‘De dreiging komt vandaag niet alleen van Rusland maar ook van de versnellende klimaatontwrichting die de voedselproductie in gevaar brengt’, schrijft Dirk Holemans van de ecologische denktank Oikos.
Het zijn verwarrende tijden.
De fruitbomen in mijn tuin zijn overladen. Als ik vroegtijdig niet wat peren pluk, dreigen takken af te breken. En op het nieuws hoor ik over een enorme oogst aan aardappelen. Op het nieuws zie ik echter geen blije boeren. Wel een bezorgde die vreest alweer geen cent te verdienen aan zijn aardappelen. Want te veel aardappelen hebben de prijs doen instorten. En daar komt bij dat de grootbedrijven die aardappelen afnemen laattijdig hun bestellingen eenzijdig met tien procent hebben verlaagd.
Wie denkt er in deze tijden aan voedselveiligheid? Laat staan het verband met de klimaatontwrichting? Nochtans moet je maar even over de grens kijken om te zien wat er gaande is. In de landen rond de Middellandse Zee woeden ongeziene bosbranden. In het nieuws zien we terecht vooral beelden van mensen die hun huis verliezen. Maar er was ook de wanhopige boerin die vertelde: “Ik ben alles kwijt, mijn paprika’s, mijn tomaten, mijn pompoenen, alles.” De vlammen vernietigen ook heel wat oogsten, soms van eenjarige groenten, maar ook eeuwenoude boomgaarden.
En daar blijft het niet bij. Door de opeenvolging van het breken van hitterecords verwondert het zoveelste nieuwe record ons minder, maar de opgemeten temperaturen zijn ongezien. Het passeerde ook te makkelijk in de pers. Want temperaturen van vijftig graden, kun je je daar iets bij voorstellen? Dan komt geen mens buiten, laat staan dat die het land kan bewerken. En het is ook een temperatuur die veel dieren en gewassen gewoonweg niet overleven.
De ongeziene temperaturen en hiermee gepaard gaande droogte geven aan dat we met een versnelling van de klimaatontwrichting zitten. Alle techno-optimisme ten spijt, zijn we de opwarming van anderhalve graad al lang gepasseerd, en Europa warmt dubbel zo snel op in vergelijking met de rest van de wereld. Zonder gewijzigd beleid, gaan we naar een Europa dat drie of vier graden opwarmt.
Langzaam maar zeker begint het inzicht wat een verhit Europa betekent voor onze voedselvoorziening door te dringen. In het boek met de toepasselijke titel Nourrir sans dévaster uit 2024, geschreven door de gewezen Franse minister van Landbouw Julien Denormandie en zijn vriend romanschrijver Erik Orsenna, lees ik dat door de klimaatopwarming de opbrengst van maïs met de helft zal terugvallen in Frankrijk. En de teelt van voedererwten zou al binnen tien jaar niet meer mogelijk zijn.
Deze niet zo mooie vooruitzichten zijn echter klein bier bij het rapport dat de Franse tegenhanger van het KMI, Metéo-France, uitbracht in maart 2025. Het geeft niet alleen aan dat de gemiddelde temperatuur in Frankrijk gestegen is met 1,7 graden Celsius in vergelijking met de tijd voor de industriële revolutie. Het rapport toont wat het betekent als Frankrijk verder opwarmt – verhit is een betere term – tot maar liefst 4 graden warmer.
En dat is jammer genoeg geen fictie bij de huidige realiteit, waar grote gas- en oliebedrijven hun investeringen in hernieuwbare energie afbouwen en rechtse politici klimaatbeleid brutaal afbouwen. Welnu, Frankrijk vier graden heter, betekent elke zomer meer dan veertig graden, met lokale uitschieters van bijna vijftig graden. Hittegolven zijn dan ‘normaal’, net als extreme regenbuien en regenbommen die tot overstromingen leiden. Wie denkt dat in deze nieuwe realiteit Frankrijk enorme hoeveelheden voedsel kan blijven produceren, hallucineert. Vooral in het zuiden zal die op extreme wijze terugvallen, terwijl in het noorden van het land droge zomers en te natte winters oogsten ook heel onzeker maken.
