Alleen een catastrofe kan Labour van de verkiezingsoverwinning houden. Op het partijcongres van vorige week kreeg voorzitter Tony Blair nagenoeg geen tegenwind. Hij lijkt nu wel onklopbaar.

EEN BERICHT UIT BLACKPOOL

IK ben trots dat mijn partij in Groot-Brittannië voor law and order staat. Met zo’n tot op de draad versleten kreet oogst zelfs de minst begenadigde spreker bij Britse conservatieven al decennialang applaus. Dat hoort bij het spel, zoals knielen voor het kruis. Anno 1996 zijn de rituelen niet veranderd, wel worden ze ook op nieuwe lokaties gepraktiseerd. Op zijn beurt is Labour fier dat het met law and order wordt geassocieerd. En de handen gaan op elkaar wanneer voorzitter Tony Blair zo’n controversieel politiek thema van de concurrentie binnenhaalt.

Dit is duidelijk geen Labour-congres uit de jaren zeventig of tachtig met volbloed socialisten zoals een Michael Foot. Die Labour-partij bestaat alleen nog in de herinnering en in vergeelde krantenknipsels. In Blackpool, in de Winter Garten, een onwezenlijke kitschtempel uit de imperiale tijd, congresseerde New Labour. Daarover bestond geen misverstand. Via honderden borden, spandoeken, T-shirts en regenschermen, alles met een lachende Blair opgesmukt, werd het ingehamerd. New Labour. New Life for Britain.

Nieuw, dat is het sleutelwoord waarmee Blair voldoende kiezers hoopt te winnen om voor het eerst in zeventien jaar met zijn partij aan de macht te komen. Vorig jaar, in een congrestoespraak van ongeveer vijftig minuten, nam hij het woord 63 keer in de mond. Deze keer slechts 27 keer, terwijl de woorden socialist of arbeider niet één keer voorkwamen. Ondanks een streven naar soberheid hadden Blairs tekstschrijvers zich op het einde van de speech weer bezondigd aan overdaad en pathos : nieuwe energie, nieuwe ideeën, nieuw leiderschap en een nieuwe visie voor een nieuw millenium. Labour’s coming home.

PRETPARK.

Het blijft verbazen dat er geen roest komt op een belegen en inhoudsloos begrip als nieuw. Groot-Brittannië kan misschien verzachtende omstandigheden pleiten, want het hele politieke leven wordt sinds 1979 door dezelfde partij bepaald. Bovendien heeft Blair, die zich zelf als een nieuw politicus aandient, al enkele daden gesteld die verwachtingen wekken. Hij schrapte de bijna een eeuw oude clausule 4 uit de partijstatuten, waarin arbeiderscontrole en gemeenschappelijke eigendom van productiemiddelen worden aangeprezen. Geen enkele Labour-leider heeft zich daar ooit aan gewaagd, tenzij Hugh Gaitskell in 1959. Hij mislukte compleet. Zowel de bonden als de pragmatici lachten zijn voorstel weg. Eén van hen was de latere premier Harold Wilson. ?In feite vraagt men ons dat we de Genesis uit de bijbel schrappen,? merkte hij droogjes op. ?Ben je soms een fundamentalist als je erkent dat de Genesis er wel deel van uitmaakt ??

Nieuw is ook dat de bonden nu minder in de pap hebben te brokkelen. Ze vormen nog steeds één van de belangrijkste geldschietersgroepen van Labour. In 1995 dokten ze 350 miljoen frank neer, goed voor 47 procent van het werkingsbudget van de partij. Terwijl ze vroeger recht hadden op 70 procent van de stemmen op een congres, is dat aandeel vandaag tot 50 procent teruggebracht.

Blair meent het dus, met de nieuwe Labour-partij. Oud-Labour mort dan ook, meestal ver van de microfoon of via figuren wier carrière voorbij is. Zoals een Tony Benn, ooit minister onder James Callaghan en nog altijd parlementslid voor Labour en met zijn 72 jaar een onverbeterlijke dwarsligger. (?We zitten in dit land volop in een contrarevolutie. Iedereen wil de vakbonden kapot. We zullen de socialistische partij opnieuw van de grond af moeten opbouwen.?)

