Na 44 dagen van bloedig conflict smeedden Turkije en Rusland een broos vredesakkoord in de Kaukasus. ‘Dit akkoord is voor Armenië net geen capitulatie’, meent de Armeense politoloog Stepan Grigorjan.
‘Het gaat met mij zoals het met mijn land gaat: slecht.’ Stepan Grigorjan zegt het zonder de minste hint van ironie in zijn stem, wanneer hij ons toespreekt vanuit de Armeense hoofdstad Jerevan. Enkele weken voordien, op 9 november, hebben Rusland en Turkije een vredesakkoord bekokstoofd dat de vijandelijkheden in Nagorno-Karabach moet beëindigen. In dat akkoord annexeren de Azeri’s de zuidelijke regio’s rond de stad Sjoesja en enkele regio’s in het noorden. Er komen ook Russische troepen om de grens van Nagorno-Karabach te verdedigen. Voor Armenië, dat Nagorno-Karabach sinds 1994 in handen heeft, is het akkoord een ramp. ‘Dit is een regelrechte vernedering. Het is net geen totale capitulatie.’
Door ons niet te helpen heeft Poetin de Armeniërs voor het blok gezet: waar staan jullie nu, met je revolutie?
Grigorjan, die zijn Russisch kruidt met tal van Engelse termen, is een van ’s lands meest vooraanstaande denkers. Sinds de onafhankelijkheid was hij parlementslid, diplomaat en adviseur bij het buitenlandministerie, en leidt hij tot vandaag het Analytical Centre on Globalization and Regional Cooperation, de voornaamste denktank voor buitenlands beleid. Bij de Fluwelen Revolutie van 2018 steunde hij de democratischgezinde Nikol Pasjinjan, en diens ambitie om van Armenië een democratisch land te maken. Maar tegelijk is hij – net als ongeveer elke Armeen – een pleitbezorger van onafhankelijkheid voor de regio die de Armenen Artsach noemen.
Sinds de oorlog van 1994 kwam het bijna jaarlijks tot kleine schermutselingen tussen Azeri’s en Armeniërs. Maar deze keer verliep het anders. Met behulp van gesofisticeerd Turks en Israëlisch wapentuig slaagde het Azerbeidzjaanse leger erin de Armenen terug te dringen. In 44 dagen tijd kwamen minstens 4000 Armenen en Azeri’s om het leven. Toch geeft Grigorjan de droom van een onafhankelijk Nagorno-Karabach niet op.
‘Dit akkoord heeft maar één positief gevolg: het heeft de gevechten doen ophouden. Vrede is altijd beter dan oorlog. Maar voor de rest is dit akkoord voor ons een ramp. Azerbeidzjan heeft verschillende gebieden geannexeerd waar nooit Azeri’s hebben gewoond. Bovendien wordt Nagorno-Karabach nu in tweeën verdeeld. Dat is ongezien: zelfs tijdens de Sovjettijd, toen de regio tot de Azerbeidzjaanse deelrepubliek hoorde, was het één administratieve eenheid.’
Brengt dit akkoord een oplossing voor het conflict?
Stepan Grigorjan: Voor het vredesproces is dit akkoord een ramp. De Minskgroep, waarin Armenië, Azerbeidzjan en Rusland met westerse landen onderhandelden over het conflict, is de voorbije maanden volledig buitenspel gezet. De westerse landen hebben het akkoord moeten vernemen via de pers. Alles wordt nu beslist door Rusland en Turkije, het land dat een eeuw geleden de Armenen heeft proberen uit te roeien. U zult wel begrijpen dat Armenië weinig goeds verwacht van Turkije.
Hoe verklaart u de rol van Rusland in het conflict? Rusland geldt als een bondgenoot, maar kwam Armenië niet te hulp.
Grigorjan: Rusland is zijn belofte als bondgenoot niet nagekomen. Armenië maakt deel uit van de Collectieve Veiligheidsverdragorganisatie, een militair bondgenootschap met Rusland. Maar toen Azerbeidzjan Nagorno-Karabach aanviel, vonden ze hun relatie met Turkije belangrijker. Daardoor hebben we 44 dagen lang gestreden tegen een totale overmacht.
