In Antwerpen reageren bedrijven woedend op de nieuwe werkwijze in de strijd tegen koppelbazen : de klanten worden aangepakt.
HET NIEUWSTE WAPEN tegen de koppelbazerij zorgt bij Antwerpse ondernemers voor hevige beroering. Omdat de koppelbazen zelf te glad en te vluchtig zijn om zich te laten vangen, willen de inspectiediensten de klanten, die van hun diensten gebruik maken, helemaal ?droogleggen?. De laatste tijd worden die klanten niet alleen aangemaand om als minnelijke schikking aanzienlijke sommen te betalen, maar ook is voor het eerst het registratienummer van twee grote firma’s geschrapt. Volgens de Syndicale Kamer der Bouwnijverheid van Antwerpen komt zo’n drastische ingreep neer op het droogleggen van een vijver om een vis te vangen : ?Die schrapping betekent een economisch doodvonnis voor gezonde bedrijven, die onmogelijk kunnen weten dat ze met koppelbazen te doen hebben. Het is een echte inquisitie, gebaseerd op chantage en willekeur.? Vooral de schrapping van Hertel, marktleider van de isolatiefirma’s, met tweehonderd werknemers, doet momenteel de patroons steigeren.
De Antwerpse haven is volgens de inspectiediensten een broedgebied en wingewest voor koppelbazen, omdat de grote, vooral chemische bedrijven een beroep doen op tal van onderaannemers voor constructie- en onderhoudswerken. Dat is altijd zo geweest, maar de laatste jaren is het nog toegenomen door de trend om zich op de ?kernactiviteiten? toe te spitsen en de ?randactiviteiten? zoveel mogelijk uit te besteden. ?Weet je dat er bij zo’n groot bedrijf soms duizend eigen werknemers rondlopen en wel drieduizend van onderaannemers,? zegt ABVV-secretaris Danny Valkenaers. Dat is zeker zo tijdens piekmomenten, zoals de typische shut-down, wanneer alle installaties stilgelegd worden voor het jaarlijkse onderhoud. Valkenaers : ?Ik heb gehoord dat zo’n shut-down aan een groot bedrijf vijfhonderd miljoen frank per dag kan kosten. Dus de druk is groot om zo snel mogelijk weer op te starten. Op zo’n momenten heeft wel elk bedrijf een koppelbaas over de vloer.?
Het is onder meer bij dergelijke werken dat de vakbonden geconfronteerd worden met flagrante overtredingen inzake arbeidsduur, veiligheid of zwart werk. De koppelbaasfirmaatjes werken wel niet meer zo brutaal in het zwart zoals vroeger. Meestal is het bedrijf correct geregistreerd en wordt het personeel wettelijk ingeschreven, maar vanaf een bepaald moment worden de RSZ-bijdragen en bedrijfsvoorheffingen gewoon niet meer betaald. Na zo miljoenen ontdoken te hebben, laat men de firma snel failliet gaan de curator erft een lege doos om dan meteen een slapende vennootschap te activeren, die ook het oude personeelsbestand overneemt. Het enige dat verandert, is de naam, het adres, en eventueel de stroman-zaakvoerder. Dergelijke vennootschappen volgen elkaar zeer snel op, soms in een ketting van wel tien op een rij. De staat blijft met de schulden zitten en is het slachtoffer, maar alle andere partijen doen er hun voordeel mee.
PIJPFITTERS.
In andere sectoren zoals de tuinbouw en confectie worden (illegale) werknemers door koppelbazen onderbetaald en uitgebuit, maar dat is in het havengebied minder het geval. Het personeel bestaat vaak uit vakmensen (lassers, pijpfitters, isoleerders), die een betrekkelijk laag loon hebben, maar die dankzij royale, fictieve onkostenvergoedingen en zwarte overuren toch netto meer overhouden. De regels van de arbeidsduur worden ruim overschreden. Op die manier ontvangen zij gemakkelijk 100.000 frank netto per maand. Arbeidsinspecteur Rik Saerens : ?Vlak voor de zaak in faling gaat, wordt het laatste loon soms nog zwart uitbetaald. Waarop die werknemers aan de curator verklaren dat zij hun laatste loon niét ontvangen hebben, een schuldvordering indienen en ook nog een opzeggingsvergoeding van het Fonds voor Sluiting van Ondernemingen terugkrijgen !? Het werkvolk bestaat uit een allegaartje van Belgen, Fransen, Portugezen, Spanjaarden en veel ex-Joegoslaven.