Nog onverzoenlijker is de legendarische mijnwerkersleider Arthur Scargill, die in 1984 tegen Margaret Thatcher een jaar lang een stakingsoorlog uitvocht, waarbij verscheidene doden vielen. Toen Blair clausule 4 opdoekte en naar het centrum koerste, zei hij Labour vaarwel en stichtte hij de Socialist Labour Party. Volgens Scargill is het de snelst groeiende politieke partij in Groot-Brittannië. In Blackpool kwam Scargill woorden en decibels tekort om zijn woede uit te schreeuwen. ?Het is een obsceniteit dat in de congreshal stands aan multinationals werden verhuurd. Als denkend mens die graag de waarheid kent, vraag ik me af waarom big business geld aan Labour geeft.?

Het moet zijn dat de nieuwe leiding iets afweet van merchandising, want elke vierkante meter die kon verhuurd worden, was verhuurd. De tijd dat alleen actiegroepen zich aanboden, is voorbij. Onder meer Nestlé, British Airways, British Nuclear Industrial Forum, British Shipping en Bingo Association stonden nu naast de TUC, de overkoepelende vakbondorganisatie, Voluntary Euthanasia Society en Amnesty. Het dolle getoeter rond al die merken en producten gaf het congres iets van een jaarmarkt. Weliswaar voor het betere publiek. De blauwe kielen bestaan al lang niet meer. In Blackpool kwamen de meeste delegatieleden uit de middle-class, modieus gekleed en met aktetas.

Op straat kon je de congresleden er zo uitpikken. Ze waren beter gekleed en jonger, zoniet frivoler dan de duizenden vakantiegangers die jaarlijks naar Blackpool op bedevaart komen. Blackpool is trouwens geen stad, het is één groot, afgrijselijk pretpark langs de zee. Met een namaak Eiffeltoren, echte roetsjbanen, tientallen bingotenten en overal speelholen waar vooral bejaarden de verveling en de weinig jaren die nog overblijven proberen te doden. Het is het heidense Lourdes van een Engelse arbeidersklasse die in 1979 door Thatcher politiek werd gekneveld en de rest van haar spaargeld vergokt of vergooit aan bier, fish and chips.

CONTINUITEIT.

Blair was nauwelijks 26 toen Thatcher aan de macht kwam en haar ideologische kruistocht tegen staat, vakbondsmacht, overheidsuitgaven en Europees centralisme begon. De Britse samenleving werd overhoop gehaald. Zowat alle overheidsbedrijven werden geprivatiseerd, onrendabele ondernemingen gingen onherroepelijk dicht en zowel het stakingsrecht als de vakbondswerking werden aan heel strikte regels onderworpen. De bonden die voordien als partners werden beschouwd, werden uitgeroepen tot vijanden die verslagen moesten worden. In 1979 was de helft van de werkende bevolking lid van een vakbond, vandaag minder dan een derde. De opvolger van Thatcher, John Major, veranderde niets aan de essentie van het Thatcherisme. Alleen de hatelijke poll tax verdween. Hooguit probeerde Major het negativisme van de conservatieven rond Europa te milderen. Maar dat liep op een fiasco en een heuse rebellie in eigen rangen uit.

Nieuw-Labour oordeelt hard over de zeventien jaar conservatief bewind. ?Het is een mythe,? aldus Blair, ?dat de Tories wreed maar efficiënt zijn. In werkelijkheid zijn het de meest onverantwoordelijke en incompetente managers die de Britse economie ooit kende.? Volgens Labour faalden de conservatieven in hun economisch beleid. De groei bedroeg gemiddeld slechts 1,9 procent, het pond verloor voortdurend aan waarde, het aantal werklozen steeg van 1,4 miljoen naar 2,1 miljoen (ongeveer 8 procent van de werkende bevolking) en Groot-Brittannië daalde op de lijst van de meest welvarende landen van de dertiende naar de achttiende plaats.

En toch bepleit Labour geen ommekeer. Terwijl president Jacques Chirac de als kritisch bekend staande Franse kiezer met de meest ongerijmde beloften lijmde, gelooft het nieuwe Labour in zuinigheid en… continuïteit. De fundamenten van het Thatcherisme worden niet weggehaald. De vakbondswetten blijven gehandhaafd, de privatiseringen niet ongedaan gemaakt en er komt geen ambitieus relanceplan en evenmin een grootschalig programma tegen de armoede.

