Een voettocht door Bangladesh, wild kamperen in de Oostenrijkse bossen, op verkenningstocht door het Chinese platteland, de wereld wordt steeds toegankelijker. Toch neemt de avontuurlijke reiziger het best zijn voorzorgen, want ieder gebied heeft specifieke gezondheidsrisico’s.

Exotische vakantiebestemmingen zijn in trek. Reizen tegen democratische prijzen wordt meer en meer vanzelfsprekend, al zijn verre verplaatsingen niet altijd even veilig. De organisatie van de gezondheidszorg in deze landen laat vaak te wensen over, terwijl de risico’s op ziekte juist reëel zijn. ‘Mensen beseffen dat niet altijd’ zegt professor Marc Van Ranst, viroloog aan het UZ Leuven. ‘Vaak vertrekt men met onrealistische verwachtingen naar een of andere exotische bestemming. Precies omdat exotische reizen zo toegankelijk worden, lijkt alles vanzelfsprekend, zelfs een goede lokale gezondheidszorg. De waarheid is vaak anders en de risico’s zijn daar groter dan hier.’ Marc Van Ranst is formeel: ‘Wie een avontuurlijke reis op het oog heeft, kan beter op de hoogte zijn van belangrijke gezondheidsrisico’s aanwezig op de plaats van bestemming en optimaal beschermd vertrekken. Dat vraagt doorgaans enkele vaccinaties en die kan men beter meteen incalculeren in het vakantiebudget.’

Avontuurlijke reizigers met vakantieplannen die verder reiken dan Blankenberge of Benidorm doen er goed aan een tweetal maanden voor afreis bij hun huisarts langs te gaan voor vaccinatie- en ander advies. De huisarts, die de vaccinatiestatus van zijn patiënt meestal goed kent, kan indien gewenst doorverwijzen naar een erkend reisvaccinatiecentrum (zie kader). Toekomstige reizigers kunnen zich ook rechtstreeks bij een vaccinatiecentrum aanmelden, maar dan liefst met informatie over hun vaccinatiestatus. De basisvaccinaties worden er nagekeken en zo nodig bijgewerkt en daarnaast wordt, naargelang van de aard en de bestemming van de reis, overwogen welke vaccins nuttig kunnen zijn. Enkele minder bekende, exotische vaccins tegen zeldzame exotische aandoeningen die nogal wat vragen doen rijzen zijn de vaccins tegen gele koorts, hondsdolheid en tekenbeet- of frühsommer-encephalitis.

Gele koorts

Marc Van Ranst: ‘Gele koorts is de enige aandoening waarvoor een aantal landen een vaccinatiebewijs eisen bij inreis, op aanraden van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO). Het kan gaan om landen waar gele koorts nog voorkomt, of om landen waar de ziekte is uitgeroeid maar waar men heropflakkeringen vreest.’ De landenlijst wordt geregeld aangepast door de WHO (www.who.int/ith/chapter05-m12-yellowf.html). De ziekte duikt soms nog op in Afrika en Zuid-Amerika.

Gele koorts is een uiterst zeldzame virale infectie overgebracht door muggen die overdag steken. Symptomen zijn koorts, hepatitis (met geelzucht) en interne bloedingen. De sterfte is hoog en er zijn geen medicijnen. Wel bestaat er een doeltreffend en veilig vaccin dat gedurende tien jaar bescherming biedt. Marc Van Ranst: ‘Dat vaccin moet je ook weer niet nemen wanneer het niet nodig is, wegens een – zij het uiterst klein (één op één miljoen) – risico op verwikkelingen.’ Het vaccin tegen gele koorts mag enkel worden toegediend in een erkend vaccinatiecentrum, waar men samen met de inspuiting een ‘geel vaccinatieboekje’ krijgt. Van Ranst: ‘Men maakt het best een fotokopie van het boekje die men thuis laat. Het boekje is vereist om sommige landen binnen te mogen en de vaccinatie moet minimum tien dagen eerder zijn toegediend.’

Tekenbeet-encephalitis

Frühsommer encephalitis, ook tekenbeet-encephalitis genoemd, wordt, net zoals de ziekte van Lyme, door teken verspreid. Marc Van Ranst: ‘De teken zijn in dit geval besmet met virussen die een ernstige, zeldzame hersen- en hersenvliesontsteking kunnen veroorzaken. De besmette teken komen vrij frequent voor in Oost-Europa, Oostenrijk en in sommige Aziatische landen. Mensen die een avontuurlijke trektocht door Oostenrijk plannen, kamperen in de bossen, door het hoge gras lopen in plaats van op de wandelpaden… lopen risico.’

Frühsommer encephalitis verloopt meestal vrij goedaardig, maar in 1 op de 100 gevallen ontstaan ernstige neurologische symptomen met soms een fatale afloop. Er bestaat een doeltreffend en veilig vaccin, dat het best in een schema met drie inspuitingen wordt toegediend, al kan een versneld schema met twee inspuitingen volstaan. Voor deze vaccinatie kunt u terecht bij uw huisarts.

Verder gelden dezelfde voorzorgsmaatregelen als bij de ziekte van Lyme: lopen door hoog gras vermijden, een lange broek en hoge schoenen dragen, na wandelen of spelen in de bossen het lichaam op teken controleren. In tegenstelling tot bij de ziekte van Lyme worden de virussen aanwezig in de besmette teek onmiddellijk overgebracht naar de gastheer. ‘Dat neemt niet weg dat een teek altijd verwijderd moet worden met een pincetje, alleen al omdat men niet weet of en waarmee de teek besmet is. Sommige mensen gaan teken te lijf met petroleum of een brandende sigaret, dat is onzinnig en bovendien gevaarlijk. Wie niet goed weet hoe het beestje te verwijderen, zoekt een lokale arts op.’

Hondsdolheid

Hondsdolheid of rabiës is gevaarlijk. Het rabiësvirus veroorzaakt een ernstige hersenontsteking die haast altijd fataal afloopt. Het virus wordt overgedragen door speeksel van dieren, meestal honden. Marc Van Ranst: ‘Het belangrijkste wat je moet doen is zorgen dat je niet met dieren in aanraking komt. Van rabiës bestaan twee vormen. De ene vorm maakt dieren razend, ze bijten zonder dat je dat kunt vermijden. Terwijl de tweede vorm de dieren juist tam en kalm maakt, omdat ze zich ziek voelen. Dat nodigt vaak uit tot strelen, wat men precies niet moet doen. Vooral kinderen moeten daarvoor gewaarschuwd worden.’

Hondsdolheid komt hier niet voor, maar wel in landen in Zuidoost-Azië, bijvoorbeeld Thailand. Er bestaat een doeltreffend en veilig vaccin, maar dat is ook weer niet voor iedereen nodig. Marc Van Ranst: ‘Het vaccin wordt aanbevolen aan mensen die in landen waar de ziekte voorkomt langer dan drie weken zullen verblijven of er gaan wonen. Ook mensen die fietstochten gaan maken door die landen laten zich het best inenten. Honden zijn nu eenmaal sterk geïnteresseerd in kuiten van fietsers.’

Wie gebeten wordt, kan nog gered worden met een vaccin binnen één, twee dagen, in combinatie met antistoffen tegen rabiës. Die laatste zijn echter niet altijd aanwezig in ontwikkelingslanden, of de kwaliteit ervan laat te wensen over. Wie niet gevaccineerd is en gebeten wordt, moet trachten onmiddellijk naar huis terug te keren voor een behandeling.

Het rabiësvaccin kan enkel verkregen worden in het Pasteurinstituut in Brussel.

Marleen Finoulst