De partijvernieuwing van de Parti Socialiste heet een cruciale fase in te gaan. Maar in de door schandalen geteisterde PS-federatie van Charleroi moet het allemaal nog beginnen.
Gespannen, uiterst gespannen, zo omschrijven lokale politici het heersende politieke klimaat in Charleroi. Het stof dat is opgewaaid na de schandalen in de sociale huisvestingsmaatschappij la Carolorégienne, is nog lang niet gaan liggen. Drie socialistische bestuurders van de huisvestingsmaatschappij, tevens PS-schepenen in Charleroi, werden gedwongen ontslag te nemen. In hun val haalden ze de Waalse minister-president Jean-Claude Van Cauwenberghe, de ongekroonde koning van Charleroi, mee naar beneden.
Het luizenleventje van de socialistische schepenen stak schril af bij de schrijnende armoede waaraan een groot deel van het kiezersvolk in Walloniës grootste stad dagelijks het hoofd moet bieden. Vriendjespolitiek, exuberante onkostennota’s, belangenvermenging, zelfbediening, financieel gesjoemel. Het bleken courante praktijken in het socialistische bastion van La Carolorégienne.
De bekendste zondaar was Claude Despiegeleer, de invloedrijke schepen van Sport, die altijd op zoek was naar nieuwe kredieten buiten zijn eigen stedelijke begroting. Daarvoor boorde hij nu eens de financiële reserves van de huisvestingsmaatschappij aan, dan was het het gemeentelijke parkeerbedrijf, een andere keer het crematorium. Vóór de bom barstte, ging hij steeds driester te werk: duivel-doet-al ‘Despi’ waande zich de volgende burgemeester van Charleroi. Zittend burgemeester Jacques Van Gompel had namelijk te kennen gegeven geen nieuwe ambtstermijn te ambiëren.
Dertig jaar lang al hebben de Waalse socialisten de alleenheerschappij in Charleroi. Met het verstrijken van de jaren is de grens tussen de publieke zaak en het partijbelang vervaagd. Naast de huisvestingsmaatschappijen worden ook de ziekenhuizen, de cultuurtempels, de intercommunales, de regionale investeringsmaatschappijen en de stedelijke vzw’s grotendeels of helemaal door de PS gecontroleerd. De PS bestuurt de stad niet, ze is de stad.
Na het losbarsten van het schandaal kwamen de tongen los. Nieuwe schandalen werden naar de media gelekt, parvenu’s, het woord van PS-voorzitter Elio Di Rupo, werden met de vinger gewezen. Zoals advocaat en gedeputeerde voor de provincie Henegouwen Jean-Pierre De Clercq, die onderdak heeft in het riante kasteel van Monceau, dat op kosten van de gemeenschap werd gerenoveerd. Deze intimus van ‘Van Cau’ is de kampioen van de mandaten (meer dan vijftig). Hij zorgt ook goed voor zijn dochter Alisson, die in 2003 een verkiesbare plaats voor de Kamer in de schoot geworpen kreeg. Naar zijn activiteiten als curator loopt momenteel een gerechtelijk onderzoek.
Maar de nieuwe openheid was van korte duur. De PS had genoeg externe vijanden te bekampen, om niet ook nog eens zélf uit de biecht te gaan klappen.
Xavier Desguin, Ecolo-gemeenteraadslid in Charleroi: ‘Wie nu nog zijn mond opendoet, wordt vermorzeld. Die dreigt zijn baan te verliezen, of zijn privéleven wordt uitgevlooid. Kijk naar wat ze met Olivier Chastel hebben gedaan.’
Chastel (MR) is het liberale Kamerlid dat in september vorig jaar het vernietigende rapport over La Carolorégienne boven water haalde. Dat is hem niet in dank afgenomen. De plaatselijke PS-top noemde hem een aasgier en een gevaar voor de democratie. Katjes in het nauw maken vreemde sprongen en Van Cauwenberghe verklaarde Chastel persoonlijk de oorlog. Maar zijn ‘Scud-raketten’, om bij zijn oorlogsretoriek te blijven, misten hun doel. Het fiscale ‘dossier’ tegen Chastel bleek flinterdun.
