Stelt Hillary Clinton zich kandidaat voor de Amerikaanse presidentsverkiezingen in 2016? De ex-first lady en ex-minister sleept een turbulent verleden mee. Maar de oude Clinton-machine draait al op volle toeren.
Vier jaar lang heeft Hillary Rodham Clinton de wereld rondgereisd als Barack Obama’s minister van Buitenlandse Zaken, terwijl haar echtgenoot, voormalig president Bill Clinton, een parallel leven leidde van toespraken en conferenties. Contact hadden ze vrijwel uitsluitend door de telefoon. Ze waren zelden op hetzelfde continent, laat staan in hetzelfde huis. Maar sinds dit jaar is dat allemaal anders: voor het eerst in decennia geldt dat geen van beiden een verkozen ambt bekleedt of er kandidaat voor is. Ze werken allebei in de familiezaak, de onlangs van naam veranderde non-profitorganisatie die ooit alleen Bills naam droeg maar nu de Bill, Hillary and Chelsea Clinton Foundation heet, met hoofdkwartier in de Time-Life Building in Manhattan. ‘We zijn nu veel vaker samen thuis dan de afgelopen jaren’, zegt Hillary Clinton. ‘We hebben het erg leuk: we lachen om de honden, we kijken naar idiote films, we maken lange wandelingen, we gaan zwemmen. Heel gewone, alledaagse genoegens.’
Maar in het leven van de Clintons is ‘gewoon’ en ‘alledaags’ uiteraard nooit gewoon noch alledaags geweest. En dus is deze vraag verplicht: zit Bill, tussen de lachsalvo’s om de honden en de stomme films door, haar er niet elke dag over door te zagen of ze nu kandidaat is voor het presidentschap of niet?
Hillary Rodham Clinton moet er hartelijk om lachen. ‘Ik geloof niet dat zelfs hij daar op dit ogenblik zo mee bezig is’, zegt ze. ‘We proberen nu alleen zo veel mogelijk te genieten van wat we doen.’
Hillary Clinton heeft iets gewichtloos dezer dagen. Ze hangt ergens tussen hemel en aarde, gelanceerd vanaf Buitenlandse Zaken naar – ja, waarnaartoe? Voor het eerst sinds 1992 heeft ze alleen af te rekenen met verwachtingen over wat ze zal gaan doen. En ze vindt het duidelijk heerlijk. ‘Ik geniet er enorm van,’ zegt ze, ‘omdat ik er na twintig jaar toppolitiek echt naar hunkerde meer zeggenschap te hebben over mijn tijd en mijn leven, veel meer van die tijd te kunnen doorbrengen met mijn familie en mijn vrienden, dingen te doen die ik leuk en ontspannend vind, en weer het werk op te nemen dat ik het grootste deel van mijn leven gedaan heb.’
Ontspannend, dat is voor een Clinton, de vermoedelijke genomineerde van de Democraten voor de presidentsverkiezingen van 2016, kennelijk niet bepaald iets van kalmpjes aan. De dag voor dit gesprek, op 10 september, kreeg ze de Liberty Medal van het National Constitution Center in Philadelphia. Een en ander werd begeleid door het gebruikelijke koor bij een optreden van Hillary Clinton, zoals past bij haar status van populairste Democraat van Amerika: knetterende nieuwshelikopters in de lucht, en op straat een protestdemonstratie met mensen die bordjes met in bloedrode verf ‘Benghazi’ erop ophielden en anti-oorlogsslogans naar haar riepen toen ze vanaf de buiten opgestelde lessenaar een toespraak hield.
Al maakt Hillary Clinton officieel geen deel meer uit van de regering, er echt uit stappen is onmogelijk, zelfs al zou ze het willen. Die week had ze een ontmoeting met Obama in het Witte Huis om te praten over de crisis in Syrië, en de avond van 10 september kondigde Obama op de televisie een diplomatiek uitstel van een raketaanval op Syrië aan – een reeks beslissingen waarvan Clinton iedere stap had gesteund. ‘Ik weet’, vertelt ze me de volgende dag, ‘wat voor uitdaging het is om de Russen ooit tot een ja te bewegen waar ze zich ook echt aan houden, maar het is mogelijk. Ik denk dat we er hard aan moeten trekken.’
