Dat Stefaan De Clerck in het spoor van kardinaal Danneels de moraal boven de wet stelt, maakt een coalitie met de CD&V moeilijk, zegt Karel De Gucht. De VLD-voorzitter windt zich flink op over de ‘verkrachting van het principe van het vrije initiatief’.

Op 18 mei beslissen de kiezers of paars-groen aan de macht blijft of mag inpakken. Nu de verkiezingsdatum vastligt, hoopt VLD-voorzitter Karel De Gucht dat er een adempauze komt in de electorale schermutselingen. ‘Ik word binnenkort 49 jaar. Dat is nog niet oud, maar zelfs voor mij is vier maanden in overdrive functioneren van het goede te veel’ aldus De Gucht, die sinds nieuwjaar ook in de eigen partij te maken kreeg met enkele stoorzenders. Van de fratsen van senator Jean-Marie Dedecker heeft hij stilaan de buik vol en oud-penningmeester Leo Goovaerts, die een oude rekening wilde vereffenen, wordt definitief de deur uit gezet.

Aan de beslissing over de verkiezingsdatum van vorige week gingen twee andere tussenkomsten vooraf. Eerst wees vice-premier Louis Michel (MR) in De Morgen een nieuwe ronde in de staatshervorming opnieuw resoluut af. Vervolgens zei Vlaams minister-president Patrick Dewael (VLD) dat die communautaire ronde er pas na de gewestverkiezingen in 2004 komt. Pas nadien lanceerde premier Guy Verhofstadt (VLD) 18 mei als verkiezingsdatum. Hebben de Vlaamse en Franstalige liberalen in de kerstvakantie de violen gestemd?

karel DE GUCHT: ‘Wij hebben geregeld contacten met onze zusterpartij, maar dit was niet afgesproken. Ik wil bij de vorming van een nieuwe regering wel degelijk een agenda en een kalender, maar ik ben niet van plan om tussen twee verkiezingen over een nieuwe staatshervorming te onderhandelen. Laten we realistisch blijven. Met verkiezingen op 18 mei is er normaal gesproken eind juli een nieuwe regering. Bij de politieke rentree in oktober start de campagne voor de gewestverkiezingen. Gaan Vlaamse, Brusselse en Waalse politici op dat moment aan tafel zitten om het ingewikkelde Belgische bouwwerk te hervormen? Dat is onmogelijk, en het is beter dat van tevoren eerlijk te zeggen.’

Nu pleit u voor realisme, terwijl u het in uw boek ‘De Toekomst is vrij’ heeft over de verdamping van België en u de splitsing van de gezondheidszorg verdedigt.

DE GUCHT: De hamvraag is of de VLD als Vlaamse partij betrouwbaar is. Ik geloof van wel. Nogal wat mensen die zich bij ons vervoegd hebben, denk aan Patrik Vankrunkelsven, Fons Borginon en Annemie Van de Casteele, hebben een uitgesproken Vlaams profiel. En ik hecht op dit vlak ook sterk aan mijn persoonlijke betrouwbaarheid. Ik wil dus dat Vlaanderen nieuwe bevoegdheden krijgt. Wat vandaag in de gezondheidszorg gebeurt, is níét goed. Er wordt nutteloos geld uitgegeven. Ook op het vlak van mobiliteit, werkgelegenheid en fiscaliteit moeten nieuwe stappen gezet worden.

De Franstaligen kunnen dit keer gemakkelijker ‘non’ zeggen, aangezien paars-groen hun geldzorgen heeft weggenomen.

DE GUCHT: Dat betwijfel ik. Er is wel degelijk onderhandelingsruimte. Zo vraagt de Brusselse minister-president François-Xavier de Donnéa (MR) met aandrang een herfinanciering van zijn gewest. Bovendien, als ik in deze regeerperiode iets geleerd heb, dan is het wel dat communautaire spanningen permanent aanwezig zijn.

Neem nu de NMBS. Iedereen weet dat er voor de geplande investeringen in het spoor onvoldoende middelen vrijgemaakt zijn. De nieuwe regering zal dus met geld over de brug moeten komen. Of neem de uitgaven in de ziekteverzekering. Een stijgingspercentage van 6 procent is onhoudbaar. Dat zijn slechts enkele voorbeelden van hefbomen die de Vlamingen kunnen gebruiken om de Walen tot onderhandelen te dwingen. Als dat niet lukt, valt de regering desnoods in 2004, na de Vlaamse verkiezingen.