Blair belooft de kiezers andere dingen. Vijf keiharde beloften prijkten in grote roze letters op witte achtergrond in de congreszaal : kleinere schoolklassen, hard tegen de criminaliteit, kortere wachttijden in de ziekenhuizen, meer jobs voor de jongeren en een zuinig overheidsbeleid om de rentevoeten en de inflatie laag te houden. ?Als je deze remedies met de uiterst negatieve diagnose over het conservatief bewind vergelijkt, gaat het blijkbaar om twee totaal onderscheiden zaken,? schreef het weekblad The Economist. ?Het is alsof Boris Jeltsin een einde aan de staatseconomie probeerde te maken door enkele personeelsleden van het Gosplan aan de kant te zetten. Als Labour echt geloof hecht aan de rampzalige erfenis van de Tories, zijn veel drastischer ingrepen noodzakelijk. Dan zou er waarschijnlijk wel een radicaal alternatief op tafel liggen.?

Susan Crosland is publiciste en goed thuis in het Labour-milieu, dat al haar sympathie heeft. ?Ik vraag me af of Blair niet veel meer doet dan taal en beleid bijschaven. Misschien ruimt hij de principes op waarmee Labour zich van de Tories onderscheidt. Soms noemt hij zich een sociaal-democraat, dan weer een democratisch socialist en onlangs stelde hij voor om het verouderd woord socialist voorgoed te schrappen. Ondanks vele gesprekken met vele prominenten van Labour zie ik nog altijd niet waarin nice Mr. Blair zich van nice Mr. Major onderscheidt.?

GELIJKENIS.

In zijn congrestoespraak repte Blair niet over Thatcher. Dat is niet vanzelfsprekend, want Thatcher blijft nog altijd een referentiepunt in de Britse politiek, het begin van een tijdperk. Ook (zeker) voor de linkerzijde. In interviews is Blair doorgaans minder discreet. Meestal is hij erg genuanceerd over haar en altijd vindt hij wel iets positiefs. Onder meer dat in 1979 hoe dan ook radicale ingrepen nodig waren, want de economie was op drift. Lovend is hij over de wijze waarop ze haar regering leidde. ?Iedere minister wist waar hij aan toe was, zij gaf de marsrichting aan. Dat inspireert me.?

Blair komt niet uit een socialistische familie. Zijn vader, die een tijdlang actief was bij de conservatieven, behoorde tot het kamp van Thatcher. ?Daardoor begrijp ik misschien beter,? aldus Blair in een recent gesprek, ?waarom zoveel mensen zich door haar aangesproken voelden. Vooral haar onverzoenlijke opstelling tegenover het establishment moet ons doen nadenken.?

Thatcher zelf is ook verbazend vriendelijk voor hem. Volgens haar is hij een degelijk politicus omdat hij zoveel belang hecht aan waarden. Zo is het. Zoals een eminent Leuvens socialist noemt Blair het gezin de hoeksteen van de samenleving. ?Hechte families zijn de fundamenten van een hechte samenleving.? Er zijn meer raakpunten tussen de Labour-voorzitter en Thatcher. Blair praat immers veel over het individu en zijn ontplooiing, over the spirit of enterprise, over verantwoordelijkheid en een nieuwe toekomst voor Groot-Brittannië. Met veel remedies van Blair is Thatcher het allicht eens. Onder meer inzake onderwijs, het pronkstuk van New Labour. ?Als u me vraagt welke de drie topprioriteiten van mijn regering zullen zijn, zeg ik : onderwijs, onderwijs en nogmaals onderwijs. Op de wereldranglijst staat ons onderwijs vandaag op de 35ste plaats. Als dat niet verandert, belanden we over enkele tijd met onze economie op eenzelfde weinig eervolle plaats.?

STYLISTE.

