50 jaar harttransplantaties: Christiaan Barnard, de pionier die zowel harten brak als herstelde

Het is zondag exact vijftig jaar geleden dat in Zuid-Afrika de eerste harttransplantatie plaatsvond. Dokter Christiaan Barnard plantte toen het hart van een jonge vrouw in het lichaam van een vijftiger, die nog enkele weken te leven had.

Barnard was zeker niet de enige arts die droomde om een hart te transplanteren. Ook Amerikaanse wetenschappers hadden al talrijke tests uitgevoerd op dieren. Begin 1967 hadden artsen van de universiteit van Virginia zelfs een menselijk donorhart en een transplantatiepatiënt gevonden, maar het team krabbelde uiteindelijk terug omdat de bloedgroep van donor en patiënt niet overeenkwamen. Later op het jaar werd ook een harttransplantatie in New York op het laatste moment afgelast.

Barnard was echter minder voorzichtig. Hij had in het Groote Schuur-ziekenhuis in Kaapstad een transplantatieteam samengesteld, en had met de 53-jarige Louis Washkansky een patiënt gevonden die nog maar enkele weken te leven had en het risico wilde nemen. Ook moest hij naar eigen zeggen geen rekening houden met wettelijke beperkingen. ‘Ik had niet eens toestemming gevraagd voor die eerste transplantatie. Ik vertelde de ziekenhuisautoriteiten er pas over wanneer ze al voorbij was. Kan je je dat ergens anders ter wereld voorstellen?’, zei hij volgens journalist John Illman, die met de chirurg samenwerkte.

Als ‘geluk bij een ongeluk’, werd de 25-jarige Denise Darvall op 2 december 1967 aangereden door een auto en gaf haar vader toestemming om haar hart te doneren. De operatie werd een succes. Drieëndertig uur na de operatie sprak Washkansky voor het eerst, vier dagen later werd hij op de radio geïnterviewd vanop zijn ziekenhuisbed. De man overlijdt uiteindelijk achttien dagen na de operatie aan een longontsteking. Door de zware medicatie die het afstoten van het nieuwe hart moest tegengaan, kon zijn lichaam niet meer tegen andere infecties vechten.

Lieveling

Barnard werd na zijn baanbrekende operatie en met zijn knappe uiterlijk, aandoenlijke glimlach en oratorische talenten meteen de lieveling van de media. Die aandacht luidde het begin in van een leven vol “glitter and glamour”, met relaties met verschillende jonge vrouwen. Hij trouwde drie keer, twee keer met vrouwen die jonger waren dan zijn eigen dochter Deirdre. De buitenechtelijke affaires begonnen al tijdens zijn eerste huwelijk met de verpleegster Alette. Ook de Italiaanse filmster Gina Lollobrigida was een van zijn geliefden. Hij had daarnaast ontmoetingen met bekende vrouwen als Grace van Monaco, Sophia Loren en prinses Diana.

Seks, het liefst binnen een relatie, was een van de vele gezondheidsadviezen die Barnard gaf in zijn boek ’50 Ways To A Healthy Heart’. ‘Regelmatig vrijen is de mooiste, gezondste en plezantste manier om de bloedcirculatie gaande en het hart gezond te houden’, zo schreef hij. Het helpt bovendien om griep te voorkomen en het doet mannen langer leven. Een Viagra-pilletje kan daarvoor zeker geen kwaad. Eenzame mensen zijn volgens hem gedoemd om jong te sterven.

Andere adviezen voor een gezond en lang leven, naast vrijen, zijn volgens Barnard genoeg slapen, bewegen, groenten eten, je gsm negeren, een klein beetje vet eten en wijn drinken. Zijn visie op stress was evenwel iets onconventioneler. ‘Stress is niet de grote boosdoener. Het kan mensen motiveren en creëert zelfvertrouwen. De grootste vijand van het lichaam is voortdurend gehaast zijn.’

De Zuid-Afrikaan toonde met de operatie in 1967 dat harttransplantaties een oplossing kunnen vormen voor mensen met hartfalen. In de jaren zeventig ontwikkelde de techniek zich met grote sprongen, en toen Barnard in 2001 overleed, werd al een honderdduizendtal transplantaties uitgevoerd.