De G-8 trekt ruim 20 miljard euro uit om de massavernietigingswapens van de voormalige Sovjet-Unie onschadelijk te maken. Het gaat niet alleen om kernwapens, maar ook om chemische en biologische wapens. En die zijn erg aantrekkelijk voor terroristen.

Met een stalen gezicht maakt hij slechte grappen over Bin Laden. ‘Was hij maar langs geweest, dan waren we nu niet zo arm geweest’, zegt Valeri Stavnitsji, de adjunct-directeur van Biopreparat in Volginski, ruim tachtig kilometer ten oosten van Moskou. Voor mannen als Stavnitsji is Washington minstens zo beducht als voor Bin Laden. Stavnitsji is een aan lagerwal geraakte en gedesillusioneerde academicus die waarschijnlijk precies weet hoe miltvuur in raketkoppen en granaten geladen moet worden. Die kennis is overduidelijk te koop. De rijkste acht landen ter wereld of Al-Qaeda, het kan de ooit tot veearts opgeleide Stavnitsji schijnbaar niet veel schelen wie hem betaalt.

‘Meneer Bin Laden is nog niet dood en heeft de strijd met de Amerikanen nog niet opgegeven. Hij zal vechten met alles wat hij kan vinden, dus ook biologische wapens.’ Stavnitsji’s woorden klinken als een indirecte uitnodiging aan terrorist nummer één. Een controlevraag is onontbeerlijk, omdat het moeilijk te geloven is, dat iemand tot dergelijk cynisme kan vervallen. ‘Vindt Bin Laden hier een partner? Dat kan je beter aan Bin Laden zelf vragen’ luidt het ontwijkende maar niettemin bevestigende antwoord.

‘Ik denk dat ze onze fabriek niet interessant vinden, de terroristen, anders hadden ze ons al lang gevonden’, voegt Stavnitsji snel toe om zijn woorden wat af te zwakken. Maar hij zegt het als een verongelijkt kind. Dan kijkt de adjunct weg, over het vervallen bedrijfsterrein. Het gras in de bloemperken is hoog opgeschoten. Jonge berkenbomen groeien uit de gescheurde muren. Lege, bruine medicijnflesjes slingeren los over het asfalt.

De Sovjet-Unie is het enige land in de geschiedenis geweest dat de capaciteit heeft gehad om een aanval uit te voeren met biologische wapens. Dat betekent niet dat de Amerikanen zich nooit hebben verdiept in deze vorm van oorlogvoering. In Detrick bevond zich de ‘ US Army’s base for biological weapons research’. In 1969 echter zette president Richard Nixon het onderzoek stop en werd het wapenprogramma ontmanteld. Kort daarna, in 1972, ondertekenden de ‘Sovjets’, de Amerikanen en een reeks andere landen de conventie die een verbod invoerde op biologische wapens. Precies in die tijd kwam in de Sovjet-Unie, in het allerdiepste geheim, de ontwikkeling van de biologische wapens pas echt goed op stoom.

De eerste militaire oefeningen met biologische wapens, waarbij enkele bokken het leven lieten, hield de Sovjet-Unie in 1936. Zes jaar later werd het wapen ingezet tegen mensen: de snel oprukkende Duitsers. Het Rode Leger durfde het niet aan hele gebieden met miltvuur en pest te besmetten. Beperkte hoeveelheden zieke knaagdieren werden uitgezet. Het effect was verbluffend. Het zesde leger van Von Paulus zag zich gedwongen de opmars te vertragen. De Sovjets slaagden er niet in dit succes uit te buiten. Ondanks de voorzichtige inzet begonnen ook de veldhospitaals aan de eigen kant van het front zich te vullen met zieke soldaten.

Ken Alibek, de belangrijkste specialist op het gebied van Sovjetrussische biologische wapens, beweert dat tijdens de Tweede Wereldoorlog honderdduizend Duitse militairen zijn gesneuveld als gevolg van pestachtige ziektes veroorzaakt door speciaal gekweekte vliegjes, teken en ander ongedierte. Alibek was de tweede man van het biologisch wapencomplex dat in zijn hoogtijdagen zestigduizend werknemers en circa honderd instellingen telde, waaronder verschillende fabrieken die tonnen aan wapens konden produceren.

