‘Ik geloof nog in België, het federalisme is niet af’, zegt vicepremier en minister van Justitie Laurette Onkelinx (PS). Het federale raderwerk is wel dringend aan een smeerbeurt toe, of het dreigt vast te lopen.
Laurette Onkelinx is niet zo lang geleden naar Schaarbeek verhuisd. Bij de gemeenteraadsverkiezingen in 2006 doet ze er een gooi naar het burgemeesterschap. In het ideale toekomstscenario kan ze die burgemeestersfunctie vanaf 2007 combineren met het voorzitterschap van de PS, hoewel ze dat niet met zoveel woorden wil zeggen.
Het belooft een spannende strijd te worden, daar in Schaarbeek. Ook Isabelle Durant (Ecolo) en zittend burgemeester Bernard Clerfayt (MR-FDF) zijn te duchten kandidaten.
De machtigste politica van het land is in elk geval opgetogen over haar nieuwe thuishaven. De gemeentepolitiek is een nagelnieuw actieterrein, maar het lijkt haar het einde. De aanleg van rotondes, de netheid van de straten, boeiend!
Laurette Onkelinx is intussen een oudgediende van Paars geworden. Ze is sinds 1999 lid van het kernkabinet en heeft een doorslaggevende stem in alle cruciale beleidsbeslissingen. Een gesprek met Onkelinx is meestal een aangename ervaring. Ze heeft een hoog spraakdebiet, afgewisseld met aanstekelijke lachsalvo’s, hoewel ze ook bepaald streng voor de dag kan komen. Haar partij wordt op dit moment door zwaar weer getroffen. De schandalen in de sociale huisvesting, het rampendossier Francorchamps, het onpopulaire Generatiepact – het is een ruwe herfst geweest voor de Franstalige socialisten.
Onkelinx heeft zich afgebeuld om het Generatiepact voor de vakbonden draaglijk te maken: maatregelen ter bestrijding van de jeugdwerkloosheid, een alternatieve financiering van de sociale zekerheid. Tevergeefs – de militanten lusten het pact niet. Meer nog, ze hebben het gevoel dat de socialisten in de regering hen in de kou laten staan.
Heeft de kracht van het protest tegen het Generatiepact u verrast?
LAURETTE ONKELINX: Ik had gehoopt dat we met de sociale partners tot een akkoord konden komen. Uren en uren zijn er gesprekken gevoerd – we hebben samen een lange weg afgelegd. Dat is dan het Generatiepact geworden, dat veel ruimer is dan alleen een plan om de loopbaan te verlengen. Maar de vakbonden hebben niet het akkoord van hun basis gekregen. Of ik daardoor verrast ben? Eigenlijk niet. We beleven onzekere tijden. Ons land is relatief rijk, maar 13 procent van de bevolking leeft onder de armoedegrens. De mensen maken zich zorgen over de toekomst. Het lijkt alsof dat allemaal in het nee tegen het pact is samengekomen.
De regering heeft lange tijd gedaan alsof er geen vuiltje aan de lucht was. Dan stond plotseling het behoud van de sociale zekerheid op het spel. Was de publieke opinie wel voldoende voorbereid?
ONKELINX: Bij het begin van de regeerperiode zijn we in volle vaart weggescheurd, met drie superministerraden en heel veel projecten op de tafel. Maar dan is het ijstijdperk ingegaan hè. Iedereen vroeg zich af of het lijntje zou houden dan wel breken. En we konden doen wat we wilden, alleen Brussel-Halle-Vilvoorde telde nog mee, en de dagelijkse weddenschappen over het lot van de regering. Bijna heel het politieke jaar is daardoor verlamd. Goed, we hebben ons erdoorheen geslagen. Sindsdien is de regering in veel rustiger vaarwater gekomen. De miskleun met de energiecheque – razend was ik, maar Guy kan wel tegen een stootje – even buiten beschouwing gelaten.