Was het een verrassing dat het Azerbeidzjaanse leger zo veel sterker was?
Grigorjan: Absoluut. We hadden niet verwacht dat de Turkse wapens zo effectief zouden zijn, en dat Azerbeizjan zo veel steun van andere landen zou krijgen. Maar eigenlijk is dat onze eigen schuld. Azerbeidzjan heeft zijn defensiepartnerschappen gediversifieerd. Ze werken samen met Rusland en Turkije, maar ook met Israël, Pakistan en Oekraïne. Armenië heeft de grote fout gemaakt om alles op Rusland in te zetten. We halen al onze wapens en al ons aardgas uit Rusland. In internationale organisaties steunen we altijd Rusland, zelfs toen ze in Georgië en Oekraïne intervenieerden. Daardoor hebben we het bij veel landen verkorven. Maar wat ben je ermee als die bondgenoot je niet te hulp komt wanneer je hem echt nodig hebt? Ik schreeuw het al jaren: di-ver-si-fi-ca-tie!
Ik zie nog een tweede reden waarom Rusland ons niet te hulp is gekomen. Pasjinjan is twee jaar geleden via een democratische revolutie aan de macht gekomen. Daar houdt Rusland nu eenmaal niet van. Door ons niet te helpen, heeft Poetin de Armeniërs voor het blok gezet: waar staan jullie nu, met je revolutie?
Brengt dit conflict het democratiseringsproces van Armenië in het gedrang?
Grigorjan:(knikt) Dit is een enorme bedreiging. Het ongenoegen over Pasjinjan is groot. De oude, antidemocratische garde van Armenië eist zijn ontslag. Gewapende groeperingen hebben het bureau van de premier aangevallen, omdat ze hem een landverrader vinden. De tragiek is dat door het conflict niemand nog praat over de strijd tegen corruptie, transparantie of democratische hervormingen.
Wat verwacht u van de Europese Unie?
Grigorjan: Niets. De gemiddelde Armeen weet niet eens wat de Europese Unie is. En wat zouden we van de EU kunnen verwachten? De EU kan niet eens haar eigen lidstaten Griekenland en Cyprus tegen Turkije beschermen. We vestigen onze hoop op de acties van individuele Europese landen. Het initiatief van de Franse Senaat om de onafhankelijkheid van Nagorno-Karabach te erkennen, is bijvoorbeeld een grote hulp. Het is de enige manier om Azerbeidzjan opnieuw aan de onderhandelingstafel te krijgen.
Begrijpt u dat Europa zich zo terughoudend opstelt?
Grigorjan: Het lijkt me in elk geval niet slim. (windt zich op) Stel u voor dat vijf hooligans op straat een man aftuigen, en de politie komt erbij en roept op tot vredevol overleg. Dat zou u toch nooit serieus nemen? Ik vraag niet dat Europa Azerbeidzjan aanvalt of partij kiest. Maar je kunt toch minstens het gebruik van fosforbommen en splintermunitie veroordelen? Azerbeidzjan is letterlijk bezig met een etnische zuivering. Europa kan toch ten minste zeggen dat dat een slechte zaak is?
Hoelang zal dit akkoord stabiliteit brengen?
Grigorjan: Ik betwijfel of het lang zal duren. Met de teruglopende populariteit van Pasjinjan vrees ik dat de kans op destabilisering groot is. Maar het voornaamste risico is dat het misloopt tussen Rusland en Turkije. Turkije stelt zich erg agressief op, ook tegen Rusland. In Syrië staan ze zogezegd aan dezelfde kant, maar tegelijk komt het voortdurend tot situaties waarin ze op elkaar schieten. En ook langs Azerbeidzjaanse kant zijn er provocaties. Er zijn gevallen bekend van Azerbeidzjaanse soldaten die Russische legeruniformen hebben aangetrokken om zich te vermommen. U begrijpt dat Rusland dat niet leuk vindt. Op een bepaald moment zullen ze zeggen: genoeg. De situatie kan voortdurend ontploffen.