Toch was het voor Chastel even schrikken, de frontale aanval van ‘de bulldozer van Charleroi’. ‘Ik kan u verzekeren: het is niet leuk meer om hier politiek te bedrijven. Vijf jaar lang word je beledigd, uitgescholden en geïntimideerd. Veel gemeenteraadsleden geven er na verloop van tijd de brui aan.’
Niet alleen tussen politici van meerderheid en oppositie is de stemming grimmig. Ook de lokale pers klaagt over intimidatiepogingen en politieke druk. Journalisten van het plaatselijke televisiestation Télésambre ontvingen zelfs doodbedreigingen.
Knacks zusterblad Le Vif/L’Express publiceerde een lijvig dossier over de vriendschap tussen Van Cau en de vastgoedgigant Robert Wagner, die in belangrijke vastgoeddossiers van de stad een voorkeursbehandeling zou hebben gekregen. Een furieuze Van Cauwenberghe dreigde met een proces en een schadeclaim van 100 000 euro (maar heeft dat dreigement nog steeds niet hard gemaakt).
Niet alleen zijn politieke tegenstanders, ook PS-voorzitter Di Rupo hoopte misschien stiekem dat de stroom van onthullingen Van Cau’s politieke ondergang zouden betekenen. Maar een stijfkop als Van Cau geeft zich niet snel gewonnen.
CONSTELLATIE VAN CAU
Meer nog, Van Cauwenberghe is back in business in Charleroi. Terug van nooit echt weggeweest. Burgemeester Jacques Van Gompel is (uiteindelijk toch) opnieuw kandidaat voor zijn eigen opvolging, maar Van Cau blijft de onbetwiste baas. De Carolo’s maken overigens een onderscheid tussen de stad Charleroi aan de ene kant, en het arrondissement, de stad en haar veertien randgemeenten, aan de andere kant. De stad zelf telt 200.000 inwoners, de randgemeenten samen nóg eens evenveel. In de stad is Van Cau heer en meester, in de periferie is er meer verscheidenheid. Op sommige plaatsen, zoals in Pont-à-Celles, waar federaal minister van Ambtenarenzaken en Grootstedenbeleid Christian Dupont de plak zwaait, is een moderner soort socialisme aan de macht.
De PS-federatie van Charleroi bestrijkt het hele arrondissement. Ze verschaft onderdak aan vernieuwingsgezinde mandatarissen als Christian Dupont en het Kamerlid Eric Massin, maar toch vooral aan lieden die niet echt warmlopen voor de ‘nieuwlichterij’ van de voorzitter. Mensen als burgemeester Van Gompel bijvoorbeeld, die gewoon hun werk willen doen en verder met rust gelaten worden. Van Gompel is overigens nooit in enig schandaal genoemd.
Een aparte plek binnen de federatie wordt bekleed door ‘de constellatie Van Cau’: een groep oude vrienden die via een wijdvertakt netwerk van postjes en mandaten de macht bezetten. In dat systeem heeft eenieder de eigen positie altijd rechtstreeks aan iemand anders te danken. Het privilegestelsel van de PS, noemde Jean Guy, de gewezen hoofdredacteur van socialistische krant Le Peuple dat onlangs.
‘Van Cau is terug’ citeerde de krant Le Soir vorige week een anonieme bron: ‘op zijn manier: overal.’ Hij leidt in elk geval opnieuw de PS-fractie in de gemeenteraad, hij is voorzitter van de Union Socialiste de Charleroi (USC) dat de helft van de militanten van de federatie groepeert, hij staat aan het hoofd van het socialistische ziekenfonds. Hij heeft ook opnieuw zijn zinnen gezet op het voorzitterschap van de intercommunale Igretec, een sleutelstuk in de economische ontwikkeling van de streek, en hij werpt zich op als aanspreekpunt voor alles wat de vernieuwing van de partij aangaat.