De nieuwe regeling voor het brugpensioen treft nauwelijks 1000 mensen in 2008. Toch slaagt de regering er niet in die boodschap over te brengen. SP.A-voorzitter Johan Vande Lanotte wil het zelfs niet meer proberen. Het ligt te emotioneel, zegt hij. Begrijpt u dat?
ONKELINX: Ik begrijp het, maar ik ben het er niet mee eens. We moeten het blijven proberen, ook al is het moeilijk. Militanten van de FGTB hebben in Luik lokalen van de PS kort en klein geslagen. Het is inderdaad een louter emotionele zaak geworden. En toch moeten we het blijven uitleggen, we hebben geen andere keus. Heel ons sociale model is gebouwd op dialoog. Als je de weg van het sociaal overleg verlaat, dan riskeer je in dit land de fundering vanonder de maatschappelijke consensus weg te slaan.
U hebt zelf de desinformatie vanwege de vakbond aan de kaak gesteld. En dan toch blijven praten?
ONKELINX: Ik heb gezegd dat er desinformatie was, van de vakbond of van de regering, daarover spreek ik me niet uit. Maar wat ik op een gegeven moment allemaal op televisie hoorde! Ze gaan ons verplichten zeven jaar langer te werken! Er gebeurt niets voor de jongeren! Tout et n’importe quoi.
Wat me wel verontrust, is de moeilijke verstandhouding tussen de vakbondstop en zijn basis. Dat was al het geval bij het centraal akkoord eerder dit jaar, waarvoor de regering veel geld op tafel heeft gelegd. Toen heeft één vakbond, de FGTB, de militanten niet over de streep gekregen. Bon, bij het Generatiepact heeft ook de top van de vakbond het akkoord verworpen. Maar wat gaat er gebeuren bij de volgende sociale onderhandelingen? Kunnen we nog een akkoord bereiken? Onze concurrentiekracht is bedreigd, daar moeten we wat aan doen. Maar tegelijk is de toekomst van het sociaal overleg in gevaar. Zorgwekkend is dat.
Sommigen verwijzen dan naar de kloof tussen de FGTB en de PS. Maar je mag partij en vakbond niet met elkaar verwarren. Anders kun je evengoed de vakbond in de regering zetten.
Voor veel waarnemers gaat het Generatiepact bijlange niet ver genoeg, en zal er na dit pact nóg een pact moeten komen.
ONKELINX: Zo zou ik het niet stellen. (lacht) Ik geloof echt in dit pact, hoor. Uiteraard, voor het brugpensioen is de impact beperkt. We beogen op de eerste plaats een cultuuromslag. Maar het pact omvat veel meer dan dat.
Is het echte probleem niet dat mensen in een korte periode van hun loopbaan, tussen 25 en 45, zo hard moeten werken, dat iedereen vanaf 50 naar zijn pensioen snakt?
ONKELINX: Ik ben gewezen minister van Werkgelegenheid. Alle vormen van loopbaanonderbreking, die heb ik ingevoerd. Natuurlijk is er stress op het werk, maar enfin, we hebben toch grote inspanningen gedaan voor een betere harmonie met het privé-leven. Ik heb zelfs formules uitgewerkt die iedereen met alle geweld moest hebben, maar die geen enkel succes hebben gekend. Oudere werknemers inschakelen om jongeren in een bedrijf op te leiden bijvoorbeeld. Een werknemer van boven 50 kan halftime gaan werken en zijn RVA-uitkering cumuleren met een speciale vergoeding voor vorming, betaald door de werkgever. Die werknemer schiet er financieel haast niets bij in, werkt nog maar de helft en vormt de jongeren. Klinkt goed, niet? Geweldig! zei iedereen. Blij dat ik was… maar het heeft nooit gemarcheerd.
