Hoe denken de Walen over Vlaanderen ? Hoe zien de Vlamingen Wallonië ? Daar- over schreef Denise Van Dam een boek.
ER KOMT EEN DAG dat de Walen de pensioenen van de Vlamingen zullen moeten betalen. Binnenkort komen de echte tweetaligen uit Wallonië. De Vlamingen zullen moeten oppassen dat hen niet hetzelfde lot beschoren is als de Walen in het verleden : ze slapen in, ze worden het slachtoffer van hun eigen succes.?
Dat zijn een paar van de opmerkelijke antwoorden die de Vlaamse Denise Van Dam kreeg toen ze voor haar doctoraat een honderdtal diepte-interviews maakte met opinion leaders (bedrijfsleiders, vakbondssecretarissen, politici, journalisten en kunstenaars) uit Wallonië en Vlaanderen. Van Dam is eerste assistente sociale wetenschappen aan de universiteit Notre-Dame de la Paix in Namen. Ze verricht al jaren onderzoek naar de relatie tussen Walen en Vlamingen en de beeldvorming in de beide regio’s. Bij uitgeverij Van Halewyck verscheen onlangs een gevulgariseerde versie van haar doctoraatsverhandeling in Nederlandse vertaling.
Walen zijn lui en vloeken in de kerk. Vlamingen zijn harde werkers, maar bekrompen kwezels. Is dat nog altijd het vijandsbeeld ?
DENISE VAN DAM : Een enkeling zal dat nog wel beweren, maar bij de overgrote meerderheid van de mensen die ik sprak, is het beeld veel genuanceerder dan dat. Het viel mij juist op dat men elkaar veeleer als partner dan als vijand ziet.
Maar welke stereotypen blijven overeind ?
VAN DAM : De Walen prijzen nog altijd het arbeidsethos van de Vlamingen. Vlaanderen dankt zijn expansie aan zijn kmo’s, aan dynamische bedrijfsleiders als Lieven Gevaert, aan het saamhorigheidsgevoel van zijn bevolking. Dat is ongeveer het beeld vanuit Wallonië. De Vlamingen kunnen beter organiseren, vinden de Walen : Vlamingen zijn efficiënter, denken dossiermatig, maar hebben minder verbeeldingskracht en kunnen minder goed improviseren. De Walen vinden van zichzelf dat ze levensgenieters zijn, zij hebben l’esprit pétillant du champagne. Vlamingen zijn gereserveerder, terwijl de Walen iets hebben van : als het niet klinkt, dan botst het. Sommigen vergelijken de Walen met Bantoes. Ze palaveren graag.
Komisch : het beeld dat Walen en Vlamingen van elkaar hebben lijkt als twee druppels water op het beeld van de stijve, nuchtere Hollanders versus de Vlaamse plantrekkers met hun Bourgondisch joie-de-vivre.
VAN DAM : Dat zal wel een universeel sociaal-psychologisch verschijnsel zijn. Ik denk dat je dezelfde stereotypen over de hele wereld terugvindt : Zuid-Italië tegenover Noord-Italië, bijvoorbeeld. Maar al gaat het soms om onnozele details, er zijn inderdaad verschillen tussen het noorden en het zuiden. Ik woon nu al twaalf jaar in Wallonië, en ik kan er nog altijd niet aan wennen dat Walen niet weten wat een agenda is.
Uit uw boek blijkt onder meer dat de Walen veel optimistischer zijn over de toekomst dan de Vlamingen.