Een sterk staaltje ironie, vinden mensen als Ecolo-gemeenteraadslid Xavier Desguin: ‘Vernieuwing, met een man als Van Cau? Sinds de affaires is de PS een onneembare burcht geworden. Alle bruggen zijn opgehaald, niets komt nog naar buiten.’
De houding van Van Cauwenberghe tegenover de door de partijtop gewilde modernisering is op zijn minst dubbelzinnig. Hij blijft lid van de fameuze G-9 in de PS, de inner circle van ministers met wie Di Rupo alle belangrijke partijbeslissingen vooraf bespreekt. Tegelijk gaat hij in Charleroi tekeer tegen de oekazes van de Keizerslaan. Maar zonder voorzitter Di Rupo openlijk te schofferen. Met zijn in opspraak gekomen vazallen heeft hij inmiddels gebroken.
Van Cau hoopt immers nog op eerherstel. Van de gemeenteraadsverkiezingen maakt hij gebruik om zijn zoon Philippe te lanceren. Voor zichzelf zou hij de voorkeur geven aan een Senaatzetel in 2007. Vorige week mocht ‘Van Cau’ in elk geval gastheer spelen op een partijcongres over zelfstandige ondernemers. Het was de eerste nationale PS-bijeenkomst in Charleroi sinds het begin van de affaires.
GRAND SLAM
‘Waarom kijkt iedereen toch altijd naar óns’, vraagt Patrick Moriau, voorzitter van de PS-federatie van Charleroi en burgemeester van de randgemeente Chapelle-les-Herlaimont zich af. ‘Wij zijn heus niet slechter dan de anderen.’ Waarna hij gretig de peperdure douche van Marie Arena, minister-president van de Franse Gemeenschap en vertrouwelinge van Di Rupo, in herinnering brengt.
‘De openheid die de voorzitter vraagt, bestaat bij ons al lang’, vervolgt Moriau. ‘Di Rupo heeft het warm water niet uitgevonden, hè. Zelfs Spitaels organiseerde al congressen onder het motto ‘ renover et agir‘.
De gemeenteraadsverkiezingen van 2000 waren een ware triomftocht voor de PS-federatie van Charleroi. ‘We hebben de Grand Slam behaald’, aldus Moriau. ’13 van de 14 burgemeesters in het arrondissement. Wie komt mij dan vertellen dat het niet goed gaat met de partij? Wat moet hier in ’s hemelsnaam veranderen?’
Het jonge Kamerlid Eric Massin – hij is al wel 42, maar dat geldt in de PS van Charleroi als een belofte – is het daar niet mee eens. ‘De partij lijkt sterk te staan, maar dat is schone schijn. Twintig jaar geleden telde de federatie van Charleroi 21.000 militanten, vandaag nog maar 12.000. Te vrezen valt dat de PS een reus op lemen voeten blijkt.’ Bovendien is de PS er bij de gemeenteraadsverkiezingen van de voorbije jaren telkens op achteruitgegaan in Charleroi: van 37 zetels (op 51) in 1988, naar 32 in 1994 en 30 in 2000.
Patrick Moriau ziet dat anders. ‘De basis van de partij lijkt me solide, over het hoofd heb ik mijn twijfels.’ Samen met Van Cauwenberghe uitte Moriau op een recent congres van zijn PS-federatie scherpe kritiek op de dictatuur van de verjonging in zijn partij (‘ j’en ai marre du jeunisme!’) en de eenheidsworst geproduceerd door het Institut Emile Vandervelde, de denktank van de PS. Dat zou een kliekje wereldvreemde Brusselse intellectuelen zijn, technocraten verstoken van politieke feeling. ‘Het is niet omdat er zoiets als Star Academy bestaat, dat Brassens en Brel plotseling oude zakken zijn’, aldus Moriau. Hij vindt de hele vernieuwingsoperatie van Di Rupo een banale generatiestrijd. ‘Over ideeën is het nooit gegaan.’