Dit jaar is 175 jaar België gevierd, maar in Vlaanderen telt België steeds minder aanhangers. Recent nog was er het ‘Manifest voor een zelfstandig Vlaanderen’ van de denkgroep In de Warande, met een pleidooi om België te liquideren. Dat zou beter zijn voor Vlaanderen, en voor Wallonië.
ONKELINX: Hoe attent van hen, om ook aan ons te denken. En Brussel, wat zijn ze daarmee van plan?
Brussel blijft onderdeel van Vlaanderen.
ONKELINX: Vanzelfsprekend. Dus ik zou dan bij Vlaanderen horen? (lacht) Ach, dit soort pleidooien bestaat al sinds het begin van België. En bij de volgende federale verkiezingen zal de communautaire koorts opnieuw toenemen. Het is zoals de griep die elk jaar langskomt.
Maar wat zou Vlaanderen zijn zonder Brussel? Iedereen weet dat Brussel niet naar Vlaanderen gaat. Brussel telt ongeveer 90 procent Franstaligen.
U zegt: het komt en gaat, zoals de jaarlijkse griep. Onderschat u niet hoe zwaar het debacle van Brussel-Halle-Vilvoorde de Vlamingen op de maag ligt?
ONKELINX: Dat is inderdaad een tijdbom. Maar Vlaanderen heeft het aan zichzelf te wijten. Beeld u eens in dat het Waals Gewest de federale regering zou zeggen: dat moet u doen, en binnen die deadline. Er zijn monumentale vergissingen begaan. Als Vlaanderen dat dossier op een rustiger manier had aangekaart, hadden we misschien een oplossing kunnen vinden. Maar één gewest kan niet het hele land een dictaat opleggen, zo werkt het niet. Verhofstadt heeft gelijk. We zullen in de tijd die ons nog rest tot de verkiezingen en stoemelings, achter de schermen, het terrein moeten aftasten en proberen een nieuwe confrontatie te voorkomen. Want weet u: we zaten niet ver van een akkoord.
Er was ook een struikelblok aan Franstalige kant: Olivier Maingain.
ONKELINX: (zucht) Kijk, het FDF leeft van dit soort dossiers. Het is hun levensverzekering. We hoopten dat deel uitmaken van de MR de scherpe kantjes er wat zou afnemen, maar het is precies zoals met de restanten van de ex-Volksunie in de Vlaamse partijen.
Bent u soms pessimistisch over de toekomst van het land?
ONKELINX: Nee, dat ligt niet in mijn aard. Ik zie ook geen alternatief.
Toch lijkt het alsof nu ook aan Franstalige kant meer over het einde van België wordt nagedacht.
ONKELINX: Tja, als je partner maar blijft herhalen dat hij je niet meer wil… Vergelijk het met een relatie, een koppel, waarin Vlaanderen het dominante mannetjesdier is. Op een gegeven moment is de vrouw het beu om almaar te denken: ik blijf wel voor de kinderen (lacht uitbundig) – als hij echt van me af wil, moet ik misschien ergens anders mijn licht gaan opsteken. En dus ja, in een aantal werkgroepen wordt daarover nagedacht.
Neemt u de kinderen mee in dat geval?
ONKELINX: U weet dat ik een wetsontwerp heb ingediend voor het co-ouderschap?
Ook eentje om de echtscheidingsprocedure te versoepelen.
ONKELINX:(lacht) Akkoord – de bedoeling daarvan is trouwens om eindeloos geruzie te voorkomen. Maar ik geloof nog in België, het federalisme is niet af.
Weet u wat het probleem is? Bepaalde bevoegdheden kunnen wat mij betreft nog naar de gewesten en de gemeenschappen worden overgedragen. Maar wat me stoort, is de hiërarchie van de normen, of liever het ontbreken ervan. Er is niets, helemaal niets. Dat bestaat niet in andere federale landen. Op een gegeven moment kan het raderwerk helemaal vastlopen. Als we opnieuw zouden onderhandelen over de federalisering van bevoegdheden, moeten we ook over de mechaniek praten. Of we riskeren dat alles tot stilstand komt. De bevoegdheden zitten gekruist over de verschillende beleidsniveaus, de belangen van iedereen zijn met elkaar verweven. We hebben het overlegcomité, maar dat komt doorgaans pas in actie als er een conflict is. Er zouden andere, meer preventieve mechanismen moeten bestaan.
