‘WE ZITTEN TOCH NIET MEER IN DE KOUDE OORLOG?’

EDWARD SNOWDEN 'Hij heeft ons een grote dienst bewezen door een gigantische aanval op de EU bloot te leggen. Zo iemand moeten we beschermen.' © IMAGE GLOBE

De Europese leiders reageren furieus nu blijkt dat de Amerikaanse geheime dienst hen al jaren afluistert en bespioneert, en de EU als een doelwit beschouwt. De gesprekken over een handelsakkoord staan plots op losse schroeven. Een trans-Atlantische ijstijd dreigt.

‘Een aanval uit Amerika.’ Zo omschrijft het Duitse weekblad Der Spiegel het spionageverhaal dat het afgelopen zaterdag onthulde, en het is niet eens overdreven. Het blad bemachtigde een deel van het archief van klokkenluider Edward Snowden (30), de voortvluchtige ex-medewerker van de Amerikaanse geheime dienst NSA, waarin de ware omvang van de spionagepraktijken van de National Security Agency pas echt duidelijk wordt. Twee weken geleden was al blootgelegd dat de NSA via de grote internetbedrijven privégegevens verzamelt van internetgebruikers over de hele wereld. Maar volgens Der Spiegel luistert de NSA ook mee in de kantoren van de Europese Unie in Washington en bij de EU-vertegenwoordiging bij de Verenigde Naties in New York, en hackte ze zich een weg naar binnen in de computersystemen van de EU. De gebruikte methoden zijn uitgebreid: van ouderwetse afluisterapparatuur in telefoon- en faxtoestellen via het aftappen van kabels met digitaal verkeer tot het onderscheppen van signalen met gespecialiseerde antennes. Dropmire, bijvoorbeeld, is de codenaam bij de NSA voor het aftappen van het gecodeerde faxapparaat waarmee de Europese ambassade in Washington diplomatieke memo’s stuurt naar de ministeries van Buitenlandse Zaken in de Europese hoofdsteden. De geheime documenten van Snowden stellen expliciet dat de NSA op die manier informatie wou vergaren over de onenigheden tussen de EU-lidstaten over de grote wereldthema’s van het moment, zo schrijft de Britse krant The Guardian, die ook een stuk van Snowdens documenten in handen heeft.

Wantrouwige vrienden

Verbazend is ook dat de NSA de EU onomwonden ‘een doelwit’ noemt. Zo omschrijft het agentschap het letterlijk in een van zijn interne memo’s. Slechts vier partnerlanden beschouwen ze als nauwe vrienden die niet bespioneerd hoeven te worden: het Verenigd Koninkrijk, Canada, Nieuw-Zeeland en Australië. Al de rest is niet veilig voor de Amerikaanse cyber- en klassieke spionage. De ambassades en vertegenwoordigingen van achtendertig vaak officieel ‘bevriende’ landen worden als ‘doelwit’ beschouwd. Miljarden telefoongesprekken, sms’jes en e-mails uit die landen worden verzameld in Fort Meade, het hoofdkwartier van de NSA in de staat Maryland.

Van alle EU-lidstaten is Duitsland veruit de interessantste voor de NSA: elke maand halen ze daar een half miljard gegevens op. In december 2012 onderschepten de Amerikanen elke dag 15 miljoen telefoontjes en 10 miljoen internetverbindingen. De contacten met Rusland zouden de reden zijn voor de grote interesse in het Duitse dataverkeer. In Frankrijk en Polen werden in dezelfde periode ‘maar’ 2 miljoen verbindingen onderschept. Ook bij de Franse en Italiaanse vertegenwoordiging bij de VN (codenaam Blackfoot) en de Franse en Griekse ambassade in Washington (codenamen Wabash en Klondyke) blijken de VS mee te luisteren. The Guardian noemt ook de ambassades van Japan, Mexico, Zuid-Korea, India en Turkije.

De National Security Agency is ook in ons land actief, vanwege de aanwezigheid van de NAVO- en EU-hoofdkwartieren in Brussel. Vijf jaar geleden blijken de Europese veiligheidsdiensten ontdekt te hebben dat de NSA meeluisterde in het gebouw van de Europese Raad, het Justus Lipsiusgebouw aan het Schumanplein in Brussel. Enkele valse oproepen leidden de veiligheidsdiensten toen naar een zwaarbewaakt bijgebouw van het NAVO-hoofdkwartier in Evere, met een gigantische antenne op het dak. Daar heeft een team telecommunicatie-experts van de NSA zijn intrek genomen, en van daaruit luisteren zij de EU-gebouwen af. De consequenties daarvan zijn niet min, want elke EU-lidstaat beschikt in het Justus Lipsiusgebouw over kantoren waar de ministers zich kunnen terugtrekken voor overleg. Dichter bij het hart van de EU kunnen de VS moeilijk komen.