De komende verklaring tot herziening van de grondwet kan al redelijk wat frictie tussen Vlamingen en Walen veroorzaken.

DE GUCHT: Binnen paars-groen is er een politiek akkoord om artikel 195, dat de procedure om de grondwet te wijzigen regelt, te versoepelen. Ook de Franstaligen hebben zich daartoe geëngageerd.

Volgens CD&V-voorzitter Stefaan De Clerck is het onverstandig om artikel 195 te versoepelen, omdat dit artikel in zijn huidige vorm juist de institutionele stabiliteit van het land waarborgt.

DE GUCHT: Voor de staatshervorming verdedigt De Clerck een confederale logica, maar voor het wijzigen van de federale grondwet huldigt hij de Tindemansdoctrine dat die grondwet geen vodje papier is. Dat is compleet tegenstrijdig.

Uw verruimingsoperatie heeft acht parlementsleden uit andere partijen aangetrokken. Wordt de VLD daarmee ‘een grote Vlaamse volkspartij’?

DE GUCHT: Een aantal mensen zag voor zichzelf geen toekomst meer in de CD&V en de VU is onder haar eigen zwaartekracht bezweken. Het grote risico was derhalve dat er naast de VLD een links-liberale partij zou ontstaan, wat de politieke leiderspositie van de partij in gevaar dreigde te brengen. Ik kon dus niet werkloos blijven toekijken.

Daarnaast is het zo dat elke verruiming verteerd moet worden. Ik heb er tegenover de nieuwkomers nooit twijfel over laten bestaan dat ze zich zouden moeten schikken naar de democratische besluitvorming binnen de VLD. Ik wil voor deze belangrijke verruiming dus wel een prijs betalen, maar le juste prix. Bij ons had ook niemand zin in kartels of allianties. Toen de verkiezingsdatum van 18 mei bekend werd, verklaarde Spirit-voorzitster Els Van Weert dat paars-groen uitgeregeerd was en er geen minuut te vroeg mee stopte. En dat over een regering waarvan haar kartelpartner, de SP.A, deel uitmaakt! Met zulke dingen wil ik niet te maken krijgen.

Durft u nog altijd te beweren dat de verruiming met de NCD geslaagd is? Johan Van Hecke en co deden er een jaar over om VLD’er te worden, terwijl u de hele zaak al in augustus 2001 en dus maanden voor het CD&V-congres met hen beklonken had.

DE GUCHT: Dat zogenaamde ‘akkoord van Werchter’ was enkel een inspanningsverbintenis om een aantal dingen te realiseren met een groep die zich niet meer thuis voelde in de CD&V, op voorwaarde dat mijn partij daarmee zou instemmen. Dat de NCD’ers eerst het CD&V-congres nog een kans wilden geven, is hun zaak. Zelf vind ik het beter om op een bepaald ogenblik de knoop door te hakken. Je kunt niet een beetje zwanger zijn.

De verruiming van de VLD heeft wel geleid tot een bijzonder breed liberaal spectrum in uw partij: van groene liberalen, over christen-democraten met een VLD-lidkaart, tot donkerblauwe en rechtse liberalen.

DE GUCHT: Die vaststelling geldt in feite al tien jaar voor mijn partij. Op dat vlak is er door de recente verruiming weinig veranderd. En doorgaans leiden onze open discussies tot een ruim gedragen consensus. Maar dissonante stemmen zijn nu eenmaal eigen aan het liberalisme. Binnen de VLD kunnen alle standpunten aan bod komen, zowel die van nieuwe leden als die van mensen als Ward Beysen. Maar – en ook dat is typisch voor de VLD – wie een meerderheid achter zich wil krijgen, moet kunnen overtuigen.

Oordeelt u ook zo mild over Jean-Marie Dedecker? Die veroorzaakte eerder al opschudding met zijn bezoek aan Marc Dutroux en zijn pleidooi voor de sluiting van de Oostendse luchthaven. En nu weer met zijn omstreden campagne tegen de hoge verkeersboetes.

DE GUCHT: Ik ontken niet dat hij me soms behoorlijk op de heupen werkt. Mijn geduld is bijna op en dat heb ik hem gezegd. Hij keert dus beter terug naar de gewone politieke dagorde.

Geldt dat ook voor Ward Beysen?