VAN DAM : Ik denk dat dat te maken heeft met een verschil in historisch besef. De Walen geloven in cyclische ontwikkelingen. Ze weten dat Wallonië een rijk industrieel verleden heeft, maar ze zijn daar niet overdreven trots op. Ze beseffen ook dat Wallonië nu in een economische crisis zit, maar dat geldt voor alle oude geïndustrialiseerde gebieden in Europa. Niets om je zorgen over te maken. De Lesse is een kabbelend beekje dat in de zomer wel eens droog staat en in de winter wel eens buiten zijn oevers treedt, maar uiteindelijk zal de Lesse toch altijd in de Maas uitmonden. Je kunt de dingen maar beter op hun beloop laten, vinden de Walen dan komt het vanzelf wel weer goed. De Vlamingen daarentegen denken veel meer in breuklijnen. Ze hemelen hun verleden op, ze herinneren zich nog hoe arm en onderdrukt Vlaanderen vroeger was en hoe het er lijdend en strijdend bovenop gekomen is, maar ze zijn bang dat het niet kan blijven duren. Nogal wat bedrijfsleiders die ik in Vlaanderen heb gesproken, zijn ervan overtuigd dat er onheil in de lucht hangt : de Vlamingen rusten op hun lauweren, er is geen aflossing van de wacht en het gaat altijd fout bij de derde generatie. Die vrees leeft heel sterk.
Heeft Vlaanderen een sterker ontwikkeld identiteitsgevoel dan Wallonië ?
VAN DAM : De Vlamingen geloven veel meer dan de Walen in een Vlaamse natiestaat. Voor de Vlamingen komen Vlaanderen en de taalgemeenschap op de eerste plaats, daarna Europa en pas in allerlaatste instantie België. Bij de Walen is de volgorde : éérst Europa en daarna op voet van gelijkheid België, Wallonië en de taalgemeenschap. Vlamingen zien Vlaanderen als een geheel en de grenzen van Vlaanderen als een vaststaand gegeven waar niet aan getornd kan worden. De Walen kan dat niet veel schelen : als de bewoners van de Oostkantons in het Europa van morgen zouden kiezen voor een Anschluss bij Duitsland of als westelijk Henegouwen bij het Franse departement Nord-Pas de Calais zou worden gevoegd, zouden de meeste Walen daar niet wakker van liggen. Zij zien Wallonië ook veel meer als een lappendeken van kleine subregio’s. De verschillen tussen het land van Herve en de Gaumestreek, bijvoorbeeld, worden veel sterker aangevoeld dan die tussen Kempenaars en West-Vlamingen.
Klopt het dat het zwaartepunt van Wallonië langzamerhand verschuift ?
VAN DAM : Een aantal van de Waalse topmensen die ik ondervraagd heb, gelooft dat de traditionele horizontale as Verviers, Luik, Charleroi, La Louvière, Bergen vervangen zal worden door een as die samenvalt met de Nationale 4 en van het noordwesten naar het zuidoosten loopt via Ottignies, Gembloux, Namen, Marche tot Aarlen. Zij verwachten dat de wederopstanding van Wallonië daar zal beginnen, omdat men er de erfenis van de klassenstrijd niet meesleept. Maar dat is natuurlijk ook een politieke visie en het zal wel geen toeval zijn dat je deze beeldvorming vooral aantreft bij mensen van de PSC en de PRL. Kritische economen wijzen erop dat er ook in de omgeving van Luik, in Sart-Tilman bijvoorbeeld, tekenen zijn van vernieuwing.
Hoe serieus moeten we het zogenaamde rattachisme nemen ? Lonken de Walen echt naar Frankrijk of zeggen ze alleen maar tegen de Vlamingen : hou ons tegen of we doen een ongeluk ?
VAN DAM : Het zit dieper dan dat, maar er speelt natuurlijk wel een defensieve reflex mee. Sinds Luc Van den Brande in Vlaanderen aan het bewind is, leeft ook in Wallonië de mythe van Vlaanderen 2002 : in 2002 wordt Vlaanderen een onafhankelijke natiestaat en dan blijven de Walen verweesd achter. Het rattachisme heeft veel te maken met een gebrek aan zelfvertrouwen. Wallonië heeft geen eigen institutioneel project. Het is dus niet onlogisch dat nogal wat Walen aansluiting zoeken bij Frankrijk.
