De oude Antwerpse weeshuizen.

?Tot eerlick onderhoudt van meyskens cleene.? Die tekst lieten de aalmoezeniers (geen geestelijken) van het Antwerpse Maagdenhuis in 1553 aanbrengen boven de poort van hun nieuw gebouw. De spreuk wordt nu als titel gebruikt van het pas verschenen boek van Dirk Verhelst over de geschiedenis van dit weeshuis en van de andere kinderinstellingen in Antwerpen. Ter gelegenheid van het verschijnen van het boek werd ook een tentoonstelling samengesteld over de geschiedenis.

In de vroege Middeleeuwen waren het de abdijen en kloosters die zich ontfermden over het lot van de minstbedeelden in de samenleving, dus ook van de verlaten kinderen. Vanaf de twaalfde eeuw kwam daar verandering in. Toen namen de (burgerlijke) Tafels van de Heilige Geest die zorg over. In een document van 1381 is er sprake van een ?vondelinghe huys? aan de Everdijstraat. Ten tijde van de bouw van het Maagdenhuis verrees er aan de Paardenmarkt ook een Knechtjeshuis en in 1531 was er al een Vondelingenhuis gebouwd in de Sint-Rochusstraat.

Die drie instellingen volstonden niet om al de verlaten kinderen op te vangen. Daarom werden sommigen uitbesteed bij boeren in de Kempen, waar zij het vee moesten hoeden. Oudere jongens werden geplaatst bij ambachtslui in de stad om er een vak te leren. Sommigen konden in de ateliers van het Knechtjeshuis zelf een opleiding volgen en de slimsten kregen een beurs om in Leuven te studeren. In 1882-’83 opende het liberale bestuur van stad twee nieuwe gebouwen ter vervanging van de oude, maar al vlug bleken deze ?kazernes? niet te voldoen aan de behoeften.

Tussen de twee wereldoorlogen werden de instellingen kleiner van omvang en die trend zette zich door na 1945. Achter de geschiedenis van die gebouwen en instellingen gaat het verhaal schuil van vele onbekende kinderen en jongeren. Slechts een zeldzame keer is wat meer geweten over hun persoonlijk lot en daar wordt in de tentoonstelling dan uitdrukkelijk bij stilgestaan. Het tweede deel is gewijd aan de opvang van verzwakte kinderen (TBC), van boefjes en geplaatste jochies van het begin van deze eeuw tot nu.

P.D.

?Het kind van de rekening. Over de geschiedenis van de instellingen voor kinderen in het Antwerpse?, in het Centrum Elzenveld, Sint-Jorispoort 27bis, Antwerpen, tot 1/9, van donderdag tot zondag van 12.30 tot 17.30.Dirk Verhelst, ?Tot eerlick onderhoudt van meyskens cleene?, ter plaatse te koop, 850 fr.

Badzaal, ca. 1913 van de instelling Diesterweg : onbekende levens.