DE GUCHT: Dat is een ander geval. Ik ken Beysen al dertig jaar. Hij was altijd een klassieke liberaal. De laatste jaren is dat veranderd. Een stuiptrekking aan het einde van een carrière? Hij is het oneens met de koers van de VLD, terwijl de liberalen zich nog nooit zo principieel in een regering hebben opgesteld als nu, onder meer inzake de ruimtelijke ordening, de politiezorg, het vreemdelingenbeleid en de fiscaliteit. Desondanks heeft Beysen kritiek. Op het Novembercongres werd hij echter slechts door twaalf apostelen bijgevallen.

In 2006 wil Beysen een gooi doen naar het burgemeesterschap van Antwerpen. Hij verklaart desnoods het cordon sanitaire te willen doorbreken. Op 19 januari maakt hij dan weer bekend of hij zich aansluit bij de nog op te richten nieuwe liberale partij van Leo Goovaerts.

DE GUCHT: Ik voorspel dat Beysen níét meedoet met Leo Goovaerts omdat diens initiatief een verloren zaak is. Maar Beysen vergist zich ook als hij denkt dat hij zijn kaarten tot 2006 in handen kan houden.

Wat Leo Goovaerts en zijn dispuut met de VLD over een gift of lening van 50.000 euro betreft, bent u minder omfloerst. U noemt hem een leugenaar.

DE GUCHT: Ik stel voor dat Knack zijn lezers een dvd’tje met het interview van Goovaerts in het VRT-programma TerZake cadeau doet waarin hij uitlegt hoe er in de politiek dagelijks mandaten en functies worden gekocht. Zelden heb ik zo’n schaamteloos politiek interview gezien! Overigens vormt Goovaerts het beste bewijs dat er bij de VLD geen mandaten te koop zijn, aangezien hij er geen gekregen heeft.

Volgens Goovaerts gaat het bij de VLD alleen nog om ‘macht, geld en korte rokjes’.

DE GUCHT: Wat betekent dat? Als we in de oppositie zitten, roepen mensen als Goovaerts dat we niet genoeg doen om in de meerderheid te geraken. Nu we deel uitmaken van de regering, zouden we alleen macht nastreven. Maar de doelstelling van een politieke partij is toch macht uitoefenen, of niet? Daar is niets oneerbaars aan.

Bent u niet bang dat Goovaerts proteststemmen bij de VLD zal wegkapen?

DE GUCHT: Omdat we een belastingpartij zijn geworden, zoals hij beweert? Belastingen zijn inderdaad een belangrijk thema voor de VLD. Ach, Goovaerts heeft geen inhoudelijk verweer. Hij reageert enkel uit haat en rancune.

Toen Omer Vanaudenhove in de jaren zestig de partij openstelde voor katholieken en de kritiek op het katholiek onderwijs staakte, maakten de Vlaamse liberalen hun grootste electorale sprong voorwaarts. U hebt zelf ‘nieuwe christen-democraten’ bij de VLD binnengehaald, maar u zit wel voortdurend op de kap van katholieke scholen en ziekenhuizen.

DE GUCHT: Ik stel me heel pluralistisch op en zit niemand op de kap. Als boutade heb ik eens gezegd dat een VLD-voorzitter spreekt namens meer dan 700.000 katholieken. We hebben een miljoen kiezers, waarvan zeker 70 procent katholiek is.

De huidige meerderheid heeft in het parlement een euthanasiewet goedgekeurd die de mensen de vrijheid geeft zelf over hun levenseinde te beslissen. Vindt u het normaal dat katholieke ziekenhuizen, die door de gemeenschap gefinancierd worden, weigeren de nieuwe wet toe te passen? En dat doodzieke mensen daarom moeten worden overgebracht naar ziekenhuizen waar die mogelijkheid wel bestaat? Professor Wim Distelmans heeft dat zeer terecht aangeklaagd.

Caritas Catholica heeft het volste recht om ziekenhuizen in te richten en ziekenhuisfusies te organiseren, waarbij ook OCMW-instellingen worden overgenomen. Maar ziekenhuisbeheerders mogen hun filosofische overtuiging niet opleggen aan patiënten en artsen. Net zo min als bedrijven naar de overtuiging van kandidaat-werknemers mogen peilen. Dat laatste is zelfs wettelijk verboden.

Waarom maakt u zich daar zo druk over?

DE GUCHT: We leven in een geseculariseerde, pluralistische maatschappij. Blijkbaar kan een machtsinstituut als Caritas Catholica daarmee niet overweg. Als kardinaal Godfried Danneels zegt dat de moraal – eigenlijk bedoelt hij zijn moraal – boven de wet staat en als CD&V-voorzitter De Clerck dit overneemt, dan frons ik toch even de wenkbrauwen. In een samenleving die al meer dan 170 jaar de scheiding van kerk en staat kent, is zo’n uitspraak een uiting van puur integrisme.