En moet de federale regering dan het laatste woord krijgen?
ONKELINX: Niet noodzakelijk. In sommige gevallen kunnen het ook de gewesten zijn. Maar in elk geval: er is iets dat niet werkt. De nachtvluchten zijn daarvan het beste voorbeeld.
De PS wil opnieuw een procedure opstarten tegen het Vlaams Belang, waardoor die partij een stuk van haar overheidsdotatie kan verliezen. In Vlaanderen wordt dat, zo kort voor de gemeenteraadsverkiezingen, als een strategische blunder gezien.
ONKELINX: De geest van de wet lijkt me gezond, er is de publieke orde, er zijn principes en waarden in onze grondwet. Als een politieke partij de grondwet met voeten treedt, heeft ze geen recht op overheidsfinanciering. Maar we moeten wel extreem voorzichtig, niet als cowboys te werk gaan, want dit kan inderdaad een reeks vrijheden in het gedrang brengen. En wie zegt dat er voor de verkiezingen iets gaat gebeuren?
Ik zie ook wel dat er angst heerst. Dat integrisme en islam met elkaar verward worden. Misschien moeten we het verschil beter uitleggen, met concrete actie op het terrein. Maar het antwoord van de haat heeft alleen onheil gebracht.
Aanleiding voor de nieuwe klacht tegen het Vlaams Belang zijn de ‘islamofobe’ uitspraken van Filip Dewinter. Is dat zo erg? Veel mensen zijn vandaag bang voor de islam.
ONKELINX: Het Vlaams Belang doet precies wat de nazi’s in de oorlog deden. Die vonden het ook normaal om bang te zijn van de joden. Als je zo begint, zijn alle ontsporingen mogelijk. Het Vlaams Belang bespeelt, zoals alle extreemrechtse partijen in de wereld, het zondebokmechanisme. Ofwel zijn het moslims, ofwel zijn het de Franstaligen, en waarschijnlijk zal het Vlaams Belang binnenkort ook dat onderscheid niet meer maken.
Over naar Wallonië en het dossier Francorchamps, dat helemaal in de soep ligt. Hoe is dat zo kunnen mislopen?
ONKELINX: Iedereen heeft zich laten meeslepen. Tijdens de campagne voor de regionale verkiezingen in Wallonië werd alléén nog over Francorchamps gesproken. De redenering was: als we zelfs de Grote Prijs van Francorchamps niet kunnen behouden, dan gaat Wallonië gegarandeerd kopje onder. De emoties die dat bij de bevolking heeft losgemaakt. En dus hebben de politici beloofd Francorchamps tot elke prijs te zullen verdedigen. Dit gezegd zijnde, wanneer iemand als Jean-Marie Happart verklaart het contract te hebben getekend zonder het te lezen… (schudt het hoofd) ongelooflijk.
Tegelijk komt de PS in opspraak met schandalen in sociale huisvestingsmaatschappijen. Waarom komt dat allemaal nu naar buiten? Sommige van die audits zijn al jaren oud.
ONKELINX: Dat weet ik ook niet, maar het is goed dat er audits zijn geweest, en degenen die geprofiteerd hebben, moeten het gelag betalen. Dat vind ik nog het ergst van al, dat zoiets uitgerekend in de sociale huisvesting moet gebeuren.
Ik cumuleer bij mijn ministerportefeuille geen enkel mandaat. En ik kan niet begrijpen dat sommige mensen mandaten opstapelen, niet om zich nuttig te maken, in dat geval valt er misschien nog wat voor te zeggen, maar om hun zakken te vullen! In wat voor een wereld leven we?