‘Ja, ze doet het’
Sinds ze Buitenlandse Zaken in januari verliet, heeft Clinton geen interviews gegeven. Ze is voorzichtig, houdt een slag om de arm, en beklemtoont haar ‘persoonlijke vriendschap’ met Obama, met wie ze een soort band van pragmatisme en respect heeft ontwikkeld. ‘Ik kan gemakkelijk dingen met hem opnemen’, zegt ze. ‘Ik had een heel positieve interactie met hem, zelfs als ik het niet met hem eens was – wat weleens gebeurde, want ik heb uiteraard wel mijn eigen visie.’
Het doden van Osama Bin Laden, zegt ze – nu we elkaar eenmaal toch zien op 11 september -, heeft een band geschapen. Obama’s kabinet was verdeeld over de operatie, maar Clinton stond erachter en bleef er samen met de opperbevelhebber achter staan tot het einde. ‘Ik heb de president meegemaakt in heel wat intense en moeilijke situaties’, zegt ze, ‘en ik heb hem moeilijke beslissingen zien nemen.’
Een uitspraak met een dubbele boodschap: lof voor haar president, én bewijs van haar grondige ervaring in het Oval Office – inbegrepen de succesrijkste militaire onderneming van Obama’s presidentschap. Als lid van het kabinet, zegt ze, ‘had ik een unieke zitplaats op de eerste rij. En die laatste vier jaar hebben mijn inzicht in de uitdagingen en de mogelijkheden waar we in de wereld voor staan verdiept en verruimd.’
Minister van Buitenlandse Zaken zijn was meer dan een baan. Haar naaste medewerkers beschrijven het als een soort reinigende ervaring, die een scherpe lijn trok tussen het heden en haar vele verledens – als first lady, later als de Democratische koploper in 2008, tot ze uit de race werd geduwd door de alles veranderende campagne van Barack Obama, maar ook door een slecht werkende staf, de bemoeienissen van haar echtgenoot, en de inherente zwakheden van de wereld van de Clintons.
Nu ze BuZa verlaten heeft, wordt de wereld van de Clintons hertekend, gerationaliseerd en geharmoniseerd. Het symbool bij uitstek daarvan is de reorganisatie van de Clinton Foundation, waar Bill tevoren het rijk alleen had, tot iets van alle drie de Clintons, waarbij een leidende rol is weggelegd voor dochter Chelsea. De meeste vertrouwelingen van de Clintons erkennen dat Hillary, wil ze volgend jaar slagen, de lessen van 2008 ter harte zal moeten nemen.
‘Ze stoot zich geen tweemaal aan dezelfde steen’, zegt Melanne Verveer, een naaste medewerkster van de first lady die op Buitenlandse Zaken diende als Hillary’s ambassadrice voor vrouwenzaken wereldwijd. ‘Ze leert echt van haar fouten. Dan gaat ze analyseren: “Wat is hier misgegaan?”‘
Dus móét ik haar de vraag wel stellen: worstelt ze met haar kandidatuur voor het presidentschap?
‘Ja,’ zegt ze, ‘maar ik ben zowel pragmatisch als realistisch. Ik denk dat ik tamelijk goed weet voor welke politieke en bestuurlijke uitdagingen onze leiders staan, en ik zal alles doen wat ik kan, in welke positie ook die ik dan blijk te hebben, om te pleiten voor de waarden en voor het beleid die naar mijn overtuiging de juiste voor het land zijn.’
Maar de wereld van de Clintons spreekt met vele stemmen. Sommigen van haar naaste vertrouwelingen, inclusief heel wat mensen met wie haar eigen staf me in contact bracht, zijn veel minder omzichtig dan Hillary. ‘Ze gaat het doen, alleen weet ze het zelf nog niet’, zoals een van hen het tegen mij uitdrukte. ‘Dat is gewoon als een wet van de geschiedenis, er is niks aan te doen. Ik denk dat ze zelf gelooft dat ze er meer over te zeggen heeft dan eigenlijk het geval is.’ Een oude vriend is het daarmee eens. ‘Heel typisch, wat ze aan het doen is. Voor zichzelf is ze kandidaat, maar tegelijk heeft ze zich ervan overtuigd dat ze nog geen beslissing heeft genomen. Ze is kandidaat voor het presidentschap. Dat is een uitgemaakte zaak.’
