te compenseren.

Het immuunsysteem kan evenwel op alle leeftijden gestimuleerd worden door bacteriën. Uit een Finse studie blijkt dat volwassenen die drie keer per dag hun handen inwreven met microbioomrijke aarde en daarna een vaccin tegen pneumokokken kregen, responsiever waren voor dat vaccin dan de controlegroep.

‘Ouderen, van wie het immuunsysteem zwakker wordt, kunnen daar baat bij hebben’, stelt Spacova. Toch waarschuwt de microbiologe: ‘Voor u met uw blote handen in de tuin gaat wroeten, weet dat het onderzoek naar het effect van grondbacteriën nog erg prematuur is. We zien op populatieniveau dat kinderen en volwassen die interageren met natuur over het algemeen gezonder zijn, maar welke bacteriestammen daar nu precies verantwoordelijk voor zijn en in welke dosis, weten we nog lang niet. Door met een wondje op de handen in de tuin te werken, kunnen ziekmakende grondbacteriën in de bloedbaan terechtkomen.

‘Dat natuur altijd gezond is, is niet zo. Denk maar aan allerlei allergieën die steeds meer voorkomen. Al is het bij allergieën eerder de kip of het ei: minder blootstelling aan natuur, stimuleert de ontwikkeling van allergieën. Natuur mijden maakt het probleem alleen maar erger.’

Van ‘tree’ naar ‘drie’

Tuinbezit alleen is gelukkig niet doorslaggevend voor geluk en gezondheid. Ook het belang van stedelijk groen wordt steeds duidelijker, zeker voor kansarme groepen. Zo blijkt dat de aanwezigheid van grote bomen met dikke kruinen in de buurt van de woning gepaard gaat met lagere verkoopcijfers van onder meer antidepressiva en medicatie voor hart- en vaatziekten – ook wanneer rekening wordt gehouden met het feit dat meer welgestelde mensen vaak wonen in groenere omgevingen met grotere bomen. Het Vlaams humane-biomonitoringprogramma toont daarnaast dat jongeren met meer groen in de directe omgeving van hun huis (50 meter) langere telomeren hebben, wat betekent dat ze minder snel verouderen.

‘De 3/30/300-regel is een eenvoudige richtlijn die steden groener en gezonder moet maken’, aldus Raf Aerts. ‘Drie volwassen bomen zichtbaar vanuit elk huis of elke werkplek, 30 procent functionele boomkroonbedekking in elke buurt en maximum 300 meter verwijderd van het dichtstbijzijnde hoogwaardige openbare park of toegankelijke groene ruimte. Het getal “drie” heeft vooral te maken met een woordspeling rond het woord “tree”, om het belang van bomen in de stedelijke omgeving aan te tonen, maar de grenswaarden zijn wel degelijk geïnspireerd door de wetenschappelijke literatuur. Deze richtlijn brengt opnieuw de drie belangrijke componenten van gezondheid samen: mentaal, fysiek en sociaal welzijn.’

‘Hoe meer we ons bewust worden van de gezondheidsvoordelen van natuur, hoe meer we gaan nadenken over wat we leuk vinden om in en met de natuur te doen’, besluit Spacova. ‘De een wordt gelukkig van op een bankje te zitten in het park, de ander wil in het gras rollen. Nog anderen ervaren een toestand van zen op een gladgestreken biljartlaken als tuingazon, terwijl de buren eerder op een chaotisch plantenrijk balkon een oase van rust vinden. Dat is het mooie aan de tuin of groen balkon: het is een persoonlijk stukje natuur dat je zelf kunt vormgeven.’