Toch blijft er nog veel onduidelijk, bijvoorbeeld of de NSA alleen werkte of met medewerking van de andere Amerikaanse inlichtingendiensten, CIA en/of de FBI. Maar door zo veel informatie te verzamelen, creëren de Amerikanen ook met opzet een gigantische hooiberg, waarin niemand kan zien welke naald erin verborgen zit. Als je alle e-mails ter wereld verzamelt, merkt niemand wat je precies zoekt, lijkt de strategie. Misschien de communicatie tussen terreurorganisaties, zoals NSA-baas Keith Alexander zegt, maar evengoed dus de gesprekken aan de top van hun grootste handelspartners. Dat dankzij klokkenluider Snowden uitlekt welke communicatie men in Washington nauwkeurig volgt – namelijk die van partnerlanden – is een fiasco voor de NSA. De dienst was tot nog toe veel minder bekend dan de buitenlandse inlichtingendienst CIA, maar zal nu veel druk voelen van de internationale gemeenschap om een en ander uit te leggen. Alexander beperkte zich tot een klaagzang dat Snowden de NSA en het land ‘enorme schade’ heeft toegebracht. De jongeman is intussen aangeklaagd voor diefstal van overheidseigendom en het lekken van geheime informatie.

Asiel voor Snowden

De afgelopen weken was er binnen de EU al behoorlijk wat wrevel te merken na de onthullingen van Snowden over hoe de VS privégegevens van de Europese burgers verzamelt. Maar de reacties op dit spionageschandaal zijn van een andere orde. De voorzitter van het Europees Parlement, Martin Schulz, was de eerste die reageerde. Hij zei diep geschokt te zijn. ‘De VS mogen ons niet als een vijand beschouwen’, zei hij zondagavond. Hij eiste een snelle en volledige uitleg van de VS. Viviane Reding, Europees commissaris van Justitie, deed er een schep bovenop. Zij stelde meteen voor om de gesprekken over een handelsakkoord tussen de EU en de VS, die op 8 juli zouden beginnen in Washington, op te schorten tot er opheldering komt. Een gewichtige uitspraak, want het vrijhandelsakkoord moet de EU jaarlijks 86 miljard euro extra economische activiteit opleveren. ‘We kunnen niet over een trans-Atlantische markt spreken als er ook maar het minste vermoeden bestaat dat onze partner de bureaus van onze onderhandelaars bespioneert. De Amerikanen moeten eerst elke twijfel daarover wegnemen.’

Ook de Duitse bondskanselier Angela Merkel was spijkerhard: ‘Je vrienden afluisteren, dat kan echt niet. We zitten niet meer in de Koude Oorlog.’ De Franse president François Hollande eist dat de Amerikanen ‘er meteen mee ophouden’. Uit het Europees Parlement komt stevige druk om de Amerikanen hard van antwoord te dienen. Daniël-Cohn Bendit, de leider van de groene fractie in het Europees Parlement, pleit ervoor om de voortvluchtige klokkenluider Edward Snowden asiel te geven in Europa. Hij wil hem ook voordragen voor de mensenrechtenprijs van het Europees Parlement. ‘Snowden heeft ons een grote dienst bewezen door een gigantische aanval op de EU bloot te leggen. Zo iemand moeten we beschermen, en Duitsland zou dat in naam van Europa kunnen doen’, vertelde de Duitse groene Jürgen Trittin aan de BBC.

Er gaan ook stemmen op om andere trans-Atlantische akkoorden, zoals dat over de uitwisseling van bankgegevens, te annuleren. De stilte vanuit Washington die daar in het weekend op volgde, klonk oorverdovend. De Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken John Kerry wou alleen kwijt dat ‘elk land wel activiteiten onderneemt om de nationale veiligheid te beschermen, en informatie vergaren is daar nu eenmaal een onderdeel van’. Hij beloofde Catherine Ashton, de Europese hoge vertegenwoordiger voor Buitenlandse Zaken, om de zaak uit te zoeken. Gezien de stevige reacties uit de Europese hoofdsteden vrezen veel Europese analisten dat het schandaal voor een diepe en langdurige vertrouwensbreuk kan zorgen in de trans-Atlantische relaties.

DOOR THOMAS VERBEKE

EU-ministers werden afgeluisterd in het Justus Lipsiusgebouw. Dichter bij het hart van de EU kunnen de VS niet komen.

Reageren op dit artikel kan u door een e-mail te sturen naar lezersbrieven@knack.be. Uw reactie wordt dan mogelijk meegenomen in het volgende nummer.

Partner Content