De koppelbazen, vaak Nederlanders, sparen in korte tijd tientallen miljoenen uit door geen RSZ of bedrijfsvoorheffing te betalen : zij zouden ruim 200 frank per uur per werknemer verdienen. In 1995 begon de inspectie een onderzoek naar de praktijken van een Antwerpse koppelbaas, die met een Bentley placht te rijden en op ruime voet leefde. Zijn firma Multicontrol was de laatste in een hele serie van interimkantoren, die telkens waren stopgezet met een aanzienlijke RSZ-schuld. Onder de dekmantel van een metaalbedrijf stelde Multicontrol gewoon personeel ter beschikking zonder enige erkenning (onder meer poetsvrouwen die op papier pijpfitters werden). De man schiep een RSZ-schuld van 200 miljoen frank en is onlangs overleden. Maar een handlanger zet het werk in een andere vennootschap weer voort. De inspectie bezoekt nu een vijftigtal grote klanten om zoveel mogelijk geld terug te vorderen. Het voordeel voor die klanten bestaat niet alleen uit de goedkopere prijs, maar ook en misschien vooral uit de totale flexibiliteit.
Eén van de klanten van die Antwerpse koppelbaas, Lauer Belgium met 250 werknemers, is inmiddels door de registratiecommissie geschrapt. Het metaalbedrijf, dat onlangs door een nieuwe eigenaar is overgenomen, distantieert zich van de praktijken van het verleden en doet verwoede pogingen om het registratienummer terug te krijgen. Maar volgens de letter van de wet zou dat pas kunnen na vijf jaar. De schrapping is gebaseerd op artikel 31 van de wet op de uitzendarbeid van 1987. In België mogen alleen de VDAB en de erkende interimkantoren personeel uitlenen, maar verder is elke ?terbeschikkingstelling? verboden. Het criterium om de klant van ter beschikking gesteld personeel te kunnen aanpakken, is wanneer hij ?over hen enig gedeelte van het gezag uitoefent dat normaal aan de werkgever toebehoort.? Als men die band kan aantonen, moet de klant voor de schulden van zijn onderaannemer opdraaien, én riskeert hij zijn registratienummer te verliezen.
MONOPOLIE.
Volgens jurist Joris De Fré van de Syndicale Kamer staat dat haaks op de realiteit van de werf, waar arbeiders van tientallen firma’s kunnen samenwerken onder coördinatie van de hoofdaannemer of bouwheer. Natuurlijk oefent die dan ?enig gedeelte van het gezag? uit over het werkvolk van zijn onderaannemers. Joris De Fré : ?Maar dat doe ik ook wanneer ik de ruitenwasser vraag om op de tweede verdieping een venster te zemen ! Als de veiligheidschef van een chemisch bedrijf iemand wegstuurt omdat hij staat te roken, oefent hij zo een gezag over andermans werknemers uit, wat dus verboden is. Men haalt hier één artikel uit een wet, die bedoeld is om het monopolie van de uitzendkantoren te regelen, en men past dat blind en orthodox toe op een andere sector zonder nog naar de context te kijken. Bovendien past men voor zo’n ridicule feiten de zwaarste straf toe : de schrapping door de registratiecommissie, waardoor een bedrijf zijn deuren wel kan sluiten. Zo kan men alle onderaannemers buiten de wet stellen.?
De registratiecommissie werd precies opgericht als wapen om de koppelbazerij te bestrijden. Aannemers kunnen er geregistreerd worden, als zij in orde zijn met de RSZ en belastingen. Van niet-geregistreerde aannemers moeten de klanten bij voorbaat minimaal dertig procent van de facturen inhouden en naar de staat doorstorten. Bovendien kunnen die klanten dan aansprakelijk gesteld worden voor een eventuele schuldenlast. Maar een waarborg is de registratie zeker niet. Koppelbazen laten immers gloednieuwe firma’s registreren waar dus nog niets te controleren valt of kopen bestaande firmaatjes met een registratienummer gewoon over. In Antwerpen is er een voorbeeld van een lasser die door een ploegbaas werd aangezet om zijn eigen firma te beginnen ; de firma kreeg daarna geen werk, maar enige tijd later kwam een koppelbaas hem wel 500.000 frank voor de overname bieden. Ploegbazen van grote bedrijven sluiten wel vaker deals met koppelbazen ze worden dan ook gul bedacht met eindejaars- of relatiegeschenken.