De bedenking dat Blair weinig gedurfde voorstellen formuleert en vooral de potentiële kiezer niet wil afschrikken, werd in Blackpool verstevigd. Nieuw-Labour wil de kiezers vooral van zijn serieux overtuigen. Potverteren, deficit spending of Keynesiaanse politiek, is in de toekomst taboe. Kenneth Clark, de schaduwminister voor Financiën, maakte duidelijk waarom zelfs een Guy Verhofstadt (VLD) contact met New Labour zoekt. ?Het begrotingsbeleid zal gekenmerkt worden door een ijzeren discipline. Er is geen alternatief om onze doelstellingen te realiseren. Noch het isolationisme, noch een geforceerde groei kunnen ons helpen. Er bestaan nu eenmaal geen gemakkelijke oplossingen of quick fixes.?

En dat het de leiding menens is, ondervond een monument, bijna een relikwie, als Barbara Castle. De Great Dame die nog onder Gaitskell en Aneurin Bevan diende, hield ondanks haar 85 jaar een indrukwekkende tussenkomst. Terwijl de hele partijtop op het puntje van de stoel de adem inhield, bepleitte Castle met veel talent de koppeling van de lonen aan de algemene evolutie van de inkomens. Zo was het vroeger, maar de Tories veranderden het systeem en koppelen de pensioenen nu aan de index die minder vlug stijgt. Volgens de conservatieve The Economist kan de draagwijdte van deze maatregel moeilijk onderschat worden. ?De staat bespaart miljarden, maar de bevolking riskeert wel armoede indien ze geen andere bronnen van inkomsten heeft.?

De Labour-leiding wou er zich evenwel niet toe verbinden om, eenmaal aan de macht, deze maatregel ongedaan te maken. Hoe snedig Castle ook argumenteerde, het congres volgde haar niet. Ze kreeg wel veel en enthousiast applaus. Te veel vond ze. ?Telkens u applaudisseert, gaat dat van mijn spreektijd af. Of wilt u me soms zo het zwijgen opleggen ??

Castle werd niet zomaar weggestemd. Daar ging veel en moeizaam lobbywerk aan vooraf. Blair die sinds hij partijleider is nooit op een congres werd geklopt, wou zeker rond de pensioenen een belangrijke uitgavenpost geen nederlaag of gezichtsverlies. Vroeger stond een Labour-congres, zoals de hele partij, synoniem voor veel improvisatie, luidruchtige meningsverschillen en opvallende dissidenties. Nu heerst er discipline. De kiezer moet het beeld van een zeer eensgezinde formatie krijgen. Daar ook wou Castle een bedenking over kwijt. ?Iedereen praat over eenheid en in sommige kringen hoor ik het verwijt dat ik de boot te veel laat schommelen. Tja, weet u dan niet dat een goed debat de democratie versterkt en niet verzwakt ??

Sinds Blair de partij in handen heeft, wordt ze op een erg professionele wijze geleid. Zowel de thema’s, de outfit als de fantasietjes van Oud-Labour werden weggemanaged. Alle delegatieleden werden vooraf gebriefd over wat ze wel en niet tegen de pers mochten vertellen. Het hele podiumgebeuren wie wel en wanneer het woord mocht nemen was in handen van het stage management. Dat werd dan weer gesuperviseerd door de meest omstreden man van New Labour, bad geniusPeter Mandelsohn. Hij was de communicatieverantwoordelijke van de onfortuinlijke Neil Kinnock, maar maakte zich zo gehaat dat Kinnock hem, ondanks zijn groot talent, uiteindelijk liet vallen. Mandelsohn ging dan zijn eigen weg. Hij werd verkozen tot parlementslid en in alle stilte door Blair weer in de top van het apparaat gehaald. Nu is hij verantwoordelijk voor de organisatie van de kiescampagne, die hij niet geremd door enige bescheidenheid alvast tot Operation Victory omdoopte.

Kenmerkend voor New Labour is dat het zo weinig aan het toeval overlaat. Alle parlementsleden krijgen een mediatraining en de fotogenieke styliste Barbara Follet kijkt er sinds kort op toe dat de kopstukken, mannen zowel vrouwen, zich niet in een outdated pak naar belangrijke media-evenementen begeven. Follet is getrouwd met de miljonair en schrijver Ken Follet en hoopt bij de volgende verkiezingen zelf in het parlement te komen.