Patrick Moriau is in Vlaanderen vooral bekend door de affaire-Dassault. Hij heeft zijn onschuld altijd staande gehouden, en na al die jaren lijkt het parket van Luik hem daar dan toch in te zullen volgen. Maar in eigen streek heeft hij ook de reputatie van een uitstekend burgemeester, die bovendien redelijk onthecht is van de macht.
Moriau schuift een meer psychologische verklaring naar voren voor de extravaganties waaraan sommige PS-bestuurders uit zijn federatie zich te buiten zijn gegaan. ‘Vaak zijn het mensen van eenvoudige afkomst, die in hun jeugd nooit geld hebben gekend. Als de kassa dan gaat rinkelen, voelen ze zich plots een hele Jan. En ontsporen ze gemakkelijk.’
De schandalen van de voorbije maanden hebben het hippe, sexy imago van de PS, waarvoor de partijvoorzitter zich zo had uitgesloofd, opnieuw aan diggelen geslagen. Di Rupo’s partijvernieuwing blijkt te zijn gestrand aan de poorten van de oude rode bastions, waar onwillige kameraden consignes van bovenhand naar hartenlust kunnen saboteren. Verhalen over lokale vergaderingen waar de plaatselijke PS-top zich vrolijk maakt over wat ‘die kwast met zijn vlinderdasje’ nu weer uit zijn koker heeft gehaald, zijn legio. Moriau: ‘De burgemeester die in zijn gemeente de absolute meerderheid heeft en geen enkele nationale ambitie koestert, wat kan hem de Keizerslaan schelen? Als ze te moeilijk doen, dan komt hij de volgende keer gewoon met een lijst van de burgemeester.’
Vandaag leeft in Charleroi het gevoel dat ‘de Keizerslaan’ de macht van de federaties wil breken. Dat lijkt overdreven. Maar er wordt wel gezocht naar manieren om de neuzen meer in dezelfde richting te krijgen, want de autonomie van de federaties (veertien in totaal) is groot. Zo weet de PS-voorzitter niet eens wie zijn militanten zijn. Als hij kerstkaarten wil versturen, moet hij bij de federaties de ledenlijsten opvragen. Daar komt binnenkort verandering in, met een centraal datasysteem, zodat de Keizerslaan eindelijk wat zicht krijgt op ‘de sociologie van de partij’.
Daarnaast wordt er gewerkt aan formules om lidmaatschap van de partij mogelijk te maken buiten de federaties om. In maart lanceert de PS een aantal thematische werkgroepen ( over andersglobalisme bijvoorbeeld). Wie zich daarvoor inschrijft, is automatisch ook lid van de partij.
SMERIG
Bij de regionale verkiezingen van 2004 behaalde het extreemrechtse Front National (FN), zonder kopstukken en zonder campagne, meer dan 17 procent van de stemmen in Charleroi. Gemeenteraadsverkiezingen liggen het FN doorgaans minder goed, omdat de persoonlijkheid van lokale politici er doorslaggevender is. Maar met de schandaalsfeer die nu al maanden door de stad waart, wordt het veel Carolo’s bang om het hart.
De troosteloze economische toestand helpt daarbij niet echt. Ondanks onmiskenbare succesverhalen, zoals de regionale luchthaven, de nieuwe bedrijvenparken, het state of the art biotechnische onderzoekcentrum, is de werkloosheid dramatisch hoog gebleven. Meer dan veertig procent van de jongeren tussen 15 en 24 heeft geen baan.
Di Rupo’s Marshallplan is in Charleroi niet meer dan een academische abstractie, op zijn best een verre toekomstdroom. Maar veel inwoners van Charleroi hebben er inmiddels de buik van vol. De stadsvlucht neemt toe. De straten liggen er smerig bij. In 2004 zijn 18.000 Carolo’s niet gaan stemmen. Nog eens 8000 hebben een ongeldige stem uitgebracht. Samengeteld bij de proteststemmen voor extreemrechts, betekent dit dat 35 procent van de Carolo’s in 2004 ‘met zijn voeten heeft gestemd’, aldus Ecolo-gemeenteraadslid Xavier Desguin. En er is sindsdien weinig ten goede veranderd in Charleroi.
HAN RENARD