Maar hoe valt dat te rijmen met het sterk ontwikkelde regionale bewustzijn, dat u constateert ? Waalse regionalisten die hun hoop vestigen op het centralistische, jacobijnse Frankrijk, gaan toch bij de duivel te biechten ?
VAN DAM : Dat beeld van het jacobijnse Frankrijk bestaat in Vlaanderen, maar veel minder in Wallonië. Het probleem is ook, zoals gezegd, dat de Walen geen sterk ontwikkeld identiteitsgevoel hebben. Ze lijden aan collectief geheugenverlies, ze kennen hun eigen sociaal en cultureel verleden niet. In de media en in hun geschiedenisboeken hebben ze vooral aandacht voor de Belgische cultuur en het grootse Vlaamse verleden, maar er wordt niets gezegd over de culturele rijkdom van het prinsbisdom Luik, bijvoorbeeld. Wél memoreren ze dat de Franse troepen van Dumourier die het Oostenrijkse leger hadden verslagen, destijds in Wallonië werden toegejuicht en dat Luik in 1789, ten tijde van de Brabantse omwenteling, meegedaan heeft aan de Franse revolutie. Ook de hele mythologie van de Verlichting waarmee de Walen opgegroeid zijn, maakt dat ze zich schatplichtig voelen aan Frankrijk. Mensen zoals de ondertekenaars van het Manifeste pour la culture wallonne hebben het niet makkelijk om tegen de stroom in te roeien.
Dat manifest dateert uit 1983. Hoe komt het eigenlijk dat de Waalse beweging zo laat op gang gekomen is ? Omdat de Waalse elite zich afzijdig hield ?
VAN DAM : Er heeft nooit een echte Waalse elite bestaan : de Waalse economie werd gecontroleerd door de Société Générale, en de Waalse kapitalisten gingen zich in Brussel vestigen waar ze alle voeling met Wallonië verloren. Dat had ook zijn weerslag op de cultuur : daarom heeft Wallonië alleen een paar onbeduidende regionale kranten. La Libre Belgique is niet de spreekbuis van Wallonië maar van de Franstalige Brusselaars. Terwijl de Vlaamse beweging mede gedragen werd door de ondernemers het Vlaams Economisch Verbond, de Kredietbank en noem maar op was de Waalse beweging van meet af aan links georiënteerd, zelfs al vóór André Renard. Hoe hadden kapitalisten zich daarmee kunnen identificeren ?
De Waalse topmensen die u gesproken hebt, associëren de Vlaamse beweging nog altijd met onverdraagzaamheid en racisme. Ze roemen de tolerantie van de Walen. Is dat zelfportret niet een beetje gevleid ?
VAN DAM : Ik zal niet ontkennen dat er ook in Wallonië xenofobie bestaat, maar het verschil met Vlaanderen vind ik toch nog altijd dat het zich niet heeft omgezet in geïnstitutionaliseerd racisme. Dat is allicht te verklaren door het feit dat de klassensolidariteit hier meer speelde : de Marokkaan of de Italiaan bij Cockerill werd in de eerste plaats gezien als een camarade de travail en pas in de tweede plaats als een vreemdeling. Met de politieke schandalen en de economische crisis, waardoor de PS en de FGTB hun greep op de mensen verliezen, is dat weliswaar aan het veranderen. In steden als La Louvière, waar echte armoe heerst, boekt het Front National al grote successen. We kunnen alleen maar hopen dat Wallonië, althans wat dit betreft, Vlaanderen niet achterna gaat.
Piet Piryns
Denise van Dam, ?Blijven wij buren in België ??, Van Halewyck, Leuven, 207 blz., 698 fr.
Denise van Dam : De Lesse zal toch altijd in de Maas uitmonden.
Belgicistische gevoelens op de nationale feestdag : er zijn verschillen tussen het noorden en het zuiden.