Zoals ik in mijn boek Grondgenoten duidelijk maak, gaat het uiteraard niet alleen over Europa. Even verontrustend is bijvoorbeeld de situatie in het Verre Oosten, in het reusachtige gebied gevoed door smelt- en gletsjerwater van het Himalayagebergte. Een recent rapport over dit gebied windt er geen doekjes rond. Van de eerste zin van de samenvatting word je stil vanbinnen: “Ongekende en grotendeels onomkeerbare veranderingen in de cryosfeer van de Hindu Kush in de Himalaya, veroorzaakt door de stijgende wereldwijde temperatuur, bedreigen twee miljard mensen en versnellen het uitsterven van soorten.”
We lezen er veel te weinig over, maar dit gebied, de Hindu Kush Himalaya, wordt naast de noord- en zuidpool ook wel de “derde pool” genoemd. Het heeft een enorm reservoir van bevroren water dat een belangrijke waterbron is voor twaalf rivieren die door zestien landen in Azië stromen. En dus zijn ongeveer twee miljard mensen in meer of mindere mate afhankelijk van dit water voor hun basisbehoeften, zoals drinkwater, energieopwekking en irrigatie voor de voedselproductie. Ongeveer een derde van de rijst in de wereld en een kwart van alle tarwe wordt in deze stroomgebieden verbouwd.
En de gletsjers in de bergen, die zeg maar de slagaders vormen van dit reusachtige gebied, zijn door de klimaatontwrichting steeds sneller aan het wegsmelten. Over een onvoorstelbare impact op de voedselzekerheid gesproken. En dan is een vergelijking met een militaire dreiging wel op haar plaats. Is het moeilijk voorstelbaar dat Rusland ons land zou aanvallen – daar zijn ondertussen gigantische budgetten voor beslist – dan is de vraag of we ons kunnen voorstellen wat er gebeurt als twee miljard mensen moeten beginnen migreren naar andere, nog leefbare plekken.
Twee miljard, dat is honderdzeventig keer de Belgische bevolking die elders gaat wonen. Die mogelijke toekomstige realiteit overtreft zoveel keren ons huidig voorstellingsvermogen – in slaap gewiegd door entertainment en de 24-uren reclamewereld – dat die zelden in beeld komt, laat staan in een talkshow op televisie waar systeemkritiek angstvallig geweerd wordt.
Het zijn geen fijne vooruitzichten, het geeft wel aan wat er op het spel staat. Wat we nodig hebben, is een debat over veiligheid in al haar aspecten. De dreiging komt niet alleen van Rusland maar ook van de versnellende klimaatontwrichting die de voedselproductie in gevaar brengt.
En dat vergt dus ook meervoudige antwoorden. Want de huidige ingeslagen richting – ongebreideld geld uitgeven aan herbewapening – zorgt ervoor dat klimaatfinanciering op de helling komt te staan. Onze democratie heeft nood aan een ernstig debat hierover.
Daarbij is het ook tijd om de brutale rechtse politici en cynische opiniemakers van antwoord te dienen als ze weer eens klimaatontwrichting weglachen en klimaatactivisten pogen te criminaliseren. Zij zijn in feite de ecoterroristen die de boel doen ontsporen en hongersnoden in de toekomst organiseren. En de volgende kolonel die verwelkomd wordt in een talkshow, krijgt best de vraag hoe het hij zal zorgen voor onze voedselveiligheid in geopolitiek onzekere tijden.
Want de klimaatontwrichting neemt geen pauze.
Dirk Holemans, Coördinator Oikos, zijn boek ‘Grondgenoten’ (EPO) verschijnt in oktober.