De staf
Toen president-elect Barack Obama haar als minister van Buitenlandse Zaken vroeg, hadden ze een aantal privégesprekken over haar rol voor de komende vier jaar. Wat zou de baan meebrengen? Hoeveel macht zou ze hebben? Hoe zou ermee omgegaan worden? Anders gezegd: wat zou Hillary Clinton terugkrijgen voor haar steun aan Obama na de harde voorverkiezing en voor haar hulp bij het verslaan van John McCain?
Ze aanvaardde de rol van minister van Buitenlandse Zaken, en stemde ermee in een teamspeler te worden in Obama’s kabinet. Maar de voorverkiezing van 2008 had diepe wonden geslagen bij de kern van haar staf – tenminste: bij de leden die niet waren geëxcommuniceerd.
De problemen tijdens die campagne waren cruciaal voor de manier waarop Clinton besloot Buitenlandse Zaken te gaan leiden. In 2008 werd haar team gedomineerd door vijf mensen; andere adviseurs die iets zinnigs te vertellen hadden, werden door De Vijf buiten de deur gehouden. Toen Hillary het ministerschap aanvaardde, stond ze er dan ook op om haar eigen staf te kunnen kiezen. Afgezien van haar topmedewerkers Huma Abedin en Philippe Reines nam ze getrouwen van vorige campagnes en regeringen in dienst: Maggie Williams, Cheryl Mills, en Verveer, die al meegaan sinds Hillary’s dagen in Bill Clintons Witte Huis.
Toen ze begon, deed Clinton een soort institutionele luistertoer op Buitenlandse Zaken. ‘Dat werd een waarmerk voor het leiderschap op Buitenlandse Zaken’, zegt een naaste medewerker op BuZa, ‘en ze heeft er ongelooflijk veel profijt van gehad.’
Het verdict
Tot Hillary Clintons grootste verwezenlijkingen op BuZa behoren de nieuwe focus op Azië, haar aandringen om de Libische dictator Muammar Khaddafi uit het zadel te lichten, en het op de been brengen van een coalitie voor straffe sancties tegen Iran. Maar ze zag haar werk ook als een soort herformattering van Buitenlandse Zaken zelf om toegerust te zijn voor kwesties op de langere termijn. ‘Er was me verteld dat ik de keuze had. Ofwel doe je wat er gedaan moet worden in de wereld. Ofwel organiseer je het werk binnen Buitenlandse Zaken en het Agency for International Development (AID) – maar daar wilde ik niets van weten’, zegt Clinton. ‘Ik wilde het aanzien van Amerika in de wereld herstellen. Ik wilde ons mondiale leiderschap versterken. Maar ik vond het ook essentieel dat we behoefte hadden aan “slimme macht” om de Amerikaanse diplomatie en ontwikkeling te bevorderen en ze te herpositioneren voor de 21e eeuw. Dat betekende dat we eens heel goed moesten kijken naar de werkwijze van BuZa en van het AID. Ik trok hun financiering op, na een heel moeilijke periode waarin ze politieke speelballen waren en niet de middelen hadden om te doen wat er van hen verwacht werd.’
Vergeefse moeite, vonden sommige critici. De belangrijkste kritiek was dat Clinton zich met geen enkele echt grote kwestie inliet, zoals vrede tussen Israël en de Palestijnen, of de nucleaire ontwapening van Noord-Korea. Ze werd ervan verdacht dat ze elke grote mislukking wou vermijden omdat ze zich voorbereidde voor 2016.
‘Wat men ook mag zeggen over hoe huidig minister van Buitenlandse Zaken John Kerry het er afbrengt,’ zegt Glen Kessler van TheWashington Post, ‘hij heeft niets te verliezen. Je ziet dat hij risico’s neemt. Hij werpt zich op het Midden-Oosten, terwijl mensen zeggen dat daar niets te halen valt. Dat zou Hillary nooit gedaan hebben.’