Kortom, het registratienummer biedt geen juridische garanties maar is wel een economische noodwendigheid geworden : geen enkel bedrijf wil nog met een niet-geregistreerde firma in zee gaan. Vooral de schrapping van het bedrijf Hertel zorgde daarom ook binnen de registratiecommissie zelf voor veel deining. Op twee werven in de chemie was geconstateerd dat Hertel met arbeiders van de koppelbaasfirma Metaliso werkte die inmiddels was overgegaan in Metaplan zonder dat ze het zelf wisten. Uit allerlei vaststellingen, zoals het feit dat de arbeiders een helm van Hertel droegen of in de werfkeet van Hertel hun boterhammen opaten, besloot de inspectie dat Hertel wel degelijk ?enig gedeelte van het gezag? over hen uitoefende. Het werk werd niet door de koppelbaas maar door de gebruiker gecontroleerd. Binnen de registratiecommissie, die de bedrijfsleider hoorde, werd met grote verdeeldheid over de schrapping gestemd : vier stemmen voor, drie tegen, en twee onthoudingen. De negenkoppige registratiecommissie is paritair samengesteld door inspectiediensten, patroons en vakbonden.
KEERPUNT.
De patroons waren uiteraard tegen de schrapping, maar ook de vakbonden hadden er enige moeite mee. ?Het is een keerpunt, dat ervoor kan zorgen dat patroons hun onderaannemers meer gaan screenen. Maar het blijft erg delicaat om eventueel tweehonderd mensen naar de dop te sturen,? zegt Danny Valkenaers. Hoewel ook dat moet genuanceerd worden : het gaat om stielmannen die altijd wel werk vinden ; en vermoedelijk zullen ze ook wel in een andere vennootschap binnen dezelfde organisatie aan de slag blijven. In de door koppelbazen verziekte isolatiesector hadden het ABVV en ACV trouwens de grote werkgevers vorig jaar al zover gekregen dat ze een intentieverklaring ondertekenden : ze verklaarden dat ze zoveel mogelijk werk door eigen personeel zouden laten uitvoeren, en indien nodig, dat ze werk alleen zouden uitbesteden aan onderaannemers die door het paritair comité van de bouw erkend zijn. De werkgevers, verenigd in Viravo, gingen ook akkoord met een opleidingsplan voor isoleerders.
Alleen de firma Hertel, de grootste in de sector, bleef buiten al die initiatieven staan. De Syndicale Kamer der Bouwnijverheid, bij wie Hertel is aangesloten, insinueert dat het bedrijf precies daarom geviseerd werd. Hertel heeft een kortgeding tegen de schrapping verloren, maar de zaak moet nog ten gronde behandeld worden. De firma had de controlemiddelen toegepast die door de Syndicale Kamer aan haar leden worden aanbevolen : het registratienummer van de onderaannemer controleren, nagaan of het personeel bij de RSZ aangegeven is… Joris De Fré : ?Je kan nooit honderd procent zeker zijn dat je onderaannemer niets in het zwart doet of geen RSZ-schuld heeft opgebouwd. Maar zo’n firma daarvoor schrappen, is een onrechtvaardige en schandelijke praktijk. Hetzelfde instrument kan men dan even goed gebruiken tegen de echte eindgebruiker, de chemische firma’s, maar aan de machtige chemie zal men in Antwerpen al evenmin raken als aan de diamant !?
Volgens de inspectiediensten hebben de grote chemische bedrijven zich juridisch zo goed ingedekt dat ze daarvoor niet aangepakt kunnen worden. De nieuwe werkwijze werd met het arbeidsauditoriaat afgesproken, zegt inspecteur Rik Saerens : ?In alle gevallen is de opdrachtgever, de klant, betrokken bij de constructie. Er kan niet altijd gesteld worden dat de gebruikers tot in alle details op de hoogte zijn van de fraudetechnieken, maar ze knijpen wel gewillig een oogje dicht. In sommige zaken was er duidelijke medewerking van de klant. Daarom is alleen deze methode effectief : de klant ontmoedigen om nog met koppelbazen samen te werken. In eerste instantie vragen wij de klanten om de achterstallige RSZ-bijdragen te regulariseren aan een gunsttarief. Als ze daarop niet ingaan, stellen we proces-verbaal op wegens het gebruiken van ter beschikking gesteld personeel. Vervolgens dienen we een voorstel in om het registratienummer te schrappen?.
OLIEVLEK.
