Koen Meulenaere
Koen Meulenaere Van 1991 tot 2012 de satiricus van Knack

In ‘De kroonraad’ geven vooraanstaande politici hun opinie over de actualiteit. Deze week mark eyskens over de Amerikaanse verkiezingen, Yasser Arafat, de Europese Commissie, en de moord op Theo van Gogh.

willy claes Willy De Clercq mark eyskens willy kuijpers hugo schiltz leo tindemans karel van miert freddy willockx

Mijnheer Eyskens, de vrije dag van 11 november dwingt ons deze zitting al op vrijdagochtend af te sluiten. George W. Bush wint de Amerikaanse presidentsverkiezingen. Heeft u dat verrast?

MARK EYSKENS: Nee, omdat hij zich heeft geprofileerd als een oorlogsleider, van een land in oorlog tegen het terrorisme. In tegenstelling tot de Europeanen vinden veel Amerikanen dat Bush daarin niet mislukt is. Na elf september heeft er in de Verenigde Staten zelf geen enkele terroristische aanslag meer plaatsgevonden, in hun ogen heeft hij Amerika goed beschermd.

Wat John Kerry vertelde, was genuanceerder en vriendelijker voor Europa, maar het was een intellectualistisch discours dat de doorsnee-Amerikaan minder heeft aangesproken. De uitslag is duidelijk: Bush heeft een grote overwinning behaald, ook in beide kamers van het Congres waar de Republikeinen nu over een stevige meerderheid beschikken.

Zal er in het binnenlands beleid veel veranderen?

EYSKENS: Bush staat voor een kolossaal macro-economisch onevenwicht. Hij heeft een geweldig tekort op zijn begroting en zijn handelsbalans. Hij zal daar wellicht voorzichtig iets aan doen, hij is toch niet meer herkiesbaar en kan zich dus onpopulaire maatregelen veroorloven. In Europa pleit men voor een strakker Amerikaans begrotingsbeleid, maar we moeten beseffen dat we daar zelf de negatieve gevolgen van zullen ondervinden: minder expansie van de Amerikaanse economie en een rem op de invoer.

Verwacht u een ommezwaai in het buitenlands beleid?

EYSKENS: Niet echt. Irak blijft het eerste zorgenkind. Een bezettingsleger van 160.000 man, van wie hooguit 60.000 operationeel zijn, is te klein om een verscheurd land zo groot als de helft van Frankrijk te controleren. Het zou dus kunnen dat Bush toch opnieuw komt praten met de Europeanen. Iets waarop die zo luid hebben aangedrongen. En dan is volgend scenario denkbaar.

Bush legt een paar liefdesverklaringen af aan Europa en vraagt hulp om Irak te pacificeren, bijvoorbeeld veertig- tot vijftigduizend soldaten. Wat zal dan de reactie zijn van de EU? Ik voorspel grote ontzetting en ruzie: de enen willen min of meer, de anderen willen helemaal niet. Bush zal zeggen: ‘Stuur dan geen soldaten, maar burgers voor de wederopbouw.’ Daar zal ook niemand op ingaan, want buitenlandse burgers in Irak worden ontvoerd en onthoofd. Dus zal Bush zeggen: ‘Stuur dan niemand, maar betaal een deel van de kosten.’ En dan komt iedereen aandraven met zijn begrotingstekort en met de drieprocentnorm. Waarna Bush zal besluiten: ‘Dan zit er niets anders op dan het alleen te doen.’ Het is niet uitgesloten dat hij op deze wijze zal demonstreren dat Europa niet kan of niet wil samenwerken.

En hij legt nog twee andere dossiers op tafel: Iran en het Nabije Oosten. Iran is veel gevaarlijker dan Irak. Het ontwikkelt zijn kerncentrales, maakt plutonium aan, kan atoomwapens produceren, en weigert zich te onderwerpen aan de non-proliferatieverdragen en de internationale controle. Amerika zal Iran niet militair aanvallen, dat zou ‘des Guten zuviel’zijn. Maar Bush kan Iran wel onder druk zetten met economische sancties. Hij zal de Europeanen vragen of ze die willen steunen, en dan staan we daar weer te blinken. Want vele Europese landen doen goede zaken met Iran, Frankrijk heeft er zelfs gigantische belangen.

Ten slotte is er de kwestie Israël-Palestina. Het wegvallen van Yasser Arafat biedt nieuwe mogelijkheden voor het vredesproces. Want Arafat is dan wel lange tijd een charismatische leider voor de Palestijnen geweest, er staat ook veel negatiefs op zijn rapport. Er is de terreur uit het begin van zijn carrière, hij heeft de Palestijnse Autoriteit niet kunnen organiseren, heeft de corruptie niet kunnen of willen tegenhouden, had geen controle op de terroristische bewegingen, en heeft in Taba onder druk van Hamas en Jihad een historische kans voor zijn volk verkwanseld.

Daarom moeten we terugkeren naar dat pre-akkoord van Taba. Maar daarin staat ook dat er, naast een politieke regeling, nood is aan een peace-keeping force van honderdduizend manschappen om de orde te handhaven en het terrorisme uit te schakelen. Bush zal weer komen aankloppen: ‘Europeanen, willen jullie dat doen? Want ik ben bezig in Irak.’ Wat zal de EU antwoorden, denkt u?

Om een lang verhaal kort te maken: als Bush een betere Bush wil worden, zit Europa met een groot probleem. En met Kerry was het nog erger geweest, want die had in zijn verkiezingsprogramma meer samenwerking met Europa vooropgesteld. Dan hadden we ons nog sneller belachelijk gemaakt.

Als de EU íets moet vermijden, is het dus meer multilateralisme van de VS?