Ik ben ongelukkig en diep beschaamd over wat er in mijn partij gebeurt. Het valt me echt zwaar, ook voor de militanten. De PS is een massapartij, we zijn met meer dan 100.000. Voor het overgrote deel zijn dat mensen die in de zaak geloven, die naar vergaderingen gaan, debatteren over principes en over projecten. Mensen zonder één enkel mandaat, die werkloos zijn of niet, maar voor wie het woord persoonlijk profijt niet bestaat. En dan heb je er een paar die alleen aan het eigen gewin denken. Schandelijk.
Zijn dat geïsoleerde gevallen, of is er sprake van een systeem, met name in die gemeenten waar de PS de absolute meerderheid heeft?
ONKELINX: Ik weet het niet. We moeten wachten tot alle audits achter de rug zijn, en dan conclusies trekken. Duidelijk is wel dat de controlemechanismen niet naar behoren hebben gefunctioneerd.
Bent u bang voor een electorale afstraffing?
ONKELINX: Het zijn de praktijken zelf die me bang maken. Maar hoe sterker de partij reageert, hoe beperkter de gevolgen zullen zijn. Ik sta voor honderd procent achter Elio. Hij heeft die mensen als parvenu’s bestempeld, een intern auditcomité opgericht en een vernieuwingscommissaris aangewezen. Dat toont aan dat de vernieuwing écht is – niet slechts een laagje verf, maar een diepgaand veranderingsproces.
Sommigen vragen zich af waarom de jacht op de parvenu’s niet vroeger is begonnen. De audit in La Carolorégienne in Charleroi dateert van 2002.
ONKELINX: Er zijn disfuncties geweest: gebrekkige interne controle in de huisvestingsmaatschappij, politieke verantwoordelijken die een oogje hebben dichtgeknepen. De vernieuwing is eerst heel snel gegaan – nu vordert het proces langzamer. Want hoe meer de vernieuwing naar het hart van de partij gaat, hoe sterker ze met weerstand wordt geconfronteerd.
Er is een beeld ontstaan van een partij met twee snelheden. Aan de ene kant de jonge garde in Brussel, toegewijd aan de vernieuwing en aan partijvoorzitter Elio Di Rupo. Aan de andere kant, de oude krokodillen, die in hun federaties ongestoord hun gangetje gaan.
ONKELINX: Dat beeld hangt me echt de keel uit. Het is lekker simpel en overzichtelijk, maar het klopt niet. De werkelijkheid is oneindig veel complexer. Er zijn gemeentelijke afdelingen met prachtige mensen, en er zijn ook heel veel leuke oudere Walen die, geheel belangeloos, oor hebben voor de vernieuwing. Neem nu mijn vader, die 72 is. Onvoorstelbaar hoe zijn blik op vrouwen is veranderd. Toen ik jong was, hadden we daar heftige discussies over. Idem voor zijn ethische standpunten. Abortus, of echtscheiding, daar had hij het heel moeilijk mee. Zoals mijn vader is er een hele groep militanten in Brussel en Wallonië, die zelfs niet op de partijvernieuwing heeft gewacht om zich open te stellen voor nieuwe samenlevingsproblemen, en die zuiver op de graat is. Wie zegt: er zijn enerzijds de jongeren rond Elio en anderzijds al de rest, die zit compleet fout, en dat maakt me echt boos.
Wij hebben in Vlaanderen de gewoonte te denken dat de voorzitter van de PS alziend en almachtig is.
ONKELINX: Dat is onvoorstelbaar, en ik weet eigenlijk niet waarom. Het gebeurt keer op keer, wie ook voorzitter is. Kijk naar wat er is geschreven over Guy Spitaels, Philippe Busquin, en nu over Elio Di Rupo. Hij is de absolute almacht, het symbool van alle zonden en deugden.