Tegelijk gebruikte Hillary haar ambtsperiode op BuZa voor een particulierder doel: om het machtsevenwicht in het beroemdste politieke huwelijk uit de Amerikaanse geschiedenis te verleggen. Bill Clinton was een overweldigende kracht in Hillary’s campagne in 2008. Maar niet zo op Buitenlandse Zaken. ‘Hij was niet aanwezig’, zegt een naaste medewerker op BuZa. ‘En dat bedoel ik niet alleen letterlijk. Hij was op geen enkele manier deel van het systeem. Zijn aanwezigheid in haar tijd op Buitenlandse Zaken was echt minimaal.’
Dat was gedeeltelijk een kwestie van logistiek. Al spraken ze elkaar vaak door de telefoon, Bill en Hillary waren zelden in hetzelfde land. Toevallig kruisten hun paden elkaar in Bogota, waar ze samen dineerden – en vervolgens, vanwege hun enorme entourage, naar hun respectieve hotel terugkeerden. ‘Liefde overwint alles, behalve logistiek’, aldus een medewerker.
Benghazi
Hillary zou Buitenlandse Zaken vermoedelijk verlaten hebben zonder controverse die haar blazoen bezoedelde, als er Benghazi niet was geweest. Op 12 september 2012 werden de Amerikaanse ambassadeur in Libië, Chris Stevens, en drie andere leden van de staf vermoord bij een aanval op het Amerikaanse consulaat. Het gebrek aan beveiliging in Benghazi en de verwarring over de precieze toedracht van het incident lokten een hevige Republikeinse aanval op Clintons aanpak van de ramp uit. Wekenlang werd ze in nieuwsprogramma’s onder vuur genomen. In januari nam ze voor het Congres de verantwoordelijkheid voor de vier doden op zich; tegelijk hekelde ze de inquisitie tegen haar van Republikeinse zijde.
Benghazi zal de knuppel zijn waar de Republikeinen mee zullen zwaaien als Clinton haar ervaring op BuZa probeert te gebruiken om president te worden.
Op de vraag naar haar oplossing voor de partijpolitieke blokkering van het land zegt Clinton een kans te zien die wat weg heeft van wat Obama in 2008 zag. ‘Mensen worden als karikaturen voorgesteld’, zegt ze. ‘Dat komt van beide kanten van het politieke spectrum, en ook van de pers. Alles draait om conflicten, alles draait om persoonlijkheid, terwijl er zeer veel op het spel staat in het beleid waarover wordt gedebatteerd. Ik denk dat er een honger bestaat bij een zeer aanzienlijke, misschien zelfs een kritieke massa Amerikanen, links, rechts en in het centrum, om tot een volwassen gesprek te komen over hoe we die problemen gaan oplossen – maar het is niet iets voor blozende maagden.’ Vooralsnog zeilt ze om die conflicten heen, grotendeels door niets te zeggen wat ze kan doen oplaaien. ‘Ik heb heel wat redenen om te geloven, zoals we bij de verkiezingen van 2012 hebben gezien, dat de meeste Amerikanen het niet eens zijn met de extremisten aan beide zijden,’ zegt Clinton, ‘maar we moeten blijven proberen om een gemeenschappelijk standpunt te vinden.’
Het Clinton-netwerk
In de Sheraton Ballroom in Chicago verscheen Bill Clinton afgelopen lente voor een enthousiaste menigte van Clinton-groupies op het Clinton Global Initiative America, een speciale conferentie over binnenlandse kwesties die gehouden werd in Hillary’s geboortestad. Op het podium zag de ex-president er ouder uit dan vroeger – dunner, gebogen, minder flamboyant, met trillende handen zijn tekst vasthoudend. Hij sprak over de ‘Amerikaanse Droom die nog steeds onder druk staat’, en introduceerde toen zijn vrouw als zijn nieuwe partner bij de stichting, de vrouw die ‘mij alles heeft geleerd wat ik over ngo’s weet’.
Wat een contrast toen zij achter het gordijn vandaan kwam. Ze maakte een veel jeugdiger indruk – glimlachend, rechtop, stralend in een turquoise broekpak; ze kreeg een overdonderend applaus en een staande ovatie die Bills ontvangst volkomen in het niet deed verzinken.
