De Kroonraad van Knack bestaat uit Mark Eyskens, Paul Muys, Jacques Rogge, Erik Suy, Monika Van Paemel en Etienne Vermeersch.
Mijnheer Suy, in de internationale politiek eiste de voorbije week de strijd tussen Zaïre en Rwanda in de Kivu-provincie de aandacht op. Gaat het daar om een beperkt conflict of is er een oorlog losgebarsten waarvan het einde niet te overzien is ?
ERIK SUY : Een beperkt conflict is het zeker niet. Het is zeer moeilijk om de toestand op het terrein juist in te schatten. Sinds vele jaren zijn in die streek evoluties aan de gang die niet meer te controleren zijn. Het is al begonnen in 1960 met de moord op de eerste democratisch gekozen president van Burundi. Tussendoor had je de kwestie van de gevluchte Rwandese oppositie die jarenlang in het buitenland zat, volledig verengelst is, en nu in Kigali de macht heeft gegrepen.
Het gaat in dat gebied om een hele rij staten in faling : Rwanda, Burundi, Uganda, Kenya, Sudan, Zaïre. Niets functioneert er nog. Alle controle en organisatie is weggevallen. Er worden tal van oplossingen naar voren geschoven, maar die zijn niet altijd even realistisch. Onlangs nog heeft een hoge ambtenaar van Buitenlandse Zaken in Washington gepleit voor een drastische etnische zuivering : Burundi een Hutu-staat en Rwanda een Tutsi-staat. Dat is uiteraard ondenkbaar.
Jimmy Carter heeft gelobbyd voor een Grote-Merenconferentie, maar tevergeefs. In het Westen gaan geregeld stemmen op ik heb er ook al voor gepleit om die staten in faling onder curatele te plaatsen. Helaas roept dat meteen associaties op met het kolonialisme ten tijde van de mandaatgebieden van de Volkenbond. Maar je hoeft die Afrikaanse landen niet noodzakelijk onder blank gezag te stellen, het kan ook onder een internationale organisatie zoals de Organisatie voor Afrikaanse Eenheid. Op voorwaarde dat zij daartoe bekwaam is en de middelen heeft, wat voorlopig niet het geval lijkt. Ook een interventiestrijdkracht blijft mogelijk. Maar de Fransen hebben van de Veiligheidsraad de kans gekregen in Rwanda, en het is een flop geworden.
Zijn de Amerikanen geïnteresseerd in een interventiemacht voor Afrika ?
SUY : Ze willen wel geld geven, maar geen soldaten. Daarvoor moeten de Afrikanen zelf zorgen. Ik heb daar weinig vertrouwen in. Er opereert al jaren een West-Afrikaanse troepenmacht in Liberia, maar zonder succes. De Amerikanen zelf zullen niets doen op het terrein. Vijfendertig jaar geleden zijn de VN-troepen binnengevallen in Kongo om law and order te herstellen. Ze hebben er hun broek aan gescheurd. Zovele jaren later zou law and order ook hersteld worden in Somalië. Niet door de VN zelf, maar door een Task Force onder leiding van de Amerikanen. Het is al even faliekant afgelopen.
Ik vrees dat niemand een goede oplossing heeft. De Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken is enkele weken geleden door Afrika gereisd om zijn ideeën te verkopen, maar veel enthousiasme heeft hij niet losgeweekt. Niet bij de Afrikanen, ook niet bij Fransen en Engelsen die daar nog altijd aanwezig zijn. In veel Franse ex-kolonies is de toestand trouwens heel wat minder slecht, omdat er een permanente aanwezigheid is van Franse para’s, zijnde het Vreemdelingenlegioen.
Het mogelijk verdwijnen van Mobutu is een extra dreiging.
SUY : Dat zou inderdaad een nog grotere destabilisering teweeg brengen. Vele mensen hier pleiten voor een democratisering in Zaïre, voor het houden van verkiezingen en zo meer. Via regeringsinitiatieven en via de NGO’s zouden wij van de grond af aan een nieuwe structuur moeten helpen opbouwen. Mij lijkt dat verkeerd. We moeten de toekomst van Afrikaanse landen aan de Afrikanen zelf overlaten. Het Westen moet absoluut afleren om overal in de wereld te gaan bepalen hoe men democratie in de praktijk moet brengen. We hebben dat recht niet, en we zullen er ook nooit succes mee boeken. Democratie op zijn Afrikaans is anders dan democratie in Parijs of in Zuid-Amerika.
Als Mobutu wegvalt, zie ik de toestand in Zaïre nog verslechteren. Indien er dan niet meteen een andere chef de leiding neemt, explodeert het hele land. En een bijkomende vraag is wat er gebeurt met de republikeinse garde van Mobutu. Wellicht spat die ook in alle richtingen uiteen.
In de Verenigde Staten komen de verkiezingen dichtbij. Is het denkbaar dat Clinton verliest ?