Nu zien we dat hij op sommige federaties nauwelijks greep heeft.
ONKELINX: Moet een voorzitter wel almachtig zijn? Over de verhouding tussen de federaties en het centrale gezag woedt bij ons intern een breed debat. Er mag een zekere mate van autonomie zijn, maar de grote principes moeten door iedereen gevolgd worden. Daar moeten we het verschil maken.
Die partijvernieuwing zit blijkbaar in een cruciale fase. Tegelijk staat Elio Di Rupo ook aan het hoofd van de Waalse regering. Is dat niet te veel voor één man?
ONKELINX: De situatie is niet ideaal, dat heeft Elio zelf toegegeven. Een partij en een regering hebben verschillende opdrachten. Een partij moet de regering controleren, maar als je tegelijk rechter en partij bent, is dat nogal ingewikkeld. Een regering moet de zaken beheren op de korte en de middellange termijn, een partij kan lijnen uitzetten voor de lange termijn. Maar dit zijn uitzonderlijke omstandigheden. Je maakt niet elke dag een crisis van deze omvang mee. Voilà, de situatie is dus niet ideaal, maar ze is tijdelijk, en alleen Elio kan dit aan.
De positie van Elio Di Rupo is wel kwetsbaar geworden, nu hij zijn lot heeft verbonden aan het economische herstel van Wallonië.
ONKELINX: De man is buitengewoon dapper. Hij had ook gewoon voorzitter van de PS kunnen blijven. Je moet het personage een beetje kennen. Hij werkt dag en nacht. En hij weet dat men hem zowel op de PS als op Wallonië zal afrekenen. Hij was degene die het marshallplan lanceerde. Het is overal goed ontvangen, als een plan met klasse, en dan pats!, komen die affaires het verpesten. Ik vind het bijzonder moedig van hem om zijn nek uit te steken. Hij wil laten zien dat hij echt achter dat marshallplan staat en zijn verantwoordelijkheid wil nemen, ook al zitten we nu 36 meter onder de grond.
Tot oktober dit jaar zaten de liberalen in slechte papieren en verkeerden de socialisten in uitstekende vorm. Die situatie is nu helemaal gekeerd.
ONKELINX: Op dit moment zit de PS in de problemen. Maar ik heb één obsessie, en mijn collega’s weten dat. Binnen de federale regering mag dit geen enkel gevolg hebben. Ik voel me niet verzwakt in de regering, wel integendeel. Het is al erg genoeg met de PS. Ik ga niet ook nog eens akkoorden aanvaarden die ik niet kan verdedigen.
Welke moeilijke dossiers staan de regering na de kerstvakantie te wachten?
ONKELINX: We hebben nog één grote kopzorg, namelijk Zaventem en de nachtvluchten. Ik pleit ervoor dat de federale regering dat dossier opnieuw naar zich toe trekt. We kunnen dit niet blauwblauw laten. Renaat Landuyt (SP.A) wacht op een analyse van de laatste voorstellen van Belgocontrol. Nadien moeten we eruit zien te raken.
Laurette Onkelinx (47)
Laurette Onkelinx is de dochter van Gaston Onkelinx, oud-volksvertegenwoordiger en gewezen burgemeester van Seraing. Ze is juriste van opleiding en moeder van drie kinderen. Van 1993 tot 1999 was ze minister-president van de Franse Gemeenschap. Sinds 1999 is ze vicepremier in de paars-groene en paarse regeringen van Guy Verhofstadt.
‘We beleven onzekere tijden. Ons land is relatief rijk, maar 13 procent van de bevolking leeft onder de armoedegrens. De mensen maken zich zorgen over de toekomst.’
Door Han Renard
‘Bij de volgende federale verkiezingen zal de communautaire koorts opnieuw toenemen. Het is zoals de griep die elk jaar langskomt.’