Op haar eerste grote publieke podium sinds ze Buitenlandse Zaken verliet, vertelde Hillary het publiek dat de stichting een ‘volledig partnerschap tussen ons drieën’ zal zijn, inclusief haar dochter Chelsea. Maar dit was duidelijk Hillary Clintons show. Die week had ze haar Twitteraccount geopend, waar ze meteen ironisch werd omschreven als een ‘glazenplafondverbrijzelaarster’, toekomst ‘nader te bepalen’. Haar werk voor de stichting, hoe belangrijk ook, was duidelijk niet alles voor haar. En Chicago was de perfecte plek voor het begin van dit nieuwe hoofdstuk. Ze komt ervandaan, het was de springplank voor haar politieke carrière, voor haar opvoeding als klein meisje, en voor het mondig maken van vrouwen, wat ze de ‘grote onafgehandelde zaak van deze eeuw’ noemde. ‘Als vrouwen deelnemen aan de politiek,’ zei ze, ‘dan trekt dat zijn sporen door de hele samenleving. Vrouwen zijn de meest onderbenutte krachtbron van de wereld.’
Als je haar toespraak zou willen lezen als een openingssalvo voor een kandidatuur voor het presidentschap in 2016, dan kan dat zonder veel moeite. Ze praatte over alles wat ze geleerd had bij haar reizen rond de wereld. Overal ter wereld gold: ‘Wat mensen willen is een goede baan.’
De nieuwe naam voor de stichting markeerde de eerste keer dat de Clintons zich onder hetzelfde institutionele dak bevonden sinds de jaren negentig. Voor Hillary is dat een zinvolle stap, omdat ze niet langer hoeft te concurreren met Bill om sponsors voor haar eigen stichting. Het biedt haar ook de kans om geldschieters warm te maken voor toekomstige initiatieven – zoals een campagne in 2016.
Het netwerk van de Clintons is altijd een troef én een blok aan het been geweest. Het is bijna niet onder controle te houden – de wereld van de Clintons is groter dan alleen maar de Clintons. ‘Mensen doen dingen in hun naam, of ze zeggen dat ze net met Hillary of met Bill hebben gesproken, en voor je het weet doen ze iets stoms’, zegt een vroegere medewerker van Hillary. ‘Je moet de goeden met de slechten nemen. Hopelijk wegen de goeden zwaarder dan de slechten.’
Het vervelendste vraagstuk in Hillary’s kring is Huma Abedin, op dit ogenblik chef van Hillary’s ‘overgangskantoor’ en haar gewezen vicestafchef bij Buitenlandse Zaken. Abedin begon als stagiair voor de first lady te werken in 1996, toen ze twintig was, en is getrouwd met Anthony Weiner, kandidaat-burgemeester van New York en de man van het sexting-schandaal. Sindsdien heeft een Republikeins Congreslid een onderzoek ingesteld tegen Abedin naar haar werk bij twee verschillende consultancyfirma’s. Het Congreslid zoekt naar potentiële belangenconflicten terwijl ze een delicate rol had in de regering. Toen kwam er van de zomer een tweede ronde van Weiners seks-sms’jes, die de Clintons onaangenaam verraste, Weiners ambities om burgemeester te worden in rook deed opgaan, en Abedins toekomst bij de Clintons ernstig in het gedrang bracht. Na Weiners beschamende vertoning ‘moet Huma een keuze maken’, zegt iemand die nauw met haar heeft samengewerkt. ‘Volgt ze Anthony, of volgt ze Hillary?’
Het antwoord: Chelsea
De oplossing van het probleem om de wereld van de Clintons weer op één lijn te krijgen is er altijd al geweest. Sinds ze in 2003 in Oxford haar master behaalde, heeft Chelsea Clinton verschillende carrièrepaden bewandeld, onder meer zakenconsultancy bij McKinsey & Co en een correspondentschap voor NBC. Chelsea is opgegroeid in de Clinton-luchtbel, de prinses van de wereld van de Clintons, en het was soms moeilijk om eruit te raken. Ze heeft geprobeerd haar eigen ‘merk’ op de televisie te ontwikkelen, maar twee jaar geleden stapte ze in de stichting van haar vader, een terugkeer naar het nest die een groot aantal veranderingen aankondigde. Ze werd vicevoorzitter van de raad van bestuur. Van de zomer benoemde ze een vriend van bij McKinsey, Eric Braverman, tot ceo. Ze liet de financiën en de operaties van de stichting doorlichten.