VOOR EUROPA.

Miljonairs voelen zich almaar beter in de buurt van Labour. Onlangs maakte Matthew Harding, één van de rijkste mensen van England en grote baas van voetbalclub Chelsea FC, de ploeg van Ruud Gullit en Gianluca Vialli, bekend dat hij een miljoen pond (vijftig miljoen frank) aan Blair schenkt. Harding, die in de verzekeringssector opereert en zijn fortuin onder Thatcher maakte, veranderde van kamp en nogal wat collega’s uit de miljoenenclub zouden op het punt staan hem te volgen.

Voor de minder gefortuneerden is er een goedkoper alternatief. Wie tenminste 1000 pond (50.000 frank) aan Labour stort, wordt lid van de club met die naam. Ze telt onder meer sterren uit de voetbalwereld als Kevin Keegan en Alex Ferguson Blair kan immers aardig tegen een balletje trappen en de leden worden bij grote gelegenheden in de watten gelegd. Ze krijgen een gereserveerd zitje als Blair het Labour-congres toespreekt, zodat ze niet vanop de staanplaatsen moeten toeluisteren.

De plotse vrijage van het grote geld met Labour stemt de conservatieven niet vrolijk. Beter dan wie ook weten ze dat het verraad van de miljonairs niets met emoties en nog minder met het jonge, lachende smoelwerk van de Labour-top heeft te maken. Het gaat hier om een berekend risico en om een aanduiding te meer dat de machtswissel waarschijnlijk, zoniet onvermijdelijk is.

Afgezien daarvan groeit in hoge zakenkringen de overtuiging dat het met New Labour gemakkelijker wordt om Europese zaken te doen. Ogenschijnlijk is de partij minder verdeeld over de brandende Europese kwesties. Er bestaat alleszins geen militante drukkingsgroep die Britse deelneming aan de Muntunie hoe dan ook verwerpt. Toch durft niemand van de leiding een pleidooi voor onmiddellijke toetreding tot de Muntunie aan. ? Wait and see,? luidt het wachtwoord en altijd wordt gepreciseerd dat het Britse volk uiteindelijk moet beslissen. Of dat middels een referendum dan wel via verkiezingen moet gebeuren, wordt niet verduidelijkt.

Opmerkelijk genoeg durven de vakbondsleiders, die sinds kort de zekerheid hebben dat een Labour-regering het sociaal protocol zal ondertekenen, wel voor de Muntunie opkomen. John Monks, secretaris-generaal van de overkoepelende vakbond TUC, meent dat het land er alleen beter kan van worden, indien het met de ?eerste golf? in de Muntunie komt. Volgens John Edmonds, patron van de machtige GMB-bond, zou een verdaging van de Muntunie de beste oplossing zijn. ?De kans dat zoiets gebeurt, is echter gering en Groot-Brittannië kan zulke beslissing niet forceren. Bijgevolg blijven er maar drie mogelijkheden open. Ofwel zeggen we nee tegen de Muntunie, ofwel blijven we er formeel buiten en respecteren we alle criteria, zodat we al de lasten maar niet de lusten hebben. Dat is de totaal onzinnige formule waar Major aan denkt. Aangezien geen van die twee formules deugen, blijft er slechts één weg open : onmiddellijke deelneming.?

Robin Cook, schaduwminister van Buitenlandse Zaken en één van de sterke figuren in Labour, is gewonnen voor de Muntunie. Tenminste als er een paar voorwaarden vervuld zijn. De Britse economie moet opnieuw kunnen concurreren, vandaar het belang van een hervorming van het onderwijs. ?Weet u waarom de Britten een probleem met Europa hebben ? Het ontbreekt hen aan zelfbewustzijn en ze associëren Europa, dat een project van de toekomst is, nog altijd met de teloorgang van het Britse imperium.?

Paul Goossens

Op het partijcongres van Blackpool nam de leiding van Nieuw-Labour een belangrijke hindernis.

Voorzitter Tony Blair haalt de thema’s van de conservatieven binnen : Ik ben trots dat New Labour voor wet en orde staat.

Tony Blair. Mijn drie regeringsprioriteiten zullen zijn : onderwijs, onderwijs en onderwijs.