Maar kunt u voorkomen dat artsen zich in een katholiek ziekenhuis naar de moraal van de beheerders moeten schikken?

DE GUCHT: Natuurlijk. We kunnen wettelijk regelen dat een ziekenhuis bij het in dienst nemen van een arts enkel aandacht mag hebben voor diens bekwaamheid, en geen rekening mag houden met diens opvattingen of met de universiteit waar hij tot arts werd opgeleid. Het is ook perfect mogelijk om in het Koninklijk Besluit van 1978 op de uitoefening van de geneeskunde op te nemen dat ingrepen zoals abortus of euthanasie onder het colloque singulier van de arts vallen.

U ziet scholen en ziekenhuizen als instellingen die louter kennis overdragen en zorg verlenen, maar waar de persoonlijke levensovertuiging van de leerling of de patiënt niet in tel is, zo verwijt de katholieke zijde u.

DE GUCHT: In de bijbel staat dat gelovigen moeten getuigen van Christus door hun inzet voor anderen, maar niet dat ze hun overtuiging aan anderen moeten opdringen. Omdat scholen en ziekenhuizen zoveel kosten aan de gemeenschap proberen we ze efficiënter te organiseren en onder te brengen in grotere structuren. Het is financieel onmogelijk dat er, omwille van het pluralisme, overal neutrale én katholieke instellingen naast elkaar blijven bestaan. Maar omgekeerd kan het ook niet dat katholieke scholen en ziekenhuizen, die met publieke middelen werken, hun machtspositie misbruiken om hun filosofie door te drukken. Dat is een verkrachting van het principe van het vrije initiatief.

Dan vult Stefaan De Clerck dat principe toch fundamenteel anders in.

DE GUCHT: Ja, en zelfs in die mate dat dit een coalitie met CD&V moeilijk maakt. In Kortrijk voerde CD&V een fusie door van enkele katholieke ziekenhuizen en een OCMW-instelling. De echtgenote van De Clerck is de voorzitster van die fusie. Het kan toch niet dat zij de verschillende levensvisies van de bevolking in die streek naast zich neerlegt en binnen de ziekenhuisfusie alleen ruimte laat voor de katholieke moraal inzake abortus en euthanasie. Ik begrijp niet dat hiertegen niet feller wordt gereageerd.

Ik ben geen prediker die mensen wil overtuigen om euthanasie te plegen. Het is evenmin mijn natte droom dat op alle katholieke scholen zedenleer gegeven wordt. Ik heb respect voor katholieken, maar ik vraag dat katholieken eenzelfde respect voor niet-katholieken zouden opbrengen. De overgrote meerderheid van de mensen is trouwens niet uitgesproken vrijzinnig of katholiek, maar heeft een overtuiging die, onder invloed van de omstandigheden, tijdens hun leven kan veranderen.

Voor de verkiezingscampagne van de VLD is communicatieadviseur Noël Slangen overgestapt van de premier naar de partij. Bent u niet bang dat zijn recente verwijzing naar de correctionele rechtbank in een dossier van ‘nepoffertes’ op de VLD kan afstralen?

DE GUCHT: Uw stelling komt er eigenlijk op neer dat een aannemer die een betwisting heeft over een lekkend dak geen enkel huis meer mag bouwen. De partij vond Slangen de geschikte man om onze campagne te leiden en wij verwachten dat hij waar voor zijn geld levert.

De oppositie is klaar met haar oordeel over de paars-groene coalitie: chaotisch en onbetrouwbaar.

DE GUCHT:Allee. Wat is het programma van de oppositie dan? Ik ben daar nog steeds niet achter. Deze regering is niet chaotisch. Er is een open discussie en dat is nieuw. In de voorbije jaren werden de grenzen van die open discussie misschien af en toe overschreden, maar het positieve is wel dat de politiek opnieuw een gespreksitem is geworden, ook in het café.

En dan die zogenaamde onbetrouwbaarheid. Ik kan veel verdragen van de oppositie. Maar de manier waarop CD&V geprobeerd heeft Verhofstadt persoonlijk te viseren in die kwestie met Goovaerts, is ondermaats. Bij CD&V heeft ex-woordvoerder Willy Buys ooit ook ‘onthullingen’ over de partijfinanciën gedaan. Wij hebben daar nooit garen bij gesponnen.