Chelseas komst was een duidelijke kritiek aan het adres van Doug Band, die lang Bill Clintons waakhond is geweest in diens postpresidentiële leven. In Chelseas ogen is de stichting die Band had opgezet onoverzichtelijk en inefficiënt, bedreigd door ongecontroleerde uitgaven en belangenconflicten, een uitbreiding van haar vaders wollige stijl. In 2012 suggereerde een artikel in TheNew York Post dat er iets niet koosjer was aan Bands dubbele rol, wat Clinton ertoe dwong enige afstand te nemen van Teneo Holdings, de consultancyfirma en investeringsbank die door Band wordt geleid.
In een reportage deze zomer stelde The New YorkTimes dat de stichting met verlies draaide en kwetsbaar was voor belangenconflicten in verband met Teneo Holdings. Chelsea, zegt een Hillary-vertrouweling, ‘is die organisatie met een kettingzaag te lijf gegaan. Ze heeft de oude garde niet toegestaan zich ermee te bemoeien.’
Chelsea is nu Bill Clintons hoofdwaakhond. Bij tv-zender HBO draait Martin Scorsese een documentaire over hem. Chelsea is vanaf het begin bij het project betrokken en weegt op de productie.
Dat Bill Clinton de gebreken in zijn instelling erkende en het toezicht erop aan zijn dochter en vrouw overliet, was een nieuwe wending in de gezinsrelaties. Mensen uit zowel Bills als Hillary’s omgeving haasten zich om te beklemtonen dat Bill Clinton nog altijd het hart van de stichting en haar sociale missie is. Chelseas komst heeft uiteindelijk te maken met het behoud van de stichting op langere termijn, nu hij ouder wordt en een paar van zijn activiteiten terugschroeft. Maar de subtext van de opschoonoperatie is geen geheim in het Clinton-kamp: in Bills rommelige wereld moest orde op zaken worden gesteld als Hillary presidentskandidaat zou zijn.
Maar Bill Clinton is ook een legendarisch politicus, een briljante tacticus die twee presidentsverkiezingen heeft gewonnen en regeerde tijdens de voorspoedigste jaren die Amerika in het recente verleden heeft gekend. Sommigen beweren dat hij in zijn eentje Obama’s herverkiezing veilig heeft gesteld door de manier waarop hij gehakt maakte van Mitt Romney op de Nationale Democratische Conventie vorig jaar. Je moet hem alleen effectief ten voordele van zijn vrouw laten werken, dat is volgens Clintons voorstanders het hele eiereten. ‘Wie geen gebruik maakt van Bill Clinton – van zijn strategie, zijn gedachten, zijn domme ideeën en zijn fantastische ideeën – is een imbeciel’, zegt iemand uit Hillary Clintons naaste omgeving.
Misschien is dat waar Chelsea haar rol kan spelen. Na jaren van verwachting heeft ze zich ontpopt als een nieuwe machtsfactor, als hoedster van haar vader en, misschien voor Hillary… als een schaduwcampagnemanager.
‘Ik ben helemaal niet gehaast’, zegt Hillary. ‘Het is een ernstige beslissing, die je niet lichtvaardig moet nemen, maar ook een die niet al spoedig genomen moet worden. De verkiezingen zijn nog meer dan drie jaar ver, en ik denk dat al dat gespeculeer niet goed is voor het land. Het is zoals wanneer je met iemand praat op een party en die meteen over je schouder kijkt wie er verder nog is. Terwijl jij over iets echt belangrijks wilt praten, uitgerekend met déze persoon, wil die alleen maar weten wat er daarna komt’, zegt ze. ‘Zo werkt onze politiek vandaag, en dat is echt niet goed.’
DOOR JOE HAGAN – Vertaling en bewerking: Herman Jacobs
In 2008 werd Hillary genekt door bemoeienissen van Bill en een dominante staf van vijf man.
Haar Twitteraccount zegt veel. ‘Beroep: “Glazenplafondbreekster.” Toekomst: “Nader te bepalen.”‘
In Bills rommelige wereld moest orde op zaken worden gesteld. En dat heeft dochter Chelsea gedaan.