EYSKENS: Zo zou je het sarcastisch kunnen stellen. De hypocrisie in Europa is groot. Ik ben ervan overtuigd dat heel wat EU-leiders maar al te blij zijn dat Kerry niet heeft gewonnen. Ze hopen stiekem dat Bush van meet af aan zegt: ‘Met Europa kan ik niets beginnen, ik doe het opnieuw alleen.’ Dat zou de EU gezichtsverlies besparen.

Jose Manuel Barroso vervangt twee omstreden leden van zijn nieuwe Europese Commissie. Hoe groot is de schade die hij heeft opgelopen?

EYSKENS: Ik denk dat die gering blijft. Het incident was in zekere zin positief, het heeft aangetoond dat het Europees parlement wel degelijk gewicht heeft. Ik betreur alleen dat de individuele verantwoordelijkheid van de commissarissen niet kan spelen. De Italiaan Rocco Buttiglione en de Letse Ingrida Udre zijn vervangen, de Hongaar Laszlo Kovacs krijgt een andere bevoegdheid, en Neelie Kroes behoudt haar portefeuille. Zij is een bekwame politica, en is bovendien zodanig omstreden vanwege haar zakenbelangen in een vorig leven, dat dat zelfreinigend zal werken. Ze zal haar dossiers met grote voorzichtigheid en nauwkeurigheid behandelen.

Ik voorzie geen grote problemen meer voor deze Commissie, en ik denk dat Barroso een goede voorzitter zal zijn. Hij moet natuurlijk rekening houden met de nationale regeringen, hij dankt er trouwens zijn eigen positie aan, maar bij de samenstelling van zijn Commissie heeft hij toch het hoofd geboden aan eisen van belangrijke lidstaten zoals Frankrijk.

De Commissie is niet het probleem in de EU, maar wel onze relaties met Amerika en onze economische toestand. Het rapport van de Nederlander Wim Kok zegt dat we nooit zullen slagen in de doelstellingen van Lissabon, om van de EU tegen 2010 de meest concurrentiële economie in de wereld te maken. We pakken onze structurele problemen niet aan. Ik heb mijn vakantie besteed aan het schrijven van een boekje met de titel: De onmogelijkheid van het noodzakelijke. Alle experts weten welke maatregelen nodig zijn om de vergrijzing en de teruglopende activiteitsgraad van onze bevolking op te vangen, maar het is onmogelijk ze in de praktijk te brengen door de verkalking van onze samenleving en de verdeeldheid tussen de Europese landen.

Op de top in Brussel is ook gepraat over het akkoord van Tampere voor een gezamenlijk asielbeleid.

EYSKENS: Ook daarin zit geen schot. Het asielbeleid is maar één aspect. Het is bedoeld voor politieke vluchtelingen, maar in werkelijkheid wordt het meestal misbruikt door economische migranten. Dat moet veel strenger beteugeld worden. Maar daarnaast moet je een selectief immigratiebeleid voeren, zoals ze dat doen in de VS, Canada, Australië en Nieuw-Zeeland. Alle demografische voorspellingen wijzen op de noodzaak van een smart immigration. Helaas lijkt dat onderwerp een taboe, door de onverdraagzaamheid van de mensen, de moeilijkheid om de interculturaliteit op het terrein te realiseren, en de demagogie van extreem-rechts.

In Nederland is cineast Theo van Gogh door een Nederlandse moslimextremist vermoord, wegens zijn kritiek op de islam.

EYSKENS: Een moord is altijd afschuwelijk. Het imago van Nederland als tolerant land krijgt opnieuw een klap. De moordenaar behoort tot een gelukkig maar klein groepje van onverdraagzame extremisten, die met alle macht moeten worden bestreden en uit onze samenleving verwijderd. Het is vreemd dat de Nederlandse staatsveiligheid dit soort groeperingen blijkbaar onvoldoende heeft geïnfiltreerd en bewaakt. Het moet alle andere EU-landen ertoe aanzetten om alerter te zijn. Tegelijkertijd moet er nadrukkelijk op worden gewezen dat de grote meerderheid van de moslims dit extremisme afwijst. Ik hoop dat die boodschap ook uit de moslimgemeenschap zelf opklinkt. Ik was een paar maanden geleden in de Koninklijke Academie van Brussel op een interreligieuze dialoog van katholieken, moslims, joden, protestanten, orthodoxen en vrijzinnigen. Dat was een mooie en inspirerende bijeenkomst, die navolging verdient.

Naar aanleiding van deze moord laait ook de discussie over de vrije meningsuiting op. Ik ga niet akkoord met wie beweert dat in onze maatschappij álles mag worden gezegd, ook het meest brutale en het meest kwetsende. Ook woorden kunnen dodelijk zijn. Theo van Gogh heeft met vulgaire en aanstootgevende uitlatingen extreme reacties uitgelokt. Ik praat die niet goed, maar in een samenleving waarin massamedia veel stemmen luid doen schallen, moeten we niet alleen teruggrijpen naar tolerantie voor andersdenkenden, maar ook naar een oud begrip dat ‘beleefdheid’ werd genoemd. Theo van Gogh heeft zijn hele imago opgebouwd rond verbaal geweld, en was daardoor een voorbeeld van de intolerantie die hij in andere culturen aanklaagde. Dat dat bewuste ironie was, betwijfel ik.

Koen Meulenaere

Mark Eyskens

‘Als Bush een betere Bush wil worden, zit Europa met een probleem.’

Reageren op dit artikel kan u door een e-mail te sturen naar lezersbrieven@knack.be. Uw reactie wordt dan mogelijk meegenomen in het volgende nummer.

Partner Content