Nog volgens CD&V zitten er bij paars-groen budgettaire lijken in de kast.

DE GUCHT: De oppositie heeft het recht om te liegen en CD&V doet dat met verve. De begroting is al drie jaar op rij in evenwicht en de bewering van CD&V dat paars-groen de facturen doorschuift naar de volgende regering klopt niet. A propos, bij het begin van deze regeerperiode hebben wij tientallen miljarden in de gezondheidszorg mogen opkuisen. Dus over zulke zaken kan de CD&V beter zwijgen.

Het overheidstekort is minder snel gedaald dan voorzien, maar dat heeft te maken met de economische situatie. We kennen nu een lagere economische groei dan tijdens de vorige regeerperiode.

Door alle paars-groene engagementen en de sombere economische vooruitzichten heeft een volgende regering nauwelijks budgettaire ruimte.

DE GUCHT: Als de economie niet opnieuw op gang komt, zijn er inderdaad geen nieuwe initiatieven mogelijk.

Is het voor liberalen niet makkelijker om een orthodox budgettair beleid te voeren in een centrumrechtse regering met CD&V?

DE GUCHT: Allerminst. CD&V is tegen belastingverlaging gekant omdat haar ACW-vleugel zwaar doorweegt en voorrang wil geven aan andere maatschappelijke noden. Met CD&V zouden we dus geen millimeter verder zijn geraakt. Integendeel. De enige manier om dat te doen, is dat wij sterker worden.

Wat gebeurt er als de VLD in mei niet de grootste partij wordt?

DE GUCHT: Wij zijn nu de grootste partij. Is het zo overmoedig om dan ook de grootste te willen blijven? Of moeten we naar de verkiezingen met de boodschap dat we tevreden zijn als we tweede eindigen?

Verbindt u uw voorzitterschap aan die doelstelling, de grootste blijven?

DE GUCHT: Ik ben voorzitter tot 2005. We willen de verkiezingen winnen, maar ik verbind mijn lot daar niet aan. Dat zijn van die gezwollen statements die misschien op het lijf van een Bert Anciaux geschreven zijn, maar niet op het mijne.

Hebt u een stembusakkoord om met paars-groen door te gaan, zoals CD&V beweert?

DE GUCHT: We verdedigen de paars-groene verwezenlijkingen, maar we gaan totaal ongebonden naar de verkiezingen. Ach, het is van alle tijden dat de oppositie roept dat er een stembusakkoord is. De Clerck is zo voorspelbaar. Wat wil hij nu wél bereiken bij de verkiezingen? Telkens als hij over zekerheid begint, maakt hij zo’n onzekere indruk dat ik me daarbij niets kan voorstellen.

U maakt van de verdere modernisering van de overheid een prioriteit.

DE GUCHT: In 1999 hebben we een verouderd staatsapparaat in handen gekregen. Na twaalf jaar in de oppositie waren we ons daar niet volledig van bewust. Wat voor een strijd hebben we niet moeten voeren om de vakbonden uit de raad van bestuur van de NMBS te krijgen? Hoe moeilijk is het geweest de socialisten ervan te overtuigen Etienne Schouppe los te laten? Als we niet doorzetten met die modernisering schiet er over vijf jaar in een vrijgemaakte Europese markt van onze overheidsbedrijven niets meer over. Ook Copernicus moet voortgaan. De hervorming van de ambtenarij is nog niet helemaal uitgevoerd, maar ze zit wel op de sporen. We hebben veel tegenwerking gekregen, ook in de regering, met name vanwege de PS. Maar u denkt toch niet dat de tegenstand met de CD&V kleiner zou zijn geweest?

Het motto ‘snel en efficiënt’ hebt u wel mogen inslikken.

DE GUCHT: In vergelijking met 1999 hebben we vandaag een realistischer blik op onze slaagkansen om het staatsapparaat te moderniseren. Maar we mogen ook niet té realistisch zijn, want dan bereik je niets in dit verdomd moeilijke land. Dehaene was een zelfverklaarde loodgieter, Verhofstadt is een zelfverklaarde voluntarist. Met normale, rationele schema’s lukt het niet om hier iets in beweging te zetten. België is namelijk niet rationeel, België is een diplomatieke conferentie. Je moet iets van een Don Quichot hebben om daarin succes te boeken.

Han Renard / Patrick Martens

‘Is het zo overmoedig om de grootste te willen blijven?’

‘Het is financieel onmogelijk dat er overal neutrale én katholieke instellingen naast elkaar blijven bestaan.’