SUY : De polls zeggen allemaal van niet. De kiesstrijd is nog nooit zo mak geweest. Wat de buitenlandse politiek betreft, zijn er nauwelijks verschilpunten tussen Democraten en Republikeinen. De verdediging van de Amerikaanse belangen in de wereld staat bij beiden vooraan. Ook binnenlands zijn er geen serieuze thema’s, zelfs de abortuskwestie loopt niet tussen de twee kampen maar veeleer erdoor. Als er geen sociale, politieke of economische thema’s zijn waarop men de tegenpartij kan aanvallen, bestaat het gevaar dat dan maar in de vuile was wordt gegrabbeld. Ik vind dat altijd gênant voor een land dat de enige overgebleven supermacht in de wereld is. De Republikeinen hadden volgens mij moeten opkomen met Jack Kemp als kandidaat en Colin Powell als running-mate. Dan zou de kiesstrijd veel boeiender geweest zijn.
Hoe beoordeelt u de vier jaar Clinton ?
SUY : Ik denk dat hij het, komende van waar hij komt, niet zo slecht gedaan heeft, al blijf ik kritisch. Je mag natuurlijk niet vergeten dat hij meer dan gedwarsboomd werd door het Congres, waar de Republikeinen de meerderheid hebben. Eén van zijn belangrijkste programmapunten was een verbetering van de Medicare, de sociale zekerheid zeg maar. Clinton wou via die weg het lot van de armsten verbeteren, en heeft zijn eigen vrouw ingeschakeld om de operatie te leiden. Voor zover ik weet is daar weinig van terecht gekomen, onder meer door de tegenkanting van het Congres.
Clinton kan uitpakken met werkloosheidscijfers die lager zijn dan ooit. Daar kan men de conclusie uit trekken dat het goed gaat met de economie, en dus met het welzijn van de bevolking. Maar dat wordt door de armoedestatistieken gerelativeerd. En aan de armoede zal de komende vier jaar hard gewerkt moeten worden.
In zijn buitenlands beleid werd Clinton geconfronteerd met het wegvallen van de Sovjetunie.
SUY : Inderdaad, maar ik ben er niet zeker van dat de Amerikanen een goede greep hebben op de nieuwe toestand die daardoor ontstaan is. Ze hebben van het wegvallen van de supermacht Sovjetunie aardig gebruik gemaakt om hun positie in de wereld te verstevigen en om eisen te stellen, onder meer de uitbreiding van de Navo. Maar de hele westerse wereld heeft zich vergaloppeerd met de steun aan Boris Jeltsin in de voorbije verkiezingen. Het gevaar is niet denkbeeldig dat Jeltsin na zijn operatie fysiek niet meer bij machte is om de leiding van de staat op zich te nemen. Het valt niet te voorspellen wat er dan in Rusland gaat gebeuren.
En de toestand is er zo al onstabiel. De val van het IJzeren Gordijn heeft geleid naar een oorlog in Joegoslavië, en een hele rij gewapende conflicten in voormalige Sovjetstaten. Die komen slechts sporadisch in het internationale nieuws, maar zijn daarom niet minder reëel : Tjsetsjenië, Armenië, Georgië, Azerbeidzjan, en zo meer. In de meeste van die staten woont een belangrijke Russische minderheid en Moskou laat er geen twijfel over bestaan dat het die te hulp komt als het nodig is. Met andere woorden : een groot conflict in de ex-Sovjetunie behoort tot de mogelijkheden. Ik weet niet wat de Verenigde Staten dan zullen doen.
De buitenlandse politiek van Clinton wordt ook in het Midden-Oosten op de proef gesteld.
SUY : De joodse lobby in de Verenigde Staten speelt uiteraard een allesoverheersende rol. Vandaar dat om het even welke regering verplicht is om, bij het streven naar vrede in het Midden-Oosten, toch Israël voluit te steunen. Dat liep voor Clinton prima, tot hij te doen kreeg met Benyamin Netanyahu, die zeer extreem is en zijn eigen weg wil gaan. Uiteindelijk kan ook hij niet anders dan het vredesproces voortzetten, maar ondertussen maakt hij het iedereen erg moeilijk. De Amerikanen moeten bovendien voorzichtig zijn voor hun invloed in de Arabische landen. De aanslag op een Amerikaanse kazerne in Saudi-Arabië eerder dit jaar was een duidelijke waarschuwing.
Jacques Chirac heeft vorige week een nummertje opgevoerd. Betekent Frankrijk nog iets in het Midden-Oosten ?