In 1994 deed zich een gelijkaardig probleem van koppelbazen voor in de tuinbouwsector : een door Koerden gerund netwerk van bedrijfjes, die veelal illegale tomatenplukkers en andere dagloners leverden. Het personeel was niet aangegeven, de loon- en arbeidsvoorwaarden werden niet nageleefd. Het optreden van de sociale inspectie en arbeidsinspectie, gebaseerd op dezelfde wetgeving, had voor gevolg dat in 1995 de koppelbazen grotendeels uit de sector verdwenen. De tuinders, die van hun plukkers gebruik hadden gemaakt, werden systematisch opgezocht om de achterstallige RSZ-bijdragen aan te zuiveren, wat de meesten prompt deden. Niet alleen de koppelbazen, maar ook verscheidene tuinders werden door de rechtbank veroordeeld, zij het dat de boetes meestal beperkt bleven, omdat de rechter veel begrip had voor de economische achtergrond van de problematiek.
Het werk met koppelbazen in het havengebied liep volgens de inspectie uit de hand en begon zich ?als een olievlek? uit te breiden. ?In de metaalsector heeft dat ertoe geleid dat een bonafide onderneming nog onmogelijk goede, geschoolde lassers kan aanwerven. Die verkiezen het om voor de koppelbazen te werken !? Daarom kwam het er ook hier op aan ?een hard voorbeeld te stellen?, wat meteen een schokeffect teweegbracht. Een hele reeks gebruikers en koppelbazen worden aangepakt : er werden in totaal al een tachtigtal processen-verbaal opgesteld, en van 1995 tot nu werd al vijftig miljoen frank aan RSZ-bijdragen gerecupereerd. Wel negentig procent van de gebruikers blijkt snel in te gaan op het voorstel tot minnelijke schikking, ook al raadt de Syndicale Kamer dat stellig af (?dat is pure chantage?). Rik Saerens : ?Binnen de metaal- en bouwsector zorgt ons optreden voor opschudding. Maar er beweegt wat, en wij staan in elk geval open voor gesprekken.?
Sinds 1995 werken in Antwerpen de sociale inspectie, de arbeidsinspectie, en alle andere betrokken diensten samen in de ?cel koppelbazen?, en driemaandelijks wordt er ook vergaderd met de Nederlandse collega’s. Maar ondanks het hele arsenaal aan maatregelen dat men de laatste tien jaar tegen koppelbazen in stelling heeft gebracht, slaagt men er blijkbaar niet in om het fenomeen de kop in te drukken. ?Dat komt vooral omdat de ondernemingen zich tegen stringente controle blijven verzetten,? zegt Saerens. De beste maatregel vond hij de aanwezigheidslijst op de werf in 1989 ingevoerd na de moord op journalist Stéphane Steinier maar die werd al snel weer afgeschaft omdat het volgens de bedrijven te veel rompslomp meebracht. Daarna was er de plicht om op de werven een dagboek bijhouden, maar ook dat is weer opgeheven. Nu is er de sociale identiteitskaart (SIK), waarvan de veralgemeende invoering een week geleden op de ministerraad werd goedgekeurd. Maar ook dat zal volgens Saerens niet dezelfde controlemiddelen geven als de aanwezigheidslijsten.
De inspectie komt haast altijd te laat : ?We krijgen weinig of geen vat op de activiteiten van de koppelbazen zelf, die zeer inventief zijn in de fraude. Ze wisselen sneller van firma dan van hemd, ze gebruiken stromannen en nepadressen om ons om de tuin te leiden. En als we een onderzoek bij een firma kunnen openen, gaat ze meteen in faling.? Maar volgens de Syndicale kamer der Bouwnijverheid mag men dat ?falen? om de malafide ondernemers uit de schakelen, niet afwentelen op de bonafide bedrijven. Joris De Fré : ?Wij zijn vragende partij om de koppelbazerij te bestrijden, maar met duidelijke wapens, en niet zoals in het Wilde Westen, zoals nu gebeurt. Nu worden we geconfronteerd met willekeur, een gemis aan juridisch inzicht, of kwaad opzet. Het is een krachtmeting voor de inspectiediensten : ze willen tonen hoe sterk ze zijn. Maar dat zorgt wel voor veel ontmoediging en afkeer bij de ondernemers, en zo slacht men de kip met de gouden eieren?.
Chris De Stoop
De Antwerpse haven is een broedgebied en wingewest voor koppelbazen : ruim 140 firma’s zijn gekend.
Klanten van koppelbazen kunnen nu door de registratiecommissie geschrapt worden : een economisch doodvonnis.
Bij een shut-down worden alle installaties stilgelegd voor het onderhoud : piekmoment voor koppelbazen.