EEN MINUUTJE BLAFFEN

In 1991 week Alibek uit naar de Verenigde Staten omdat hij in Rusland gearresteerd dreigde te worden. Tijdens Gorbatsjovs perestrojka ontpopte de wetenschapper zich tot een peacenik, die de geheime diensten als verrader beschouwden. ‘Ik was opgegroeid met de propaganda dat de Verenigde Staten de vurige wens hadden de Sovjet-Unie te vernietigen’ vertelde hij twee jaar geleden in een interview. De glasnost bracht hem van zijn geloof af. De ontdekking dat de Amerikanen al lang geen biologische wapens meer produceerden, deed hem besluiten af te treden als directeur van het omvangrijke ‘Biopreparat’-complex. Alibek is op dit moment zeer bezorgd over het gemak waarmee de gebouwen van alle Biopreparat-fabrieken zijn binnen te dringen en de gretigheid waarmee het verarmde personeel wil bijverdienen.

‘Het bewakingssysteem voldoet nog maar voor de helft. Het is al dertig jaar niet meer onderhouden’, zegt Stavnitsji. Het lijkt een optimistische inschatting. Het ijzerdraad bovenop de betonnen omheining, dat een meldkamer attent moet maken op ongewenst bezoek, is op vele plaatsen onderbroken of ontbreekt volledig. Er zitten gaten in het beton, waaraan hier en daar een roestig lantaarntje hangt. Bij de hoofdingang is nog sprake van enige controle, maar aan de achterkant van het complex bungelt een poort losjes aan een enkele scharnier. De oude herder ‘Boy’ is een van de belangrijkste wapens in de strijd tegen mogelijke bioterroristen. Na een minuutje blaffen tegen het buitenlandse bezoek is hij ernstig vermoeid.

Een aantal Amerikaanse senatoren hebben in mei Biopreparat in Volginski bezocht. Ze toonden zich zeer verontrust. ‘Hier loopt het nieuwe front in de strijd tegen het terrorisme. Er is een nieuwe wapenwedloop aan de gang. Tussen degenen die deze wapens in handen proberen te krijgen en zij die dit proberen te voorkomen’, zei senator Sam Nunn, die al sinds jaar en dag strijdt voor de non-proliferatie van het sovjetwapenarsenaal. Hij heeft ervoor gezorgd dat de Verenigde Staten al ettelijke miljarden dollars hebben besteed aan onder andere betere bewaking van Russische nucleaire wapens en ontmanteling van versleten kernonderzeeërs.

Stavnitsji zegt 12 miljoen dollar nodig te hebben om zijn complex veiliger te maken. Dat lijkt evenwel een druppel op een hete plaat. Biopreparat kan namelijk niet in zijn eigen levensonderhoud voorzien. Daarom worden ruimtes op het terrein verhuurd aan kleine private ondernemers, veelal ex-werknemers. Onder de pachters bleek onlangs ook een Tsjetsjeen, die bronwater bottelde. ‘God is ons genadig geweest. Moskou is niet vergiftigd’, vertelt Stavnitsji op zijn wrange toon. De senatoren konden volgens de adjunct maar nauwelijks geloven dat er nooit echt iets is misgegaan.

Geld geven aan Biopreparat is volgens een van Ruslands bekendse ecologen, Alexej Jablokov, het allerdomste wat de wereldgemeenschap zou kunnen doen. Alleen als er transparante begrotingen komen, zal het geld goed besteed worden, zo meent Jablokov. Dat betekent volgens hem dat de militairen op afstand gehouden moeten worden. Onder het mom van staatsgeheim zullen ze het geld stelen, vreest de voormalige milieuadviseur van oud-president Jeltsin. De Amerikaanse Senaat en het Congres weten volgens Jablokov precies hoe eerdere hulpgelden zijn verdwenen.

‘De bunkers zijn tegen milieurampen, aardbevingen’, verklaart Stavnitsji. In de omgeving van Moskou heeft zich nooit een aardbeving voorgedaan. De groene geometrische heuvels met betonnen ingang dienen overduidelijk als bescherming tegen een mogelijke aanval. Maar dat ontkent Stavnitsji in alle toonaarden. In de bunkers worden exotische stammen van virussen bewaard, bevestigt hij. Maar dan volgt weer een leugen: om de bevolking te kunnen beschermen tegen zeldzame ziektes uit verre landen, mocht de noodzaak zich voordoen. Onzin, zeggen de specialisten. De exotische virussen waren de stappen in de zoektocht naar steeds weer dodelijker biologische wapens.

Ken Alibek vindt dat de politieke druk moet worden opgevoerd, zodat Rusland ophoudt met verstoppertje spelen met dodelijke materie. Biopreparat heeft zogenaamd geen banden met het leger en vaart officieel nog altijd onder de vlag van het ministerie van Landbouw. ‘Biologische wapens zijn nog steeds top secret’, zegt Alibek. Dat speelt volgens hem terroristen in de kaart.

Wessel De Jong

Op het vervallen bedrijfsterrein slingeren lege, bruine medicijnflesjes los over het asfalt.