SUY : Chirac heeft gezegd wat velen denken maar weinigen durven zeggen : er moet een Palestijnse staat komen, en Israël zal daarmee in vrede moeten leven. De Britten hebben in de loop van de geschiedenis de belangrijkste rol gespeeld in het Midden-Oosten, dat op de verbindingsweg lag tussen hun moederland en hun verre kolonies. Na de Eerste Wereldoorlog is het gebied verdeeld en hebben de Fransen hun invloed kunnen vestigen in Libanon en Syrië. Dat verklaart de houding van Chirac, die als opvolger van De Gaulle gehoord wil worden. Maar dat kan enkel als de hoofdacteurs het daarmee eens zijn, en dat is helaas voor hem niet het geval. Israël wil van geen Franse of Duitse bemoeienis weten, en de Amerikanen evenmin. Europa mag financieel bijdragen en verder niets. De Europese Unie zou zich niet zo mogen laten doen, maar eens te meer is er geen eensgezindheid.
Verwacht u nog voor 5 november een nieuwe secretaris-generaal voor de Verenigde Naties ?
SUY : Neen, omdat ook dit geen punt is in de Amerikaanse kiesstrijd. Democraten en Republikeinen zijn het erover eens dat Boutros Boutros-Ghali weg moet, en dat zal dan ook gebeuren, al beseft hij het zelf misschien nog niet. De Amerikanen verwijten hem een gebrek aan doortastendheid bij de hervorming van de VN. Ik denk dat die kritiek onjuist is. Boutros-Ghali heeft 3.000 van de 11.000 banen geschrapt, meer kan hij niet doen. De Amerikanen hebben zelf een adjunct benoemd, een manager die de hervormingen moest leiden. Maar die kon zonder geld ook weinig uitrichten. En het zijn de Amerikanen zelf die weigeren het nodige geld te geven, ze staan honderd miljard frank in het krijt.
De echte reden is dat Boutros-Ghali van in het begin een koers heeft gevolgd die in conflict kwam met de Veiligheidsraad en zijn belangrijkste permanente leden. Hij heeft zich te veel gedragen als een farao. De Amerikanen geven hem de schuld van het mislukken van het Somalië-avontuur, maar ook dat was veeleer te wijten aan een dispuut met de Veiligheidsraad die weigerde om de blauwhelmen met zware wapens te laten optreden. Hetzelfde heeft zich voorgedaan in Rwanda. In de kwestie Bosnië heeft Boutros eerst voorgesteld om 35.000 man te sturen, hij heeft er 7.000 gekregen. Toen de Navo dan vanuit de lucht wou interveniëren ging hij zelf dan weer moeilijk doen, tot grote woede van de militaire leiders van de Navo, dus alweer de Amerikanen. De toestand is maar ten gunste gekeerd toen de Navo met een zwaar bewapende Rapid Reaction Force heeft uitgepakt. Die heeft alle partijen naar Dayton gebombardeerd.
De Amerikanen willen geen secretaris-generaal die aan politiek doet, want daar willen ze vanuit de Veiligheidsraad zelf voor zorgen. Vandaar dat Boutros-Ghali weg moet.
Wie zal hem opvolgen ?
SUY : Ik zou zeggen : dat is ?Kofi-dik? kijken. U weet dat de Ghanees Kofi Annan als kandidaat wordt genoemd. Ook omdat men de Afrikanen een mandaat van twee termijnen wou gunnen, en er daarvan nog maar één is volgemaakt. Annan heeft in Bosnië op zeer korte tijd de strubbelingen tussen de VN en de Navo opgelost. Dat brengt hem in Washington op een goed blaadje. Alleen zijn Afrikanen niet meteen synoniem van goede managers. Als het geen Afrikaan wordt, zullen ze in Europa komen zoeken naar iemand die ermee akkoord gaat om geen politieke rol te spelen. Wellicht komen ze dan bij de Noorse premier Gro Harlem Brundtland uit, die zeer toevallig vorige week ontslag heeft genomen. Zij heeft al uitgebreide gesprekken gevoerd met Madeleine Allbright, de Amerikaanse ambassadrice bij de VN. Het feit dat de Afrikanen in de kou gezet worden, zou dan naar buitenuit in de schaduw gesteld worden door de verkiezing van de eerste vrouwelijke secretaris-generaal.
Jammer genoeg is het de vorige Scandinaaf niet zo goed vergaan.
SUY : Scandinaven, in het meervoud. De allereerste secretaris-generaal was Trygve Lie, een Noor die zijn aanstelling onder meer dankte aan de neutrale positie van Noorwegen. Maar na ’49 werd Noorwegen lid van de Navo, in ’50 kwam er oorlog in Korea waarin de Navo betrokken partij was, en dus werd de secretaris-generaal niet langer aanvaard door een permanent lid van de Veiligheidsraad, zijnde de Sovjetunie. Na hem kwam de Zweed Dag Hammerskjöld. Ook in conflict met de Veiligheidsraad, en u weet hoe dat is afgelopen. Zijn opvolgers hebben goed begrepen dat het er vooral op aankomt goed samen te werken met de Veiligheidsraad en je altijd te laten dekken door de vijf permanente leden. Boutros-Ghali heeft dat niet begrepen.
Koen Meulenaere
